responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6835

 

رافعی، عبدالغنی‌بن احمد ، فقیه و صوفی حنفی قرن سیزدهم و چهاردهم. جدش، عبدالقادر، از عالمان و صوفیان عصر خود بود که از جانب یکی از مشایخ خود به رافعی ملقب شد. خاندان وی به سبب انتساب به عمربن خطاب*، فاروقی نیز خوانده می‌شدند (میقاتی، ص68؛ زین، ص496؛ نوفل، ص40ـ41).

عبدالغنی در طرابلس لبنان به دنیا آمد. سال ولادت او را، به اختلاف، 1232، 1233 و 1236 ذکر کرده‌اند. وی تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش نزد کسانی چون مصطفی حفار، اعرابی، زیلعی و نجیب زِعْبی آغاز کرد و برای ادامۀ تحصیلات به دمشق رفت. حدیث را نزد عبدالکریم کزبری و فقه و تفسیر را از عبدالله حلبی آموخت. همچنین در سفر حج، مدتی نزد محمد کتبی، مفتی مکه، درس خواند و به دریافت اجازه از او موفق شد (رجوع کنید به نوفل، ص83؛ درنیقه، ص245ـ246؛ عطیة‌الله، ج2، ص475؛ قس زین ص493، که تاریخ ولادت او را 1226 ذکر کرده است).

رافعی پس از بازگشت به طرابلس، از مریدان شیخ‌رشید میقاتی طرابلسی، از مشایخ فرقۀ خلوتیه، گردید. او به‌جز مدتی که از اهل طریقت دور شد، همواره از پیروان خلوتیه بود و سرانجام میقاتی وی را به جانشینی خود برگزید (زین، همانجا؛ درنیقه، ص246).

رافعی در جامع کبیر و حجتیۀ طرابلس به تدریس پرداخت. ابراهیم احدب*( صاحب فرائداللآل فی مجمع‌الامثال) و محمدرشید رضا* را از جمله شاگردان او دانسته¬اند. رافعی از جانب والی طرابلس، مفتی طرابلس گردید، اما سه سال بعد از این منصب کناره گرفت. مدتی به مصر رفت و سپس از جانب مفتی اعظم عثمانی، قاضی تعز در یمن شد. ریاست دادگاه تجدیدنظر صنعا و دادگاه کیفری عکاء از دیگر مناصب او بود (نوفل، ص122؛ ابیض، ص27؛ احدب، مقدمه، ص1؛ زیدان، ص307؛ مجاهد، ج2،‌ ص476).

رافعی را عالمی توانا و مشهور به زهد و فروتنی خوانده¬اند. وی در 1308 در مکه وفات یافت(نوفل، ص85؛ درنیقه، ص248؛ مرعشلی، همانجا؛ قس بغدادی، هدیه، ج1، ص،595 که سال وفات او را 1301 دانسته است).

از رافعی آثاری در فقه و تصوف برجای مانده است که برخی از آنها عبارت¬اند از: الفتاوی، که مجموعه پاسخهای وی به سؤالات فقهی مردم در زمان تصدی منصب افتاء طرابلس است؛ اسرارالاعتبار فیما اودعه الله تعالی من الحکم الاشجار؛ تعلیقات بر حاشیه الدرالمختار ابن‌عابدین، در فقه حنفی؛ ترصیع الجواهر المکیة فی تزکیة الاخلاق المرضیة، در بیان اصول طریقت خلوتیه؛ و تهذیب کتاب استادش الجواهر المکیة؛ نصیحة‌النفس، دربارۀ اخلاق؛ الجوهر السنی، در شرح اثر صفی‌الدین حلی در علم بدیع؛ و الاشراق الانوار فی اطلاق العزار، در ادبیات (نوفل، ص83؛ زین، ص493؛ بغدادی، ج1، ص595؛ سرکیس، ج1،‌ص924؛ درنیقه، ص249ـ250).

برخی از فرزندان رافعی، عالم و ادیب بودند. محمد کامل در 1271 به دنیا آمد.علوم دینی را در طرابلس نزد پدر خود و کسانی دیگر آموخت. او ادیب، شاعر و صاحب آثاری در نظم و نثر بود و در 1337 درگذشت. عمر در 1299 در صنعا به دنیا آمد. ‌پس از فراگیری مقدمات علوم، برای تکمیل تحصیلات خود به بیروت و استانبول و سپس مصر رفت. از جمله فعالیتهای او تدریس در مدارس دمشق و بیروت، تلاش برای تأسیس روزنامۀ باب‌النصر در حلب و فعالیتهای سیاسی در برابر دولت عثمانی بود. وی به سبب مبارزات سیاسی، از 1335تا 1337 محبوس و تبعید بود. عمر به تصوف گرایش داشت و پیرو فرقۀ نقشبندیه بود. وی در 1368 درگذشت. عبدالحمید، مشهور به بلبل سوریه، در 1275 در طرابلس به دنیا آمد. نزد حسین جسر طرابلسی و محمود نشابه درس خواند. سپس به تحصیل در رشتۀ حقوق در الازهر و مدرسۀ حقوق آستانه پرداخت. وی مدتی در طرابلس بازپرس بود و به مناصب قضایی دیگری هم دست یافت. عبدالحمید شعر نیز می‌سرود و چهار دیوان از وی برجا مانده است. او در 1350 درگذشت (زین، ص497ـ498؛ میقاتی، ص109ـ110؛ درینقه، ص207ـ209، 255؛ زرکلی، ج3، ص287؛ مجاهد، همان، ص796).


منابع:
(1) انیس ابیض، الحیاة العلمیة‌ و مراکز العلم فی طرابلس خلال القرن التاسع عشر، طرابلس 1405؛
(2) اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین:‌ اسماءالمؤلفین و آثار المصنفین، در حاجی‌خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت 1402/ 1982؛
(3) محمداحمد درنیقه، الطرق الصوفیه و مشایخها فی طرابلس، بیروت 1984؛
(4) زرکلی؛
(5) جرجی‌زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیة، بیروت 1991؛
(6) سمیح وجیعه زین، تاریخ طرابلس قدیما و حدیثنا منذ اقدم الازمنه حتی عصرنا الحاضر، بیروت 1962؛
(7) احمد عطیة‌الله، القاموس الاسلامی، قاهره 1383ـ1396/ 1963ـ1976؛
(8) مجاهد زکی محمد، اعلام الشرقیه فی الماة الراجعة عشرة الهجریه، بیروت 1994؛
(9) یوسف مرعشلی، نثر الجواهر و الدرر فی علماء القرن الرابع عشر و بذیله عقد الجواهر، بیروت 2006؛
(10) عبدالله حبیل نوفل، ‌تراجم علماء طرابلس و ادبائها، طرابلس 1994.

/ مسعود نیکخواه دلشاد /



تاریخ انتشار اینترنتی: 25/02/1390

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6835
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست