responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 793

 

بَدَوی ، احمد (در عربی جدیدِ مصری : اِلْبِدَوی )، مکنّی به ابوالفتیان ، صوفی و بنیانگذار فرقة درویشان احمدیّه در مصر. از هفتصد سال پیش تاکنون در میان مسلمانان مصر گرامیترینِ اولیا بوده است . مردم اغلب او را فقط «السید» می نامند. در ترانة ستایش آمیزی که برایش سروده اند (چاپ لیتمان ) او را به سبب نامش ، البدوی ، «شیخ العرب » خوانده اند. نام البدوی را هم از آن جهت بدو داده اند که مانند بدویان مغرب روبنده ( =لِثام ) می بست . او در مقام یک صوفی قطب خوانده می شد.

احمد احتمالاً در 596، در فاس به دنیا آمد و در میان هفت یا هشت فرزند، ظاهراً از همه کوچکتر بود. مادرش فاطمه و پدرش علی (البَدْری ) نام داشت ، اما از حرفة پدرش اطلاعی در دست نیست . نسبش را به امام علی بن ابی طالب ، علیه السّلام ، رسانیده اند. در اَوان جوانی همراه خانوادة خویش به حج رفت و پس از چهارسال طی طریق ، به مکّه رسید. زمان این سفر را سالهای 603ـ607 دانسته اند. پدرش در مکه درگذشت . آورده اند که او خود، گویا به سبب جسارت در سوارکاری در مکه سرآمد شد و ـ بنابر روایات ـ لقب «عَطّاب » (سوار بی باک ) و «غَضْبان » (ژیان ) گرفت . ابوالعباس که نام او بوده ، شاید تصحیفی از ابوالفتیان باشد که تقریباً به معنی عطّاب است . نامهایی که بعداً یافت عبارت اند از: «صَمّات » (خاموش ) و «ابوفَرّاج » (گشاینده ) که منظور گشایندة بندیان است . چنین می نماید که مقارن 627 احوال روحی او دگرگون شد. قرآن را به هر هفت قرائت خواند و اندکی هم فقه شافعی آموخت ، سپس یکسره دل به عبادت سپرد و به ازدواج تن نداد. از مردم کناره جست و زبان درکشید و با ایما و اشاره ادای مطلب می کرد. بنابر بعضی منابع در 633، طی سه مکاشفة پیاپی به عراق خوانده شد و همراه برادرِ مهترِ خویش ، حسن ، آهنگ آن دیار کرد و با او مزار دوتن از اقطاب بزرگ ، احمد رفاعی * و عبدالقادر گیلانی * ، و نیز گروهی دیگر از اولیا را زیارت کرد. حکایت می کنند که در عراق توانست فاطمه بنت بَرّی را که دختری سرکش بود و هرگز تن به مردی نداده بود، رام گرداند، اما پیشنهاد نکاح او را نپذیرفت . این واقعه در ادبیات عامیانة عرب به صورت داستان عاشقانة دل انگیزی درآمده است ، و چه بسا که از اساطیر مصر باستان نیز مایه گرفته باشد. در 634 طی مکاشفه ای دیگر اشارت یافت که رهسپار طنطا، در مصر، شود. برادرش ، حسن ، از عراق به مکه بازگشت . در طنطا آخرین و مهمترین دورة زندگی احمد آغاز شد. شیوة زندگانیش را چنین وصف کرده اند: در طنطا به بام خانه ای خلوت برشد و همانجا بی حرکت ایستاد و در خورشید چندان خیره نگریست تا چشمانش سرخ و چون اخگر سوزان گشت . گاه مدتها لب فرو می بست و گاه می شد که نعره های مداوم برمی کشید، چهل روز تمام نه چیزی می خورد و نه چیزی می آشامید (چله گرفتن در داستانهای قدّیسان مسیحی نیز آمده است . ایستادن بر فراز بام یادآورِ شمعون ، زاهد ستون نشین ، است و سطوحیه یا اصحاب سطح (= بام نشینان ) که نام پیروان احمد است ، یادآورِ «ستون نشینان »، مریدان شمعونِ زاهد، است ). اولیایی که هنگام ورود احمد به طنطا مورد تکریم

مردم بودند (کسانی چون حسنِ اخنایی و سالم مغربی و وجه القمر)، با آمدن او بی قدر شدند. گویند که سلطان مملوک الظاهر بَیْبَرس (متوفی 676)، که هم روزگار او بود، او را حرمت کرده و بر پایش بوسه زده است . روزی پسری به نام عبدالعال ، به خدمت او رفت . در این حال ، شیخ در جستجوی دارویی برای چشمان نابینای او بود. این پسر از آن پس خلیفة (جانشین ) او شد، ازینرو در ادبیات عامیانه از او به نام ابوعبدالعال یاد شده است . احمد در دوازدهم ربیع الاول 675 درگذشت . آثار او عبارت اند از: دعایی موسوم به «حِزْب »؛
مجموعة ادعیه ای به نام «صَلَوات » که عبدالرحمان بن مصطفی عَیْدَرُوسی آن را با عنوان فتح الرحمان شرح کرده است ؛
«وصایا» که در برگیرندة مواعظ عام است .

احمد بدوی نمونة طبقة نازلتر درویشان است و می نماید که از استعداد ذهنی چندانی برخوردار نبوده است .

بعد از مرگ احمد، عبدالعال (متوفی 733) خلیفة او شد و بر مزارش مسجدی ساخت . علمای بزرگ و دیگر مخالفان تصوف غالباً با تقدیس احمد و زیارت تربت او در طنطا مخالفت کرده اند. پاره ای از این مخالفان از هرگونه صوفیگری بیزار بودند، و گروهی دیگر سیاستمدارانی بودند که با نفوذ صوفیان بر مردم مخالفت می کردند. به قتل یکی از خلیفه های بدوی دوبار اشاره شده است (ابن ایاس ، ج 2، ص 61، ج 3، ص 78). در 852 علما و سیاستمدارانِ متدین ، سلطان الظاهر جَقْمَق (حک : 842 ـ857) را برآن داشتند که زیارت طنطا را ممنوع کند، ولی فرمانش در مردم اثر نکرد و ایشان از این سنت قدیم دست نکشیدند. سلطان قائتبای ( قائت بیگ ) (حک : 872 ـ901) ظاهراً از ستایشگران بدوی بوده است (همان ، ج 2، ص 217، 301). چنین می نماید که در عهد عثمانیان از شکوه ظاهری آیینهای بزرگداشت احمد کاسته شد؛
زیرا که اسباب زحمت فرقه های نیرومند ترک بود. ولی این وضع سیاسی از تقدیس او در میان مصریان نکاست . او فرقة درویشان احمدیه را بنیان نهاد که دوشادوش فرقه های رفاعیّه * و قادریّه * و بُرهامیّه در شمار شایعترین فرقه های متداول در مصر است . احمدیه عَلَم و دستارِ سرخ و نیز چندین شاخه از جمله بَیّومیه * و غیره دارد (رجوع کنید به طریقه ).

محل زیارت احمد بدوی مسجد طنطا * ست که بر فراز گور او ساخته شده است . لین در این باره می گوید: «شمارة مردمی که در اعیاد سالانه از قاهره و نواحی مختلف مصر سفلی ' به زیارت قبر این ولی می شتابند، تقریباً به تعداد مردمی است که از سرتاسر جهانِ اسلام برای حج به مکه می روند» (ج 1، ص 328). بسیاری از مصریان که قصد حج دارند، نخست به طنطا می روند، ازینرو احمد را «باب النبی » خوانده اند. از سه عید بزرگ «موالد» (جمع مُولِد، مَولِد * ) یکی روز بیست وهفتم یا بیست وهشتم دی ماه است و دیگری در زام اعتدال ربیعی یا مقارن آن ، و سومی تقریباً یک ماه پس از انقلاب صیفی که آب نیل کاملاً بالا آمده ، اما بندها را هنوز باز نکرده اند. به قول لین این اعیاد هم اعیاد مذهبی است و هم ( روز ) بازارهای مکارة بزرگ . محاسبة تاریخ آنها برحسب تقویم قبطی است و چه بسا آثاری از مراسم کهن مصری و مسیحی در قالب این عیدها و زیارتها بازمانده باشد. تاریخ اولین عید مقارن با عید ظهور عیسی است . گلدزیهر (ج 2، ص 338) به امکان ارتباط میان زیارت طنطا و حرکت دسته جمعی مصریان باستان به تَلّ بَسْتَه که هرودوت آن را وصف کرده ، اشاره دارد.

در نقاط دیگر مصر نیز نه تنها در قاهره بلکه در دهکده های کوچک ، به احترام بدوی مراسمی برپا می شود (برای نمونه رجوع کنید به علی مبارک ، ج 9، ص 37). ولی نمی توان گفت هر مزاری که نام بدوی دارد، به احمد منسوب است . این چنین مکانهای مقدسی را در جاهایی مانند حوالی اَسوان و نزدیک طرابلسِ شام (بورکهارت ، ص 166) و غزه (گلدزیهر، همانجا؛
> مجلة انجمن آلمانی فلسطین < ، ج 11، ص 152، 158) می توان یافت .

در مصر دربارة او افسانه های بسیاری وجود دارد: دربارة کراماتی که در دورة زندگی داشته ، معجزاتی که از مزار وی دیده شده ، معجزاتی که پس از بازگشت به عالمِ زندگان بروز داده یا معجزه در حق کسانی که مراسم اعیاد او را بر پا می دارند. از قطعه شعری که لیتمان در قاهره یادداشت کرده است به نحوة اعتقاد امروزة مردم به او می توان پی برد (رجوع کنید به منابع )؛
در این شعر از معجزات باورنکردنی او، سخن گفتنش در روز تولد و نیز پرخوریش ، سخن گفته شده است . شهرت او بویژه در مقام ولیی است که بندیان را آزاد می کند و اشخاص و اشیای گم شده را باز می آورد؛
ازینرو به «جائب الیسیر» ( درست آن : جالب الاسیر ) به معنی بازآورندة بندیان معروف شده است . هرگاه منادی گم شدن کودکی ، حیوانی یا مالی را اعلام می دارد، از احمد بدوی یاری می جوید. اشپوُر از کرامتی سخن گفته که از این ولی در فلسطین سرزده است (ص 243).


منابع :
(1) ابن ایاس ، بدائع الزهور فی وقائع الدهور ؛
(2) علی حلبی ، النصیحة العلویة فی بیان حسن طریقة السادة الاحمدیة ، نسخة خطی برلین 104 ، 10؛
(3) عبدالصمد زین الدین ، الجواهر السنیة فی الکرامات الاحمدیة ، که بارها به چاپ رسیده (این تألیف مهم که در 1028/1619 نوشته شده ، علاوه بر کتاب یاد شده از بسیاری از آثار گم شدة وی نیز نقل کرده است )؛
(4) عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی ، حسن المحاضرة ، قاهره 1299، ج 1، ص 299 و بعد؛
(5) عبدالوهاب بن احمد شعرانی ، طبقات ، قاهره 1299، ج 1، ص 245ـ251 (وی یکی از ستایشگران خاص بدوی است و خود را الاحمدی می نامد رجوع کنید به no. 353 Cat. Leipzig, Vollers, )؛


(6) قصة السید البدوی مع فاطمة بنت بَرّی و ما جری بینهما من العجائب ؛
(7) قصة السید البدوی مع فاطمة بنت بری و ما جری لها من العجائب و الغرائب ؛
(8) قصة سیدی احمدالبدوی و ما جری له مع الثلاثة الاقطاب (سه عنوان اخیر، سه رسالة کوچک است که در قاهره چاپ شده است ؛
(9) اولی و دومی تقریباً حاوی یک متن است )؛
(10) علی مبارک ، الخطط الجدیدة ، ج 13، ص 48ـ51، اصولاً مبتنی بر شعرانی و عبدالصمد است ؛
(11) حسن راشد مشهدی خفاجی ، النفحات الاحمدیة ، قاهره 1321؛
(12) برای شرح حال او رجوع کنید به احمدبن علی مقریزی ، نسخة خطی برلین . 335، ش 6 وابن حجر عسقلانی ، نسخة خطی برلین 101 ، 10. بحث دربارة وی اکثر با بحث از سایر اقطاب همراه است ، مثلاً توسط محمدبن حسن عجلونی (حدود 899/1494)، نسخة خطی برلین 163؛
احمدبن عثمان شرنوبی (حدود 950/1543)، همان ، ش 337. شعری دربارة احمد، همان ، ش 5432،3/8115 . اثری تحت عنوان مدیح السیدالبدوی و بیان کرامات العظیمه توسط لیتمان تحت عنوان

Ah ¤ med il-Bedawi. Ein Lied auf den جgyptischen Nationalheiligen, Mainz 1950

چاپ شده است ، نیز  رجوع کنید به Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, Leiden 1943-1949, I,586, Supplementband, 1937-

(13) 1942, I, 808. J.L. Burckhardt, Syria;
(14) I. Goldziher, Muhammedanische Studien, Halle 1888-1890;
(15) E.W. Lane, An account of the manners and customs of the modern Egyptians, London 1849;
(16) H. Spoer, ûVolkskدndliches aus el-Qube ¦ be bei Jerusalemý, ZDMG , 68 (1914).

(17) ) / د.اسلام / فلرز؛
لیتمان (



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 793
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست