responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 862

 

بُرازجان ، شهر (جمعیت طبق سرشماری 1370، 841 ، 75 تن )، در دهستان اِرم ، بخش حومه (مرکزی )، در مرکز شهرستان دشتستان * ، استان بوشهر. این شهر در ارتفاع 130 متری ، و در هفتاد کیلومتری شمال شهر بوشهر و نود کیلومتری جنوب شهر کازرون و 241 کیلومتری مغرب شهر شیراز، در دشت وسیعی با شیب جنوب شرقی ـ شمال غربی بر سر راه اصلی شیراز به بوشهر واقع است . گرمترین دمای آن گاهی به 48 درجه و سردترین آن به 3 درجة سانتیگراد می رسد. آب مشروب اهالی از رود شاپور با لوله کشی از محل بوشکان تأمین می شود. در 1366 ش در شهر و حومة آن 236 چاه نیمه عمیق وبیست چاه عمیق و دو رشته قنات وجود داشت . مسیل درة آرد (آردو) در مشرق شهر قرار گرفته است . بادشمال و باد جنوب برازجان ، حیرون خوانده می شود. صنایع دستی آن قالیبافی است و قالی آن صادر می شود. محصولش خرما و مرکبات و تنباکو است . مغرب شهراز نخلستان (با 000 ، 16 اصله نخل ) پوشیده شده است . بیشتر اهالی آن از عشایر آبادی نشین حیات داوودی و دشتی اند که به لهجة دشتستانی تکلم می کنند و پیرو مذهب شیعة اثنی عشری اند. برازجان بازار سرپوشیده و یازده مسجد دارد که مهمترین آنها مساجد سیدمحمد و جنت و دارالسّلام و دلگشاست (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، ص 20ـ21). در پیرامون شهر سنگ گچ و شن و ماسه استخراج می شود. در 1350 ش در یک کیلومتری مغرب شهر در محل «چرخ آب » آثاری از دورة هخامنشی (کورش ) و ساسانیان به دست آمد. در ده قائد (در چهار کیلومتری شمال شهر) نیز آثار باستانی پیدا شده است .

ناحیة برازجان در دورة قاجاریه ، با نوزده آبادی ، جزو بلوکات گرمسیرِ فارس در دشتستان محسوب می شد؛ طول آن از رود فاریاب تا دهکدة زیارت (دوازده کیلومتری مغرب برازجان ) ده فرسنگ و عرض آن از دهکدة خَشَم جَتّ تا قریة بُویری (در 27 کیلومتری شمال غربی برازجان ) شش فرسنگ بود؛ از شمال به ناحیة دالکی ، از مشرق به ناحیة دشتی ، از جنوب به ناحیة اَهْرُم و از مغرب به ناحیة شبانکاره محدود می شد. در ناحیة برازجان زراعت گندم و جو و نخلستان دیمی معمول و کاهوی آن در شیرینی ضرب المثل بود. مرکزش ، برازجان ، 750 خانه از خشت و گل داشت (فسائی ، ج 2، ص 1324ـ1325). نام برازجان به عنوان قریه از اوایل قرن سیزدهم ، در کتابهای تاریخیِ اواخر دورة زندیه دیده می شود و احتمالاً پیش از آن ، در دورة صفویة ، هم وجود داشته است . به نوشتة فرصت الدوله شیرازی (ص 366)، برازجان را برازکان هم می گفتند. ظاهراً محل شهر قدیم برازجان در شمال شهر فعلی در محلة علی آباد قرار داشته است . در 1824، زمین لرزه ای برازجان را لرزاند و کاروانسرای آن فروریخت (امبرسز و ملویل ، ص 178).

پیشینه . در 1203، لطفعلی خان زند در قریة برازجان از توابع دشتستان مدتی اقامت کرد (شهاوری شیرازی ، ص 70؛ فسائی ، ج 1، ص 641). در مآخذ دیگر ورود سپاهیان لطفعلی خان را به برازجان در 1205 هم ضبط کرده اند (رجوع کنید به موسوی اصفهانی ، ص 348). در 1242 نام برازجان ، نخستین بار، در کتابی جغرافیایی آمده است . بنابر مطالب این کتاب ، در آن هنگام برازجان در دو منزلی بوشهر بود و 500 ، 1 باب خانه و چند قریه مضافات داشت و مردم آن همگی شیعة امامیه بودند (شروانی ، ص 155). در 1273 قشون انگلیس ، که با کشتیهای جنگی از هندوستان وارد خلیج فارس شده بود، پس از پیاده شدن در بندر بوشهر آبادیهای اطراف برازجان را موقتاً تصرف کرد، و پس از جنگی سخت با عشایر جنوب به بوشهر عقب نشست (خورموجی ، ص 197ـ207). در این زمان برازجان قلعه داشت . در 1288 نیز معماری به نام حاجی محمدرحیم ، کاروانسرای مشیرالملک برازجان را با حدود چهل هزار تومان هزینه بنا کرد (فرصت ، همانجا؛ فسائی ، ج 2، ص 1325). این کاروانسرا پیش از انقلاب اسلامی ایران مدتی زندان مخالفان شاه بود، و اکنون در دست نیروی انتظامی است و از بخشی از آن به صورت زندان استفاده می شود.

شهر برازجان و ناحیة آن بار دیگر در زمان پلیس جنوب * (1335 تا 1339) صحنة نبردهای خونین میان عشایر جنوب و قشون انگلیس بود. در 1337 انگلیسیها از بوشهر تا برازجان راه آهن سبک کشیدند (سفیری ، ص 246ـ247). در 1306 ش میان خانهای برازجان از یک سو و خانهای نواحی اطراف از سوی دیگربرخوردهایی پدید آمد که به کشته شدن عده ای از ایشان انجامید (نظام السلطنة مافی ، ج 2، ص 430). در جنگ جهانی دوم ، از 1320 تا 1324 ش برازجان مانند دیگر قسمتهای جنوب ایران به تصرف قشون انگلیس درآمد. در غایلة جنوب در 1325 ش ، عشایر شبانکاره مدتی برازجان را تصرف کردند (نورزاده بوشهری ، ص 83ـ84). اهالی برازجان در انقلاب اسلامی 1357، همچون اهالی دیگر شهرهای ایران ، برای سرنگونی حکومت پهلوی و برپایی جمهوری اسلامی مبارزه کردند.


منابع :
(1) نیکلاس امبرسز، چارلز ملویل ، تاریخ زمین لرزه های ایران ، ترجمة ابوالحسن رده ، تهران 1370 ش ؛
(2) ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 102: کازرون ، تهران 1362 ش ؛
(3) ایران . وزارت مسکن و شهرسازی . اداره کل مسکن و شهرسازی استان بوشهر، طرح توسعه و عمران و حوزه ی نفوذ شهر برازجان ، تهران 1366 ش ؛
(4) محمدجعفربن محمدعلی خورموجی ، حقایق الاخبار ناصری ، چاپ حسین خدیوجم ، تهران 1363 ش ؛
(5) فلوریدا سفیری ، پلیس جنوب ایران : اس .پی .آر. ، ترجمة منصوره اتحادیه (نظام مافی ) و منصوره جعفری فشارکی (رفیعی )، تهران 1364 ش ؛
(6) زین العابدین بن اسکندر شروانی ، حدائق السیاحة ، تهران 1348 ش ؛
(7) عبدالکریم بن علی الرضا شهاوری شیرازی ، تاریخ زندیه : جانشینان کریم خان زند ، چاپ ارنست بئیر، تهران 1365 ش ؛
(8) علیمراد فراشبندی ، تاریخ و جغرافیای برازجان ، شیراز ( بی تا. ) ؛
(9) محمدنصیربن جعفر فرصت ، آثارالعجم : در تاریخ و جغرافیای مشروح بلاد و اماکن فارس ، چاپ علی دهباشی ، چاپ افست تهران 1362 ش ؛
(10) حسن بن حسن فسائی ، فارسنامة ناصری ، چاپ منصور رستگار فسائی ، تهران 1367 ش ؛
(11) مرکز آمار ایران ، نتایج آمارگیری جاری جمعیت ، 1370 ، تهران (منتشر نشده )؛
(12) محمدصادق موسوی اصفهانی ، تاریخ گیتی گشا ، با مقدمة سعید نفیسی ، تهران 1363 ش ؛
(13) حسین قلی نظام السلطنه مافی ، خاطرات و اسناد حسین قلی خان نظام السلطنه مافی ، تهران 1362 ش ؛
اسماعیل نورزاده بوشهری ، اسرار نهضت جنوب : سیاسی و تاریخی ، تهران 1327 ش .

/ خسرو خسروی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 862
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست