responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6852

 

کلاباذی، ابوبكر محمد بخاری ، محدّث وصوفی قرن چهارم. دربارۀ زندگی وی، به رغم شهرت آثارش، اطلاع چندانی در دست نیست. نام پدرش را، به اختلاف، ابراهیم (حاجی-خلیفه،ج1،س105،419؛ زركلی، ج 5، ص295؛ كحاله، ج8، ص212، 222) و اسحاق (ابن ابی-الوفاء، ج4، ص105؛ ابن قطلوبغا، ص302؛ قس: ابن ابی¬الوفاء، حاشیۀ عبدالفتاح¬محمد الحلو، ج4، ص106، ش1،كه¬ گفته¬است محمدبن اسحاق و محمد بن ابراهیم دو تن هستند) ضبط کرده¬اند. خطیب بغدادی (ج2، ص307) نیز نام پدر او را ابراهیم و نام جدش را اسحاق ثبت كرده است. بنا بر گزارش بروكلمان (رجوع کنید به ذیل، ص360)، بر یكی¬ از نسخه¬های معانی¬الاخبار در پاریس، نوشته شده است ابن ابی¬اسحاق ابراهیم بن یعقوب. افزون بر این، برخی منابع (مستملی ،ج1،ص33؛
بغدادی ، ج2،س54) نیز وی را ابوبکر محمدبن ابی اسحاق ابراهیم بن یعقوب معرفی کرده¬اند. بنابراین، به نظر می رسد نام پدر وی ابراهیم و كنیه‌اش ابواسحاق بوده و احتمالاً كلمۀ «ابی» از برخی از نسخه‌های آثار وی افتاده است (كلاباذی، ج1، مقدمۀ كمال‌الدین زكی، ص14).

كلاباذی احتمالاً در كلاباذ، محله‌ای بزرگ در بخارا، به دنیا آمده است (رجوع کنید به كتانی، ص86؛
زركلی، همانجا). دربارۀ كنیه (ابوبكر) و حنفی بودن او، اجماع وجود دارد (كلاباذی، همان، ص15-17). به وی لقب تاج الاسلام (حاجی خلیفه، ج1، س53؛
كتانی، همانجا؛
كحاله، ج8، ص222) و امام الاصولی (ابن ابی¬الوفاء، همانجا؛
ادنروی، ج1، ص85) داده‌اند. برخی از علمای حدیث، مانند ابن حجر عسقلانی در فتح الباری (برای نمونه،رجوع کنید به مقدمه، ص 328، ج10، ص 159) و عبدالرؤوف مناوی در فیض القدیر (برای نمونه،رجوع کنید به ج1،ص57، 116، 378)، به برداشت وی از احادیث استناد كرده¬اند (نیزرجوع کنید به كلاباذی، همان، ص26-42). از بحثهای كلامی كلاباذی در آثارش، بخصوص در بخش اول التعرف*، آشكار است كه با مباحث كلامی نیز آشنا بوده است. ابن تیمیه نیز در آثارش (برای نمونه، رجوع کنید به ابن تیمیه، الفتاوی الكبری،ج6،ص435؛
همو، منهاج السنة النبویه،ج1،ص 457-458) برداشتهای كلامی وی را نقل كرده است.

مشایخ كلاباذی در فقه وحدیث، حدود 84تن بوده¬اند ( كلاباذی، همان، ص17). احمدبن نصر نیشابوری، محمد بن عبدالله بن یوسف نیشابوری ، محمدبن علی‌بن حسین¬حافظ ¬اسفرایینی و محمدبن فضل بخاری كُماری (متوفی381) از استادان او بودند (كلاباذی، همان، ص17، 20). ازجمله استادان وی در تصوف نیز محمدبن¬احمدبن ابراهیم ¬فارسی(متوفی 370) بوده است(سلمی، پاورقی نورالدین شریبه، ص379، پانویس ب). به گزارش جامی (ص 157)، كلاباذی درآثارش از ابوالقاسم فارس‌بن عیسی بغدادی، از خلفای منصور حلاج، نقل قول مستقیم كرده؛
بنابراین، احتمالاً وی نیز از استادان كلاباذی در تصوف بوده است.

به غیر از ابوابراهیم¬ بن اسماعیل مستملی بخاری، مؤلف شرح تعرف- كه ظاهراً از شاگردان بی واسطه یا با واسطۀ كلاباذی بوده است (زرین‌كوب، ص69)- کلاباذی شاگردان دیگری نیز داشته است، از جمله، ¬ابونصر احمد¬بن علی مایمرَغی (سمعانی، ج5، ص184) و ابوبكر احمدبن علی¬بن محمد اصفهانی (خطیب بغدادی، ج10، ص477) از استادان خطیب بغدادی( كلاباذی، همان،ص20-21).

كلاباذی در بخارا درگذشت و مزارش در آنجا محل زیارت بود (د. اسلام، ذیل «كلاباذی» ). دربارۀ سال وفات وی اختلاف وجود دارد؛
آن را¬380 و 384 ذکر کرده‌اند (حاجی خلیفه، ج1س105، 225، 419؛
خوافی، ج2، ص548؛
كتانی، همانجا؛
سزگین، ج1، ص668). بروكلمان (همانجا)، علاوه بر 380 و 385، احتمال وفات وی در 390 را نیزذكر كرده، که از این میان زرین‌كوب (ص68) سال 385 را محتمل‌تر دانسته است.

از جملۀ آثار کلاباذی، اربعون حدیثا / اربعین فی الحدیث (بغدادی، همانجا؛
كحاله، ج8، ص213) امالی فی‌الحدیث، معدل¬الصلاه (خطیب¬بغدادی؛
بغدادی، همانجاها)، الاشفاع¬والاوتار (حاجی¬خلیفه، ج1، س105؛
كحاله، ج8، همانجا) ، فصل الخطاب (بغدادی، همانجا؛
كحاله، ج8، ص222) و شرف‌الفقر واهله است (كلاباذی، همان، ص24). وی احتمالاً در تفسیر قرآن، بر اساس اقوال صحابه، هم کتابهایی داشته است (رجوع کنید به ادنروی، ج1، ص86). اما شهرت كلاباذی به اعتبار دو اثر مهم وی، یعنی التعرف* (در تصوف) و بحر الفوائد یا معانی الاخبار(در حدیث) است (رجوع کنید به سمعانی، همانجا؛
حاجی خلیفه، ج1، س225؛
زركلی، همانجا). گفته¬اند كه وی شرحی نیز بر كتاب التعرف* به نام حسن‌التصرف نوشته بوده است (حاجی خلیفه، ج1، س419؛
بغدادی، همانجا)، اما برخی گفته‌اند كه این شرح از علی‌بن اسماعیل قونوی (متوفی587) است (بروکلمان، همانجا؛
سزگین، ج1، ص669). از کتابهای کلاباذی، به غیر از التعرف و بحر الفوائد، اثر دیگری دردست نیست.

التعرف درواقع اعتقادنامۀ كلاباذی است و بیشتر رنگ كلامی دارد(سمیعی، ص60). این كتاب از حكایات ولطایف وشرح كرامات خالی است.

نام كتاب بحر الفوائد، دربرخی نسخه¬های خطی، مفتاح معانی الاخبار، الاخبار بفوائد الاخیار، معانی الآثار، معانی الاحادیث المصطفویه ومبانی الاخبار المجتبویه ضبط شده است (بروكلمان، همانجا؛
سزگین، ج1، ص669؛
برای اطلاع از نسخه¬های خطی این كتاب،رجوع کنید به بروكلمان، همانجا؛
سزگین، همان،ص668-669 )، ولی نامهای بحر الفوائد و معانی الاخبار مشهورتر است(رجوع کنید به حاجی خلیفه، ج1، س225؛
بروكلمان؛
سزگین، همانجاها). این كتاب شرح 222 حدیث است كه مؤلف برای شرح و رفع تعارض این احادیث، حدود 370 حدیث دیگر را نیز ذكر كرده و بنابراین، در مجموع 592 حدیث را گردآورده است(زركلی، همانجا؛
كلاباذی، همان، ص48). بحرالفوائد عناوین و موضوعاتی مشترك با التعرف دارد، مانند بحث¬ از محبت، توكل، مكاشفه، توبه، فقر، زهد، شكر،و ذكر الله (رجوع کنید به كلاباذی، همان، ص80-81). بحر الفوائد حاوی برخی احادیثی است كه در هیچ كتاب دیگری وجود ندارد و کلاباذی گاه آنها را به محدّثانی نسبت داده است كه در كتابهای آنان چنین احادیثی یافت نمی‌شود (كلاباذی، همان، ص 86-87). وی در این كتاب، افزون برشرح احادیث به كمك حدیث و آیات قرآن و معانی ظاهری كلمه، اگردر حدیث معنایی وجود داشته كه درجهت افكار صوفیه بوده یا ازمشایخ صوفی، نزدیك به محتوای آن حدیث یا در تأیید معنای آن، اقوالی وجود داشته، آن معنا و اقوال را ذكر كرده است (كلاباذی، همان، 89- 90 ، 93). بحر الفوائد در 2008 درقاهره به چاپ رسید.


منابع:
(1) ابن تیمیه، الفتاوی الكبری، تحقیق وتعلیق عبدالقادر عطا،مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت،[ بی تا(؛
(2) همو، منهاج السنه النبویه، محمد رشاد سالم، بی جا 1406/1986م؛
(3) ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، شرح صحیح بخاری، بیروت1408/1988م؛
(4) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج2 در حاجی خلیفه، كشف‌الظنون، ج6، بیروت 1410/1990؛
(5) نورالدین عبدالرحمن جامی، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران، 1386؛
(6) حاجی خلیفه؛
(7) خیرالدین زركلی، الاعلام قاموس تراجم، بیروت1999م؛
(8) عمر رضا كحاله، معجم المؤلفین، چاپ افست بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، )بی تا(؛
(9) عبدالقادر بن محمد ابن ابی الوفا قرشی، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، تحقیق عبدالفتاح محمد الحلو،ریاض 1413/ 1993م؛
(10) احمدبن محمد ادنروی، طبقات المفسرین، تحقیق سلیمان‌بن صالح الخزی،مدینه منوره1417/1997م؛
(11) زین‌الدین قاسم‌بن قطلوبغا حنفی، تاج التراجم فی من صنف من الحنفیه، تصحیح ابراهیم صالح، بیروت 1412/1992م؛
(12) خطیب بغدادی؛
(13) عبدالحسین زرین‌كوب، جستجو درتصوف، تهران1363؛
(14) فصیح خوافی، مجمل فصیحی، چاپ محسن ناجی نصرآبادی، تهران1386؛
(15) ابو عبدالرحمن سلمی،طبقات الصوفیه، نورالدین شریبه،حلب سوریا 1406/1986م؛
(16) سمعانی؛
(17) احمد سمیعی (گیلانی)، «دربارۀ شرح تعرف، مصحَّح محمد روشن»، معارف، دوره هشتم، ش 3، آذر و اسفند 1370؛
(18) محمد جعفركتانی، الرساله المستطرفه، كراچی1379/1960م؛
(19) ابوبكر محمد بن ابراهیم كلاباذی، بحر الفوائد المشهور بمعانی الاخبار، تحقیق وجیه كمال‌الدین زكی، قاهره1429/2008م؛
(20) محمد عبدالروف مناوی، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، )بی جا] 1391/1972م؛
(21) اسماعیل بن محمد مستملی بخاری، شرح التعرف لمذهب التصوف، چاپ محمدروشن، تهران، 1363؛


(22) Fuat Sezgin, Geschichte des arabischen Schriftlums, Band 1, Leiden 1967;
(23) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , erster Supplementband, Leiden1937;


EI2,” AL- Kalabadhi,s.v.”(by P. Nwya)

/ پروانه عروج‌نیا/



تاریخ انتشار اینترنتی: 23/09/1390

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6852
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست