responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6812

 

خانجيچ ، خانجيچ، محمد (يا خانجى)، از علماى اسلامى (بوسنيايى) در دوره معاصر. او در آذر 1285 (ذيقعده 1324)/ دسامبر 1906 در سراىْ بوسنه (سارايوو) متولد شد. پدرش، محمدآقا، از افراد سرشناس خاندان خانجيچ بود. محمد پس از اتمام تحصيلات مقدماتى در سراىبوسنه، در 1305ش/ 1926 دوره مدرسه عالى الهيات (شريعَتسكا گيمنازيا) را به پايان برد. در همان سال، وارد دانشگاه الازهر قاهره و در 1310ش/ 1931 فارغالتحصيل شد و در معيت پدرش فريضه حج را بهجا آورد و سپس به سراى بوسنه برگشت. در سال بعد، در مدرسه (علوم دينى )غازى خسروبيگ، به عنوان مدرّس كارآموز و با سمت رئيس هيئت ادارى آغاز به كار كرد. خانجيچ تا 1316ش/ 1937 در اين سمت باقى بود و سپس كتابدار اول كتابخانه خسروپاشا و در پى آن، رئيس همان كتابخانه شد. در اين مدت فهرستى براى كتابخانه تهيه كرد كه حاوى بيش از دوهزار جلد كتاب بود.

در 1318ش/1939 در كنار مسئوليتش در كتابخانه، در دبيرستان الهيات (ويشا اسلامسكا شريعتسكو تئولوشكا شكولا)، تدريس تفسير و اصول فقه را آغاز كرد و در ارديبهشت 1323/ مه 1944 رسماً به مديريت اين مدرسه منصوب شد. خانجيچ كه در خلال جنگ جهانى دوم (1939ـ 1945) روزهاى دشوارى را مىگذراند و با مشكلات مردم بوسنى و هرزگوين* از نزديك آشنايى داشت، در 1322ش/1943 به رياست هيئت رهايى بخش خلق، در سراىبوسنه، انتخاب شد. او در تير 1323/ ژوئيه 1944 در سراىبوسنه درگذشت. به نظر بستگانش، وى در بيمارستان، براثر مداخله پزشكى، عمداً به قتل رسيد.

خانجيچ در اصول فقه، تفسير، حديث و كلام صاحب دانش بود، به مهارت در وعظ و خطابه نيز شهرت داشت و مردم خطابههاى او را با علاقه دنبال مىكردند. مقامات اداره امور شرعى بوسنه، وظيفه ايراد وعظ و خطابه در تمامى مساجد بوسنى و هرزگوين را به او واگذار كرده بودند. او در اثناى جلساتِ درس خصوصى در بوسنهسراى ــكه براى دوستان و طُلاب ترتيب مىدادــ كتابهاى مرجع معارف اسلامى را ترجمه و شرح مىكرد و از اين راه، در احياى جنبش اسلامى و فعاليت علمى و فرهنگى در منطقه سهم بسيارى داشت.

خانجيچ در 1313ش/1934، بيانيه انجمن خيريه اسلامى به نام مرحمت را، كه خود نيز از اعضاى آن بود، به رشته تحرير آورد. او از آغاز تأسيس انجمن الهدايه (1315ـ 1323ش/ 1936ـ1944) يكى از اعضاى هيئت اجرايى آن بود و بعدها به رياست انجمن برگزيده شد. بخشى از آثار او، به همت اين انجمن منتشر شده است.

آثار. خانجيچ افزونبر تأليف و ترجمه كتب مختلف، حدود سيصد مقاله نوشت. بيشتر مقالاتش در مجله گلاسنيك (ترجمان سازمان اسلامى يوگسلاوى) و مجلات حكمت، نووى بهار و آنالى منتشر مىشد. مهمترين آثار او عبارتاند از: 1) الجوهر الاَسْنى فى تراجم علماء و شعراء بوسْنى (قاهره 1349/ 1930؛ چاپ عبدالفتاح محمد حُلْوْ، قاهره 1413/ 1992). خانجيچ در اين كتاب، شرححال و آثار 223 تن عالم و شاعر بوسنيايى را ــكه به زبانهاى عربى، فارسى و تركى مىنوشتهاندــ گردآورى كرده است. او اين كتاب را در دوره دانشجويىاش در قاهره تأليف كرد. در اين اثر، اسامى اشخاص به ترتيب الفبايى تنظيم گرديده و در مقدمه آن، بخشى از منابع مورد استفاده در تأليف معرفى شده است. وى همچنين مطالبى درباره گسترشاسلام در اروپا و بهخصوص در بوسنى و هرزگوين، وضع جغرافيايى ناحيه و فرهنگ بوسنيايى آورده است. 2) >فعاليتهاى علمى و ادبى مسلمانان بوسنى هرزگوين< (سارايوو 1934). اين كتاب، مجموع مقالاتى است كه خانجيچ در سالهاى 1312ـ 1313ش/ 1933ـ1934 در مجله گلاسنيك منتشر مىكرد. 3) >مدخلىبر علم تفسير و حديث< (سارايوو 1937). اين اثر ابتدا به صورت پاورقى در نشريه نووى بهار چاپ مىشد و بعدها بهصورت مستقلمنتشر شد.اينكتاب امروزه در مدارس دينىِ همتراز با دبيرستان، در بوسنىو هرزگوين، كوسوو و مقدونيه تدريس مىشود. 4) علم الكلام (سارايوو 1934)، كتاب تعليمات دينى براى مدارس متوسطه. 5) آراپسكا گراماتيكا اى سينتاكسا (دستورزبان و نحو عربى؛
سارايوو 1936)، اين اثر نيز كتاب درسى زبان عربى است كه براى مدارس متوسطه تأليف شده كه در تأليف آن شاجر سكريچ و محمد پاشيچ با مؤلف همكارى كردهاند. 6) السُّنّه، حاوى شرح پنجاه حديث كه در مجله حكمت چاپ (شهر )توزلا، منتشر شده است. 7) وازووى (سارايوو 1943)، كه مجموعه وعظ و خطابههاى خانجيچ در نواحى مختلف بوسنى است. 8) مجمع البحار فى تاريخ العلوم و الاَسفار، كه خانجيچ براى تدوين تاريخ علوم (اسلامى) به تأليف اين اثر اقدام كرد. او بر آن بود كه در بخش اول، مطالبى درباره تطور علوم و شرححال علماى مشهور بياورد و در بخش دوم، كشفالظنون كاتب چلبى را نقد و بررسى كند، اما به اتمام اين كار توفيق نيافت و از هر بخش، تنها يكجلد منتشر كرد. جلداول از بخش اول حاوى يك مقدمه مفصّل و چندباب و فصل است و جلداول بخش دوم، كه عنوان المجلد الاول من تذييل كشفالظنون دارد، حاوى عنوان 4110 كتاب است. او در پايان اين جلد، به ختم آن در سراى بوسنه در سال 1310ش/ 1931 اشاره كرده است (براى نسخه خطى آن رجوع کنید به دوبرچه، 1963، ج 1، ص 9). 9) رسالةُ الحق ّالصحيح فىاثبات نزول سيّدناالمسيح، كه ترجمه بوسنيايى آن نيز موجود است و به كوشش ر. ى. ابيد و م.ج. ل. يانگ، همراه با ترجمه انگليسى منتشر شده است (رجوع کنید به منابع).

خانجيچ در سالهاى تحصيل در قاهره، كتاب فى حياةالانبياء فى قبورهم (با عنوان رسالة حياةالانبياء، قاهره 1349)، اثر احمدبن حسين بيهقى، و الكلم الطيّب ابنتيميّه را با پارهاى يادداشتها چاپ كرد. او همچنين روضاتالجنّات فى اصول الاعتقادات و نظامالاولياء الى خاتمالانبياء، اثر حسن كافى آقحصارى و رسالة فى الخوف من الموت ابنسينا و مُحاضَرات الاوائلِ علىدده بوسنَوى و چند اثر ديگر را به زبان بوسنيايى ترجمه كرد. برخى از ديگر فعاليتهاى او عبارتاند از: تأليف مدخلهاى راجع به فرهنگ بوسنى در >دانشنامه كروات<؛
تأليف كتابهاى سارايوسكا رزولوسيا (سارايوو 1941) و پوروكا گلاونوگ اودبوراالهدايه مسليمانيما بوسنهاى هرزگوين (سارايوو 1942)، به حمايت انجمن الهدايه. خانجيچ آثار منتشرنشده ديگرى نيز دارد كه در كتابخانه غازى خسروبيگ نگهدارى مىشود (لويچ، ص 37ـ52).

در 27 آذر 1373/ 18 دسامبر 1994، در سراىبوسنه، با همكارى انجمن الهدايه و دو انجمن ديگر به نامهاى اودروژنيه... و رياست اسلاميسكه... همايشى براى بزرگداشت خانجيچ برپا شد و به مناسبت آن، مهمترين مقالات مؤلف با عنوان اسلامسكا ميسائو... منتشر شد (سارايوو 1994). در همان سال، در مركز فرهنگى زاگرب، پايتخت كرواسى، نيز براى بزرگداشت كسانى چون صفوتبيگ پاشاگيچ، محمد خانجيچ و ادهم مولابديچ همايشى برپا شد و مقالات عرضهشده در آن، با عنوان اسلام اى كولتورا... (زاگرب 1994) بهچاپ رسيد.


منابع:
(1) خيرالدين زركلى، الاعلام، بيروت 1999، ج 7، ص 84؛
(2) عمررضا كحّاله، معجمالمؤلفين، دمشق 1957ـ1961، ج 11، ص280؛
(3) زكى محمد مجاهد، الاعلام الشرقية، قاهره 1369/1950، ج 2، ص 174؛


(4) Mustafa Busuladzic, "Lo Scrittore Hadzi Mehmed Handzic di Sarajevo", Oriente moderno (Rome), XXII (1942), 4;
(5) Kasim Dobraca, "Handzic Kao Vjerski Ucenjak", el-Hidaje, (Sarajevo), VIII/2-3, 1944-45, 53-58;
(6) idem, Katalog Arapskih, Turskih i Perzijskih Rukopisa, Sarajevo 1963, I, VI, VIII, 9-10, 221, 339-343, 346, 384, 510;
(7) idem, "Rad Handzica u El-Hidaji i Njegov Drustveni Rad Uopce", el-Hidaje, VIII/2-3 (1944-1945), 82-88;
(8) R.Y. Ebied and M.J.L. Young, "An exposition of the Islamic doctrine of Christ's second coming, as presented by a Bosnian Muslim scholar", Orientalia Louaniensia periodica, V, Leuven 1974, 127-137;
(9) EI2, suppl. fascs.5-6, Leiden 1982, s.v. "Handzic" (by R.Y. Ebied and M.J.L. Young);
(10) Fejzulah Hadzibajric, "Gajenje Islamske Obrazovanosti kod Nas i Hadzi Mehmed ef. Handzic", el-Hidaje, VIII/2-3 (1944-1945) 88-92;
(11) Fazileta Hafizovi, "Islamska Misao H. Mehmeda Handzica - Izbor Radova", Prilozi za orijentalnu filogiyu (Sarajevo), no.42-43 (1995), 232-233;
(12) Dzevad Hodzic, "Handzic Kao Konzervativni Reformist", in Islam i Kultura Bosnjaka u Djelima Safuet-bega Basagica, Mehmeda Handzica i Edhema Mulabdica (Zbornik Radoua Ceturtog Simpozija), Zagreb 1994, 145-151;
(13) Islamska Misao H. Mehmeda Handzica - Izbor Radoua, Sarajevo 1994;
(14) Hamdija Kresevljakovic, "Hadzi Mehmed ef. Handzic", Narodna Uzdanica-Kalendar za 1945. Godinu, Sarajevo 1944, 24-31;
(15) Sefik Kurdi, "Hadis u Djelima Mehmed ef. Handzica", in Islam i kultura, ibid, 167-176;
(16) H. Laoust, Raskoli u Islamu, Zagreb 1989, 332;
(17) Osman Lavic, "Rukopisi Hadzi Mehmed ef. Handzica u Gazi Husrev-begovoj Biblioteci", Anali GHB, no.13-14 (1987), 37-52;
(18) Mehmed Mujezinovi, "Posljednji knjizevni radovi hadzi Mehmed ef. Handzica", el-Hidaje, VIII/2-3 (1944-1945), 95-99;
(19) Fehim Nametak, Pregled Knjizeunog Stuaranja Bosansko-Hercegouackih Muslimana na Turskom Jeziku, Sarajevo 1989, 13, 58-60, 63, 67, 69, 70, 72, 74, 75;
(20) Sevko Omerbasic, "Mehmed Handzic - Povjesnicar Islama kod Bosnjaka i na Balkanu", in Islam i kultura, ibid, 153-165;
(21) Mahmud Tralji, "Bibliografija Radova Hadzi Mehmed ef. Handzica", el-Hidaje, IV/4-5 (1940-1941), 118-128, IV/6 (1940-1941), 159-164, VIII/2-3 (1944-1945), 111-115;
(22) idem, "el-Dzevheru'l- Esna... Mehmeda Handzica i Njegov Doprinos Proucavanju Knjizevnosti Nasih Muslimana na Orijentalnim Jezicima", Vjesnik Drustua Bibliotekara Hruatske (Zagreb), XIV/1-2, (1968), 178-182;
(23) idem, "Handzi Mehmed Efendija Handzic-Zivot i Rad", Bakije-Kalendar za 1970. Godinu, Sarajevo 1970, 88-93;
(24) idem, "Hadzi Mehmed Efendija Handzic-Zivot i Rad", in Islam i Kultura, ibid, 135-143;
(25) idem, Istaknuti Bosnjaci, Zagreb 1994, 45-54.

/ بَكر صَدَق و محمد آروچى (د.ا.د.ترك) /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6812
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست