responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 872

 

بُراق خان (بَرَق خان ) ، از فرمانروایان خاناتِ چَغَتای ، و نوة موئه توکن که پای حصار بامیان به قتل رسید. پدرش یِسون توآ به جرم شرکت در توطئه بر ضد خان بزرگ مُنکو به چین تبعید شد. براق فعالیت خود را در دربار قوبسلای قاآن (حک : 658ـ693)، جانشین مُنکو، آغاز کرد. در جمادی الا´ خره 664 که مبارکشاه ، پسر قره هولاکو، به فرمانروایی خانات چغتای برگزیده شد، قوبلای ، بُراق را با یرلیغی (فرمانی ) به ماوراءالنهر فرستاد و او را در حکومت خانات با پسر عمّش شریک ساخت . براق در آغاز یرلیغ را پنهان داشت و پس از آنکه پشتیبانی سپاه را به دست آورد، به مبارکشاه حمله برد و در ذیحجة 664 وی را در خُجَند شکست داد و دستگیر کرد.

براق با آنکه تاج و تخت خود را مدیون قوبلای بود، پس از اندکی با خان بزرگ از در ستیز درآمد. حکمرانِخان را از ترکستانِ چین بیرون راند و سپاهی را که قوبلای برای بازگرداندن حکمران فرستاده بود شکست داد. براق در جنگ با قیدوخان (متوفی 701)، دشمن بزرگ قوبلای و سر دودمان اوگتای که بر سِمیرِچیه استیلا داشت ، چندان موفق نبود. در ابتدا بر دشمن فایق آمد، اما قیدو از اردوی زرین * کمک گرفت و براق در کرانة سیر دریا شکست خورد و به ماوراءالنهر گریخت و در آنجا خود را برای مقاومتی نومیدانه آماده ساخت . با اینهمه میان دو امیر آشتی برقرار شد و در قوریلتایی (شورایی از شاهزادگان و بزرگان ) که در بهار 667 در کرانة تَلَس برپا شد، حکومتی تحت سیادت قیدو تشکیل یافت که بکلی مستقل از خان بزرگ بود. قیدو و براق یکدیگر را «اَندا» (برادرِ خون ) خواندند و پیمانی بسته شد که طبق آن امیران متعهد شدند که در کوهستانها و استپها به سر برند و گله های اسبانِ خود را از مناطق کشاورزی دور دارند و از مردم چیزی زیاده برعوارض قانونی نستانند. دو سوم ماوراءالنهر در تصرف براق باقی ماند، اما حکومت مناطق کشاورزی در اختیار مسعودبیگ ، حکمران انتصابی قیدو قرار گرفت .

در روزهایی که این شورا برپا بود، براق فاش ساخت که قصد حمله به متصرفات اباقاخان (حک : 663ـ680)، ایلخان ایران ، را دارد و قیدو، که آرزو داشت حریف زورمندش را از خود دور کند، او را در این کار تحریض کرد. مسعودبیگ در ظاهر برای جمع آوری عایدات متعلق به براق و قیدو، اما در باطن به قصد تجسّس در اوضاع ایران ، به این سرزمین فرستاده شد. اندکی پس از بازگشت او براق از جیحون گذشت و مناطقی از خاک خراسان و افغانستان را به تصرف درآورد. اما سپاهیانی که قیدو برای کمک فرستاده بود پشتیبانی چندانی از او نکردند و چیزی نگذشت که به تنگنا افتاد. اباقاخان در 2 ذیحجة 668 چنان شکست سنگینی بر حریف وارد آورد که برای براق ، هنگام عقب نشینی از طریق جیحون ، بیش از پنجهزار مرد باقی نمانده بود.

روایات دربارة وقایع آخرین سال زندگی براق متفاوت است . به روایت وصّاف (ص 43)، او زمستان 669 را در بخارا به سر برد و در این شهر به آیین اسلام درآمد و لقب سلطان غیاث الدین اختیار کرد. سپس به سیستان لشکر کشید، اما چون چند تن از امیران او را فرو گذاشتند نقشه هایش بیحاصل ماند و ناگزیر خود را در اختیار قیدو گذاشت و قیدو نیز فرمان داد تا او را مسموم کردند. بنابه روایت مفصلتر رشیدالدین ، پیمان شکنی امیران بلافاصله پس از عقب نشینی براق از جیحون اتفاق افتاد. او از قیدو درخواست کمک کرد. اما قیدو که قصد کمک کردن به براق را نداشت و می خواست از اوضاع به سود خود بهره برد در رأس سپاهی انبوه و با تأنی بسیار به سوی او حرکت کرد. در این میان براق که موفق شده بود شورش را فرونشاند از اندای خود خواست تا باز گردد، اما قیدو به پیشروی ادامه داد. سرانجام سپاهیانش لشکرگاه براق را محاصره کردند و چون بامداد روز بعد به لشکرگاه آمدند، دریافتند که او شب پیش ، به گفتة برخی از راویان ، از بیم درگذشته است (رشیدالدین فضل الله ، ص 168 به بعد). به روایت جمال قَرشی ، مرگ او در آغاز 670 اتفاق افتاد. به فرمان قیدو او را نه به شیوة مسلمانان بلکه به آیین مغولان بر فراز کوهی به خاک سپردند.


منابع :
(1) رشیدالدین فضل الله ، کتاب جامع التواریخ ، ج 2، چاپ ادگار بلوشه ، لیدن 1911، ص 177 به بعد؛
(2) ( عبدالله بن فضل الله وصاف حضرة ، تحریر تاریخ وصّاف ، به قلم عبدالمحمد آیتی ، تهران 1346 ش ) ؛


(3) W. Barthold, Four studies on the history of Central Asia , tr. V. and T. Minorsky, I, Leiden 1956;
(4) Grousset, L'Empire des Steppes , Paris 1939;
(5) d'Ohsson, Histoire des Mongols ,III, 427 ff.;
(6) B. Spuler, Die Mongolen in Iran, Berlin 1955.

(7) ) / د. اسلام / و. بارتولد؛
ج . بویل (



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 872
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست