وقایع اتفاقیه ، نخستین نشریۀ فارسی‌زبان چاپ ایران در عهد ناصرالدین‌شاه. نخستین شمارۀ این نشریه – که بالای سرلوحه‌اش «یا اسدالله الغالب» نوشته‌ شده است – با عنوان روزنامچه اخبار دارالخلافه طهران، جمعه 5 ربیع‌الثانی 1267 در تهران، با قطع 35×22، در هشت صفحه چاپ سنگی شد (رجوع کنید به ش1، جمعه 5 ربیع‌الثانی 1267، ص 1؛ قاسمی، ج2، ص 1171 و پانویس 1).

از شمارۀ 2 تا 470 این نشریه را روزنامه وقایع اتفاقیه نامیدند. شمارۀ 471، روزنامۀ وقایع نام داشت و از شمارۀ 472 به روزنامه دولت علیّۀ ایران تغییر نام و محتوا داد (رجوع کنید به قاسمی، ج 2، ص 1259).

کلمۀ روزنامه جزئی از نام روزنامۀ وقایع اتفاقیه است. نام وقایع– که مراد از آن اخبار بوده است وآن را ترجمۀ نیوز انگلیسی یا نوول فرانسه دانسته اند– از نام تقویم وقایع( روزنامۀ رسمی عثمانی) یا وقایع مصریه قاهره اقتباس شده است و صفت اتفاقیه را بدان افزوده‌اند (محیط طباطبایی، ص 26).

روزنامۀ وقایع‌ اتفاقیه در 41 شمارۀ نخست تا پنجشنبه 19 محرّم 1268، در عهد صدارت میرزاتقی‌خان امیرکبیر منتشر شد و از آن شماره تا شمارۀ 396 (پنجشنبه 23 محرّم 1275 ) در دورۀ صدارت میرزاآقاخان نوری انتشار یافت (رجوع کنید به قاسمی، ج 2، ص 1190).

گردانندگان اصلی این نشریه، میرزاجبار ناظم‌المهام خویی (تذکره چی خویی)، ادوارد برجیس (بورجس)، عبدالله نامی خلجستانی و علی نائینی (صفاءالسلطنه) بودند (رجوع کنید به همان، ج 1، ص 682- 705).

انگیزۀ انتشار نشریه را در شمارۀ نخست، «تربیت اهل ایران و استحضار و آگاهی آنها از امورات داخله و وقایع خارجه» ذکر کرده‌اند (رجوع کنید به ش 1، جمعه 5 ربیع‌الثانی 1267، ص 1). روزنامۀ وقایع اتفاقیه تا شمارۀ 16 (جمعه 21 رجب 1267)، تاریخ روز جمعه را دارد و از شمارۀ 17 (پنج‌شنبه 27 رجب 1267)، تاریخ پنج‌شنبه را (قاسمی، ج 2، ص 1187). ترتیب نشر آن درنه سال نخست، هفتگی و از سال دهم نامنظم بوده است. شکل نشریه در سه سال نخست، از شمارۀ 1 تا 318، دوستونی بوده و پس از آن سطح چاپی تک‌ستونی سراسری شده است. از میانۀ سال هشتم تفاوتها‌یی در نوع خط و صفحه‌آرایی نشریه به وجود آمده است. مثلاً در شمارۀ 394 (پنجشنبه 9 محرّم 1275) مطالبی در خارج از ستون و چهارچوب معمول و در حاشیه نوشته‌اند و در شمارۀ 395 (پنجشنبه 16 محرّم 1275 ) مطالب، دوستونی یا سه ستونی آمده است (رجوع کنید به قاسمی، ج 2، ص 1228، 1231).

در آغاز، مطالب نشریه ذیل چهار سرفصل می آمده است: «اخبار خود دارالخلافه»، «سایر بلاد ممالک محروسه» یا «اخبار ولایات»، «اخبار دول خارجه»، و «احوالات متفرقه». بعدها، به مناسبت سفرهای ناصرالدین‌شاه، سرفصل «اردوی همایون» به آن افزوده شد. «امورات قشونی، «قیمت اجناس تجارت دارالخلافه و سایر امورات داد و ستد تجارتی» دیگر سرفصلهایی هستند که بیشترین مطالب را در بردارند. اوقات شرعی (رجوع کنید به ش 325، پنج‌شنبه 27 شعبان 1273ق، ص 2-3) وضع آب و هوا (رجوع کنید به ش 353، پنج‌شنبه 17 ربیع‌الاول 1274، ص 1) و شعر (ش 164، پنج‌شنبه 23 جمادی‌الثانی 1270 ق، ص 5) از دیگر مطالب نشریه است. به طور کلی، گزیده‌ای از رخدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری جهان وشهرهای ایران، به‌ویژه تهران، در نشریه درج شده است که در این میان بازتاب اخبار حوادث جایگاه ویژه‌ای دارد. اخبار «دارالخلافۀ طهران» و چند شهر بزرگ ایران بیشترین سطح چاپی را در بردارد و اخبار کشورهای جهان، کمتر است (رجوع کنید به صدرهاشمی، ج 4، ص 332). در دورۀ نشریه بندرت مقالۀ سیاسی و ادبی و تاریخی دیده می‌شود (همانجا).

بیشترین منابع اخبار خارجی روزنامه، نشریه‌های چاپ خارج از کشور بوده‌اند که با پست به تهران می‌رسیده اند. در مورد خبرهای داخلی نیز از روزنامه‌های ولایات – که گزارش حکمرانان به مرکزنشینان و درباریان بوده است – استفاده می‌کرده‌اند. در آغاز عمر نشریه، حاکمان ولایات، با دستیاری مباشران خود، امور نمایندگی و خبرنگاری را بر عهده داشته‌اند (رجوع کنید به ش 33، پنج شنبه21 ذیقعدۀ 1267 ق، ص 1-2). برای ساماندهی امور روزنامۀ وقایع اتفاقیه در تهران، مکانی را به عنوان دفتر این نشریه در میدان ارک برپا کردند و مرکز فروش را در دکان میرسید کاظم بلور فروش در بازار قرار دادند (رجوع کنید به ش 48، پنج‌شنبه 9 ربیع‌الاول 1268 ق، ص 6). از سال دوم انتشار نیز دکان میرسیدعلی بلورفروش و میرسیدعلی نقی بلورفروش به محل فروش روزنامه افزوده شدند (رجوع کنید به قاسمی، ج 2، ص 1208). در شمارۀ یک نشریه قیمت تک نسخه را ننوشته‌اند، اما از شمارۀ دوم پانصد دینار و شمارۀ سوم ده شاهی در زمان انتشار تعیین کرده‌اند.

روزنامه وقایع اتفاقیه نخستین نشریۀ فارسی در ایران است که ضمیمه و فوق‌العاده با عنوانهای «اشتهارنامه»، «اشتهارنامه دولتی»، «انتشارنامه» و گاهی «روزنامه یدکی» داشته است(رجوع کنید به ش 80، پنج‌شنبه 25 شوال 1268 ق، ص 5؛ قاسمی، ج 2، ص 1235). چاپ تصویر در مطبوعات فارسی عهد ناصری با روزنامه وقایع اتفاقیه شروع شد. در این نشریه افزون بر تصویرهای سرلوحه برای نخستین‌بار «شکل پول قدیم که در شهر شوش پیدا کرده» بودند به چاپ رسید (رجوع کنید به ش 64، پنج‌شنبه 2 رجب 1268 ق، ص 2).

روزنامه وقایع اتفاقیه نخستین نشریۀ فارسی در ایران است که برای چاپ آگهی قیمت تعیین کرده است (رجوع کنید به ش 6، جمعه 10 جمادی‌الاول 1267 ق، ص 6). نخستین اعلانهای بازرگانی‌ فارسی مطبوعاتی را در این نشریه می‌توان دید (رجوع کنید به همانجا). انتشار روزنامه با عنوان وقایع اتفاقیه، که ده سال به طول انجامید، پیشتاز یک رشته روزنامه‌های دولتی بود که انتشارشان، با تغییر نامهای مکرر، تا پس از جنگ جهانی اول ادامه یافت (رجوع کنید به پروین، ج1، ص 136).