بدرالدین پهلواروی ، از مشایخ طریقة قادریة هند. در 1268 در پهلواریِ ایالت بهار متولد شد (حسنی ، ج 8، ص 88). پدرش محمد شرف الدین (متوفی 1289) صوفی و شاعر (صاحبِ دیوان اشعار فارسی ) بود و جدّش محمد هادی (متوفی 1271) نیز عالمِ علومِ عقلی و نقلی بود و از آثار او حاشیة فصوص الحکم در دست است (قادری پهلواروی ، ص 53 ـ 54). پهلواری از دیرباز مرکز علم و عرفان بوده

است و نیاکان بدرالدین ، مخدوم شمس الدین جنید ثانی (متوفی 1072)، خانقاه جنیدیه و مخدوم مجیب اللّه (متوفی 1191)، خانقاه مجیبیه را در آنجا بنیان نهادند (همان ، ص 25). همة مشایخ و اقطاب این خانقاه صاحبِ تألیفات عربی و فارسی بوده اند و آثار آنان در کتابخانة خانقاه مجیبیه موجود است .

بدرالدین نزد پدر و شیخ نعمت مجیب و مراد خود علی حبیب نصر به تحصیل پرداخت (حسنی ، همانجا). در 1304 به حج رفت و در محضر علمای آنجا از جمله عبدالله صالح سناری ، ابوحضیر مدنی ، عبدالحق مهاجر مکّی ، محمدبن علی حریری و محمدسعید مغربی کتب حدیث را خواند و پس از مراجعت به هند از طریق مکاتبه از چند دانشمند دیگر عرب ، چون عبدالجلیل براده ، عبدالحی کتانی ، و سلیمان حبیب الله ، سند و اجازة خواندن برخی متون را گرفت (قادری پهلواروی ، ص 55 ـ 56). در 1289 عمویش ، فضل الله ، او را به جانشینی خود در خانقاه جنیدیه منصوب کرد و در 1309 او رسماً عهده دار امور خانقاه شد و به تربیت مریدان پرداخت و طریقة خود را تا افغانستان رواج داد. در خانقاه او مکتوبات صدی مخدوم الملک شرف الدین احمدبن یحیی * مَنْیَری ، به زبان فارسی ، رسماً تا سالها تدریس می شد و اغلب مریدان او در آن شرکت می کردند. در 1333 دولت انگلیس به سبب علم و فضلش به او لقب «شمس العلما» داد، اما بدرالدین هنگام جنگ جهانی اول در پی سازش انگلیس با عثمانیها این لقب را پس داد و به نهضتهای احیای خلافتِ ترکیه و عدم همکاری با دولت انگلیس که در هند فعالیت داشتند، پیوست (حسنی ، ج 8، ص 89؛ قادری پهلواروی ، ص 56-60). در 1339 «امیر شریعت » ایالتهای بهار و اوریسه شد و در امور شرعی و اجتماعی و سیاسی به راهنمایی مسلمانان هند پرداخت (حسنی ، همانجا؛ قادری پهلواروی ، ص 60). بدرالدین در 17 صفر 1343 در پهلواری درگذشت . به گفتة عبدالحی حسنی (همانجا) او شیخِ کامل و صاحبِ اخلاق نیکو و دایم مشغول مطالعه بود.

آثار او تماماً به اُردو و بدین شرح است : لمعات بدریه ، مجموعة نامه های او که حکیم محمد شعیب نیّر در چندین جزو گردآورده و تاکنون پنج جزو از آن چاپ شده است . بیشتر این نامه ها دربارة مسایل فقهی و اجتماعی مسلمانان هند است ؛ بیان المعانی ، در تفسیر قرآن (ناتمام )؛ تذکرة انساب خاندان امیر عطاءالله (نسخة خطّی )؛ ردّ اعتراض عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب ؛ رسالة طاعون ؛ الوسیلة والتوسل ؛ رؤیت هلال ؛ مجموعة اشعار (قادری پهلواروی ، ص 62). سه اثر اخیر چاپ شده است .

---

منابع :
(1) عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، حیدرآباد دکن 1382-1410/1962-1989؛
(2) هلال احمد قادری پهلواروی ، سوانح حضرت مولانا سیّد شاه محمد امان الله قادری پهلواروی ، پتنه 1410.

/ عارف نوشاهی /