خان زاده بيگم ، خان زاده بيگم، همسر جهانگير و ميرانشاه، شاهزادگان تيمورى (گوركانى). سوينبيگ مشهور به خانزاده بيگم دختر حسينصوفى، شاه خوارزم، بود (شرفالدين على يزدى، ج 1، ص180). تيمور گوركان* (متوفى 807) در سومين لشكركشى به جانب خوارزم در 773، خانزاده را براى جهانگير*، پسر ارشدش، خواستگارى كرد (ابنعربشاه، ص 26ـ27). پس از درگذشت حسين صوفى، برادرش يوسف صوفى جانشين وى شده بود. او با تيمور مصالحه كرد و خانزاده بيگم را به عقد جهانگير درآورد (شرفالدين علىيزدى، همانجا؛ قس ابنعربشاه، همانجا).

در شوال 775، تيمور اميرانى را براى آوردن خانزاده بيگم به خوارزم فرستاد و يوسف صوفى براى آنان هدايايى فرستاد و جشنى شاهانه ترتيب داد (شرفالدين على يزدى، ج 1، ص 182ـ183). تيمور نيز براى استقبال از خانزاده سمرقند را آذين بست (همان، ج 1، ص 184ـ185). در اواخر 775، جشن عروسى برگزار شد (همان، ج 1، ص 188). خانزاده پسرى به دنيا آورد به نام محمدسلطان كه بسيار موردتوجه تيمور بود و حتى با وجود فرزندان ديگر، او محمدسلطان را به وليعهدى خود برگزيد. محمدسلطان پيش از تيمور درگذشت (ابنعربشاه، ص 27). جهانگير دو سال پس از ازدواج در 777 فوت كرد (شرفالدين على يزدى، ج 1، ص 201).

از وقايع پس از مرگ جهانگير تا ازدواج خانزاده بيگم با ميرانشاه* (متوفى 810) و زمان دقيق اين ازدواج اطلاعى در دست نيست. پس از آنكه در 795 ميرانشاه براثر افتادن از اسب آسيب ديد و ديوانه شد، به اذيت و آزار امرا و بىحرمتى به بزرگان پرداخت و حتى قصد مجازات خانزاده را نيز داشت. ولى خانزاده گريخت و به سمرقند نزد تيمور رفت و پيراهن خونآلوده خود را به تيمور نشان داد و نيز گفت كه ميرانشاه درصدد شورش است (دولتشاه سمرقندى، ص330؛ كلاويخو، ص 172). خانزاده بيگم، خود وساطت كرد تا تيمور ميرانشاه را ببخشد، ولى هرگز نزد او برنگشت و در سمرقند ماند (كلاويخو، ص 172، 248). خانزاده از ميرانشاه فرزندى به نام خليلسلطان داشت كه نايبالسلطنه تيمور بود (همان، ص 172ـ173). كلاويخو، سفير اسپانيايى كه خانزاده بيگم را از نزديك ديده و در مجلس مهمانى او شركت كرده بود، وصف آن مهمانى را در سفرنامهاش ذكر نموده و خانزاده بيگم را زنى چهلساله، خوشسيما و فربه توصيف كرده است (رجوع کنید به ص 245).

پس از فوت تيمور در 807، خليل سلطان پدرش را براى جانشينى تيمور به سمرقند دعوت كرد، اما ميرانشاه از بيم حمله خانزاده از رفتن سر باز زد. به ويژه آنكه از تنفر خانزاده از خود آگاه بود و مىدانست كه خانزاده خواهان سلطنت خليل سلطان است و پيوسته او را به اين كار ترغيب مىكند. به اين ترتيب، برخى از امرا خليل سلطان را به پادشاهى رساندند، اما به زودى كشمكشها و درگيريها ميان مدعيان حكومت آغاز شد و سرانجام شاهرخ تيمورى به حكومت رسيد (روملو، ج 11، ص 61؛ كلاويخو، ص310ـ311؛ براى وقايع پس از مرگ تيمور رجوع کنید به تيموريان*). خانزاده در 814 چند روز پس از فوت خليلسلطان، در مشهد درگذشت (حافظابرو، ج 3، ص 436، 439؛ نيز رجوع کنید به روملو، ج 11، حواشى و تعليقات نوائى، ص 654).

---

منابع:
(1) ابنعربشاه، كتاب عجائب المقدور فى اخبار تيمور، قاهره 1285؛
(2) عبداللّهبن لطفاللّه حافظابرو، زبدةالتواريخ، چاپ كمال حاج سيدجوادى، تهران 1372ش؛
(3) دولتشاه سمرقندى، كتاب تذكرةالشعراء، چاپ ادوارد براون، ليدن 1319/1901، حسن روملو، احسنالتواريخ، چاپ عبدالحسين نوائى، ج 11، تهران 1349ش؛
(4) شرفالدين علىيزدى، ظفرنامه : تاريخ عمومى مفصل ايران در دوره تيموريان، چاپ محمد عباسى، تهران 1336ش؛
(5) روى گونثالث د كلاويخو، سفرنامه كلاويخو، ترجمه مسعود رجبنيا، تهران 1344ش.

/ فهيمه على بيگى/