responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 880

 

براهمه (برهمنان ) برترین طبقه در آیین هندو و نظام طبقاتی هند. گذشته از ابوریحان بیرونی ، آگاهی مسلمانان دربارة برهمنان و آیین برهمنی بسیار اندک بوده است (ظاهراً آشنایی آنها با بوداییها، که آنها را سَمَنیّه می خواندند ( شَمَن ) ـ، رجوع کنید به سامانایوی که یونانیان متأخرتر نظیر آلکساندر پُولوهیستُر برایشان اطلاق کرده اند ـ بیشتر بوده است ، زیرا آنان در ایران و مناطق شرقی عراق پراکنده بوده اند). در متون کلامی مسلمانان ، از ابن حزم (ج 1، ص 69) تا تهانوی (ج 1، ص 149) آیینی که با اصرار بیشتری به برهمنان نسبت داده شده بر نفی نبوت استوار است . توضیحاتی که ابن حزم و شهرستانی در این باره می دهند احتمالاً دو روایت از استدلالی واحد است . به گفتة ابن حزم (ج 1، ص 69ـ70)، برهمنان گویند: اگر خداوند انبیا را مبعوث کرده که بندگانش را به راه راست هدایت کنند، چرا عقل هر کسی را به درک حقیقت ملزم نساخته است . در صورتی که به نظر شهرستانی (ج 2، ص 258ـ260) نفی نبوت نزد برهمنان مبتنی بر کفایت ماهوی عقل آدمی است . به عقیدة بیرونی (ج 1، ص 79) هندوها منکر آن اند که انسان در باب شریعت و مناسک دینی به انبیا نیاز داشته باشد، زیرا عقیده دارند که رِشی ها، یعنی روحانیان حکیم و دانای آنان ، شریعت و آداب دینی را به شکل کاملی وضع و تثبیت کرده اند، ولی تأکید می کنند که در مواقعی که شر سرکشی آغاز می کند، انبیا برای خیر نفسانی بشریت ضروری هستند.

راجع به ریشة کلمة برهمن ، ابن حزم (ج 1، ص 69) گوید که برهمنان مدّعی هستند که از تبار پادشاهی کهن اند که بَرَهْمی (یا بَرْهَمی ) نام داشته است . مسعودی معتقد است که ایشان از فرزندان پادشاهی برهمن نام اند که به یاری حکمای خویش ، آیین هندو، علم نجوم و علوم دیگر را پایه گذاری کرده است (ج 1، ص 76ـ78). بیرونی (ج 1، ص 74) اسطوره ای هندی نقل می کند که طبق آن برهمنان از سَر بَراهَم (یا بر'اهِم ) که نام طبیعت است به وجود آمده اند و به همین لحاظ از برگزیدگان بشریت به شمار می آیند. تهانوی (همانجا) می گوید که ایشان مدعی اند که از سلالة ابراهیم پیغمبرند، این اعتقاد شاید بازتاب احساس برخی هندوهای متأخر باشد که میل دارند حضرت ابراهیم را ـ که پیغمبر مشترک ادیان یهود و مسیحیت و اسلام است ـ به خود منتسب کنند.

به طور مسلم ، بیرونی تنها منبع موثق در این باره است ؛ هر چند که او کتاب خود را در غزنه (حدود 421) تألیف کرده ، اما مدتی در شمال غربی شبه قارة هند اقامت داشته ، زبان سانسکریت را آموخته ، تألیفات متعددی را از این زبان ترجمه کرده و شناخت عمیقی نسبت به فلسفه ، دین ، حقوق ، ادبیات ، جامعه و علوم هندوان ، از جمله نجوم ، به دست آورده است . بیرونی در دیباچة کتابش (ج 1، ص 4) شکوه می کند که هیچ منبع معتبری دربارة هندوان شبه قاره وجود ندارد، و اشاره می کند که حتی ابوالعباس ایرانشهری که پیرامون ادیان یهود و مسیحیت بدقت سخن گفته ، نتوانسته است به همان روش راجع به آیین هندو سخن بگوید؛ و سپس اضافه می کند که به توصیة استادش ، ابوسهل عبدالمنعم بن علی بن نوح ، به تألیف این کتاب پرداخته است (با اینهمه ، مسعودی ، ج 1، ص 79 به تألیفات ابوالقاسم بلخی و حسن بن موسی نوبختی اشاره می کند). بیرونی (ج 1، ص 9 به بعد) ابتدا مشکلاتی را که پژوهندة بیگانه با آنها روبروست یاد می کند: دشواری زبان مکتوب سانسکریت ، که زبانی ساختگی به نظر می آید؛ تفاوتهای آشکار میان آیین هندو و اسلام ؛ تحریمهای اجتماعی تقریباً همه جانبة هندوها نسبت به بیگانگان در یاد گرفتن زبان و علوم هندویی و جز آنها. سپس شش فصل از کتاب به دین و فلسفة ماوراءالطبیعة هندوان و امثال آن می پردازد. مؤلف شرح مبسوطی راجع به خلقیات و نحوة زندگی برهمنان و نکاتی دیگر به دست می دهد.

در آثار مسلمانانی که به هند سفر کرده اند، تأکید بیشتر متوجه جوگی ها و نحوة ریاضت کشی و زندگی آنان است ، ولی در خصوص فلسفة هندو یا برهمنان در آنها اطلاعات اندکی دیده می شود. اعمال جوگیان ، به عنوان راه رسیدن به سعادت و بصیرت روحانی ، گاه کنجکاوی نویسندگان را برانگیخته است ، ولی غالباً به دیدة انکار یا تردید در آنها نگریسته اند.


منابع :
(1) ( ابن حزم ، الفصل فی الملل والاهواء والنحل ، بیروت 1403/1983؛
(2) محمدبن احمد ابوریحان بیرونی ، تحقیق ماللهند ، ج 1، ترجمة منوچهر صدوقی سها، تهران 1362 ش ؛
(3) محمداعلی بن علی تهانوی ، کتاب کشاف اصطلاحات الفنون ، چاپ محمد وجیه ... ] و دیگران ) ، کلکته 1862، چاپ افست تهران 1967؛
(4) محمدبن عبدالکریم شهرستانی ، کتاب الملل والنحل ، قاهره ( بی تا. ) ، چاپ افست قم 1367 ش ؛
علی بن حسین مسعودی ، مروج الذهب و معادن الجوهر ، چاپ محمدمحی الدین عبدالحمید، مصر 1384ـ1385/1964ـ1965 [ .

/ فضل الرحمان ( د. اسلام ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 880
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست