بُرده ، قصیده (یا بُرأه) ، قصیده ای مشهور در ستایش رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم ،از ابوعبدالله شرف الدین محمدبن سعید دلاصی صنهاجی معروف به بوصیری * (608ـ ح 695) شاعر نامور مصری.

بوصیری نخست ، سرودة خود را«الکواکب الدُّریه فی مدح خیرالبریّه » نامید، ولی چون قصیده اش در مدح پیامبر بود و به قولی در عالم ررجوع کنید به یا بُردة (عبای ) شریف ایشان را صله گرفته بود و نیز از باب شباهت شعرش با قصیدة «بانت سعاد * »، نخستین قصیدة مشهور به بُرده سرودة کَعْب بن زُهَیْر در حضور پیامبر، قصیده اش به بُرده شهرت یافت و به قولی ، به سبب بهبود یافتن شاعر از فلج اندام به «بُرأه » (بهبود) نیز معروف شد (بوصیری ، ص 190؛ابن شاکر کتبی ، ج 3، ص 362، 368ـ369؛ کلستون ، ص 321ـ322؛ بروکلمان ، ج 5، ص 81؛ فروخ ، ج 3، ص 677، پانویس 4؛ د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «البردة »؛ بستانی ، ذیل «بردة »).

بوصیری قصاید مهم دیگری نیز در مدح پیامبرصلّی اللّه علیه وآله وسلّم سروده است ،اما هیچکدام شهرت و اهمیت بُرده را ندارند؛از جمله :الهُمْزیّةُ فی المدائح النبویّة (معروف به اُم القُری ')؛القصیدة المُضَرِیّة فی الصَلاة علی خیرالبریّه ؛ و ذُخْرُالمعاد (بغدادی ، ج 2، ستون 138؛ بروکلمان ، ج 5، ص 98؛ فروخ ، ج 3، 679ـ680؛ د.اسلام ، چاپ دوم ، ضمیمه ، ذیل «البوصیری »). قصیدة بُرده در دیوان بوصیری و بیشتر نسخه های خطی و چاپی 160 بیت است ،اما در برخی از نسخه ها به 182 بیت هم می رسد (بوصیری ، ص 190ـ201؛ بستانی ، همانجا؛ زکی مبارک ، ص 201).

این قصیده با مطلع : اَمِن تذکُّر جیرانٍ بِذَی سَلَمٍ/ مَزَجْتَ دَمْعاً جَری مِنْ مُقْلَةٍ بِدَمٍ، ده فصل دارد و مانند تمام قصاید، با تغزّل و نسیب شروع می شود؛ در ادامه ، شاعر پس از تحذیر از هوای نفس ، به ستایش رسول خدا، ولادت ، معجزات ، معراج ، و جنگهای آن حضرت می پردازد، و قصیده را با توسل به رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و مناجات با خدا به پایان می برد (بوصیری ، همانجا؛ زکی مبارک ، ص 201، 203؛ بستانی ، همانجا؛ د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «البردة »). بوصیری در سرودن برده از قصاید میمیّة شاعران پیش از خود، بویژه میمیّة ابن فارض (متوفی 632)، تأثیر گرفته است ، و در وزن و قافیه ، مطلع ، و مضمونهای تغزلی با آن مشترک است (زکی مبارک ، ص 201ـ 202).

قصیدة برده از ابتدا توجه مسلمانان را برانگیخت و گروههای مذهبی هر یک به گونه ای از آن استفاده می کردند؛ صوفیان (بویژه در مصر) و اهل سنّت و شیعیان بدان اهمیت بسیاری می دادند، به طوری که امروزه اهل سنّت آن را در کنار اوراد، دعاها و استغاثه ها قرار می دهند و در مجموعه های دعایی خود چاپ می کنند و دُروزیان ، آن را برای تبرّک و آمرزش مردگان در تشییع جنازه ها می خوانند (همان ، ص 215ـ216؛ بستانی ، همانجا؛ کلستون ، ص 322).

بسیاری از شاعران از این قصیده ، استقبال ، و در وزن و

قافیه از آن پیروی کرده اند، از جمله احمد شوقی ، با قصیدة «نهج البرده » (سروده در1327 ق ). با اینهمه ، قصیدة بردة بوصیری در میان مدایح نبویه برتری خود را حفظ کرده است (زکی مبارک ، ص 219، 222ـ223؛ ضیف ، ص 130ـ131؛ فروخ ، ج 3، ص 677؛ بروکلمان ، ج 5، ص 91ـ97). این قصیده به زبانهای لاتینی ، آلمانی ، فرانسوی ، انگلیسی ، ایتالیایی ، بربری ، اردو و تاتاری ترجمه شده (ون دایک ، ص 280؛ د. اسلام ، همانجا؛ بروکلمان ، ج 5، ص 82ـ83) و بیش از نودشرح به زبانهای عربی ، فارسی ، ترکی و بربری بر آن نوشته شده است ، که قدیمترینِ آنها شرحِ ابوشامه عبدالرحمان بن اسماعیل دمشقی (596ـ665) است (فروخ ، ج 3، ص 678ـ679؛ زکی مبارک ، ص 217ـ218؛ بروکلمان ، ج 5، ص 83 ـ91؛ د.اسلام ، همانجا).

---

منابع :
(1) ابن شاکر کتبی ، فوات الوفیات ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1973ـ1974؛
(2) کارل بروکلمان ، تاریخ الادب العربی ، ج 5، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب ، قاهره 1975؛
(3) بطرس بستانی ، کتاب دائرة المعارف ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(4) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 6، بیروت 1410/1990؛
(5) محمدبن سعید بوصیری ، دیوان البوصیری ، چاپ محمد سید کیلانی ، مصر 1374ـ 1955؛
(6) محمد زکی مبارک ، المدائح النبویة فی الادب العربی ، قاهره 1391/1971؛
(7) شوقی ضیف ، شوقی شاعرالعصرالحدیث ، مصر 1957؛
(8) عمر فروخ ، تاریخ الادب العربی ، ج 3، بیروت 1989؛
(9) ادوارد آبوت ون دایک ، کتاب اکتفاءالقنوع بِما هو مطبوع ، چاپ محمدعلی ببلاوی ، مصر 1313/1896؛


(10) EI 2 s.v. "Burda" (by R. Basset) , supplement, s.v. " A l- Bu ¦ s ¦  ¤ r ¦  ";
W. A. Clouston, ed., Arabian poetry for English readers , London 1986.

/ احمد مهدوی دامغانی /