responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 966

 

بَرسیان ، مسجد جامع ، مسجدی از عصر سلجوقی در برسیان. از کهنترین مساجد ایران است و کتیبه های منار ومحراب آن (بترتیب با تاریخهای 491 و 498) حاکی است که در عهد برکیارق * سلجوقی (حک : 486ـ 498) ساخته شده است . سبک معماری و تزیینات درون مسجد و پوشش داخلی گنبد، به گنبد تاج الملک در صفة شمالی مسجد جامع اصفهان شباهت بسیار دارد و چون گنبد تاج الملک در 481 ساخته شده ، احتمالاً سرمشق مسجد برسیان قرار گرفته (هنرفر، 1344 ش ، ص 174ـ175) و می توان گفت معمار هر دو یکی بوده است .

محراب مسجد از نمونه های جالب هنر آجرتراشی و گچبری عصر سلجوقی است . کتیبه های اطراف آن روی زمینة تزیینی گچی و گل و بوته دار و به خط کوفی برجستة آجری است (همان ، ص 176). منار مسجد از کهنترین منارهای تاریخی ایران و جامع بهترین ظرایف فنی آجرکاری عصر سلجوقی است . این منار، بر خلاف منارهای قرن هشتم به بعد، دور از سردر اصلی و خارج از گنبد و چسبیده به ساختمان مسجد و به صورت میله ای منفرد و مدوّر بنا شده است و حدود 35 متر ارتفاع دارد. از وضع فعلی تارک آن پیداست که با گذشت زمان یک متر از آن خراب شده و ریخته است . قسمت پایین منار دارای آجرچینی ساده است ، اما نزدیک به تارک آن با تزیینات آجری معمول در عصر سلجوقی ، که تا دورة مغول ادامه داشته ، آرایش یافته و داخل حاشیه های باریکِ بالای منار با اشکال لوزی و گردِ یک در میان و میلة منار با نقوش خفتة راسته (هزار باف ) تزیین شده است . منار دارای پلکانی مارپیچی است که از سطح زمین و داخل مسجد آغاز می شود. نمای خارجی آن با منارهای قرن پنجم و ششم خراسان و عراق که از چندین قسمت تشکیل می شود تفاوت دارد؛ در اینجا پایة منار همسطح بقیة آن است (اسمیت ، ج 4، ص 135). وجود مساجد تک مناره ای چون برسیان ، حاکی از آن است که در آن تاریخ ، هنوز بنای منارهای دوگانه در ایران معمول نشده بوده است (هوگ ، ص 84).

در داخل گنبد مسجد برسیان کتیبه ای به خط کوفی سادة آجری و شامل چند آیه از سورة فتح وجود دارد که بیش از نیمی از آن سالم نمانده و فاقد تاریخ ساختمان گنبد است (هنرفر، 1344 ش ، ص 175).

در دورة صفویه اجزایی به ضلع شمالی مسجد افزوده شده است که قسمتی از یک کتیبة معرّق نفیس کاشیکاری به خط ثلث و نیز دیوارها و هلالهایی از آن هنوز بر جاست (همان ، ص 177).


منابع :
(1) مایرون بمنت اسمیت ، «مناره های اصفهان »، ترجمة ابوالحسن سروقد مقدم ، آثار ایران ، ج 4، مشهد 1368 ش ؛
(2) لطف الله هنرفر، گنجینة آثار تاریخی اصفهان ، اصفهان 1344 ش ؛
(3) همو، «مناره و مسجد برسیان »، باستانشناسی ، ج 1، ش 3 و 4 (پاییز و زمستان 1338)، ص 69ـ76؛
(4) جان هوگ ، سبک شناسی هنر معماری در سرزمینهای اسلامی ، ترجمة پرویز ورجاوند، تهران 1368 ش .

/ لطف اللّه هنرفر /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 966
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست