خالد بن مادّ قَلانِسى ، خالد بن مادّ قَلانِسى، راوى و محدّث امامى. اگرچه در سلسله سند غالب روايات نام پدر وى ماد ذكر شده است (براى نمونه رجوع کنید به صفّار قمى، ص 104، 160، 195، 309، 414، 436؛ كلينى، ج 1، ص 416، ج 2، ص 612)، اما در برخى كتابهاى رجالى، به زياد (رجوع کنید به برقى، 1383ش، ص 31؛ طوسى، 1415، ص 201)، حماد (ابنداوود حلّى، ص 87)، باد (علامه حلّى، ص 137ـ138) و مازن (طوسى، 1415، ص 197) تغيير يافته است (براى تفصيل بحث رجوع کنید به تفرشى، ج 2، ص 182، 184، 188؛ محمدتقى مجلسى، ج 14، ص 361؛ بهبهانى، ص 163؛ موحدى ابطحى، ج 5، ص 368ـ369، 371؛ شوشترى، ج 4، ص 113ـ115، 137ـ138؛ نيز رجوع کنید به مدرسى طباطبائى، ج 1، ص 311، كه اين اختلافها را ناشى از تصحيف يا كوشش براى تصحيح دانسته است). در برخى كتابهاى رجالى، خالد به دليل همين تعدد در نام پدرش (رجوع کنید به طوسى، 1415، ص 197، 201؛ ابنداوود حلّى، همانجا؛ مامقانى، ج 25، ص 105، 177ـ178)، چند فرد متفاوت محسوب شده است (نيز رجوع کنید به صدر، ج 3، ص 308، كه چنين اشتباهى درباره خالد باعث ناتوانىاش در توثيق خالد شده است). لقب خالد علاوه بر قلانسى، به صورت بيّاعالقلانس هم آمده است (رجوع کنید به ابنبابويه، 1404، ج 2، ص 363؛ اردبيلى، ج 1، ص 289) كه از شغل وى، كلاهدوزى يا كلاهفروشى، حكايت دارد (قس موحدى ابطحى، ج 5، ص 367).

خالد از موالى كوفه بود (برقى، 1383ش، همانجا؛ نجاشى، ص 149؛ طوسى، 1415، ص 197). نام وى در كتابهاى رجالى در شمار اصحاب امام صادق و امام كاظم عليهماالسلام ياد شده است (براى نمونه رجوع کنید به نجاشى، همانجا؛ طوسى، 1415، ص 201؛ قس طوسى، 1390، ج 3، ص 329، كه روايتى از خالد به نقل از امام باقر عليهالسلام آورده است). نجاشى (همانجا) او را ثقه دانسته است (نيز رجوع کنید به علامه حلّى، همانجا؛ محمدباقر مجلسى، ص 73).

خالد از امام صادق عليهالسلام (رجوع کنید به برقى، 1330ش، ج1، ص68، 70ـ71؛ كلينى، ج2، ص650، ج4، ص252؛ ابنقولويه، ص 73، 78؛ ابنبابويه، 1417، ص 91، 370؛ همو، 1404، ج 1، ص 228؛ طوسى، 1390، ج 5، ص 468، ج 6، ص 31، 33، ج 7، ص 58)، و نيز راويانى چون ابوحمزه ثمالى (رجوع کنید به صفّار قمى، ص 104، 160؛ كلينى، ج 2، ص 612)، جابر جعفى (صفّار قمى، ص 309؛ ابنبابويه، 1362ش، ج 2، ص650)، محمدبن فضل (كلينى، ج 1، ص 416ـ417) و محمدبن خالد طيالسى (الاختصاص، ص 274) روايت كرده است. علىبن حَكَم، علىبن عبداللّه بجلى، علىبن معمر، ظريفبن ناصح و محمدبن سنان (رجوع کنید به برقى، 1330ش؛ كلينى؛ ابنبابويه، 1417؛ همو، 1404؛ طوسى، 1390؛ الاختصاص، همانجاها؛ خويى، ج 7، ص 44) نيز از او روايت كردهاند، اما راوى اصلى وى نضربن شعيب است كه بيشتر احاديث منقول از خالد را روايت كرده است (براى نمونه رجوع کنید به صفّار قمى، ص 104، 160، 195، 309؛ ابنبابويه، 1417، ص 341، 370؛ قس طوسى، 1390، ج 3، ص :329 نضربن سويد). ابنبابويه نيز در مشيخه كتاب مَن لا يَحضُرُه الفقيه (ج 4، ص 444) يادآور شده كه هر روايتى كه از خالد نقل كرده از طريق نضربن شعيب بوده است.

خالد كتابى هم داشته است كه نضربن شعيب و ابوهريره عبداللّهبن سلام آن را روايت كردهاند (نجاشى، همانجا؛ طوسى، 1417، ص 122). هرچند نجاشى (همانجا) در ارزيابى اين كتاب عبارتى به كار برده كه از ترديد در برخى مطالب اين كتاب حكايت دارد. با توجه به اينكه يكى از راويان كتاب او نضربن شعيب بوده، احتمالا بتوان از طريق بررسى اسناد احاديث، محتواى اين كتاب را بازيابى كرد (براى نمونهاى از اين مطالب رجوع کنید به صفّار قمى، ص 104، 436).

روايات منقول از خالدبن ماد در برخى از موضوعات فقهى نظير حج (رجوع کنید به كلينى، ج 2، ص 612؛ ابنبابويه، 1404، ج 1، ص228، ج2، ص363؛ طوسى، 1390، ج5، ص468)، وصيت و ميراث (ابنبابويه، 1404، ج 4، ص 213)، جنائز (طوسى، 1390، ج 3، ص200، 329) و مطالبى در باب فضائل اهل بيت عليهمالسلام (رجوع کنید به صفّار قمى، ص 104، 160، 195، 309؛ كلينى، ج 1، ص 416ـ417؛ ابنبابويه، 1417، ص370؛ همو، 1362ش، همانجا) است (براى فهرستى از رواياتى كه وى نقل كرده است رجوع کنید به خويى، ج 7، ص 22، 44؛ مدرسى طباطبائى، ج 1، ص 311ـ312).

---

منابع:
(1) ابنبابويه، الامالى، قم 1417؛
(2) همو، كتاب الخصال، چاپ علىاكبر غفارى، قم 1362ش؛
(3) همو، كتاب مَن لايـَحضرُه الفقيه، چاپ علىاكبر غفارى، قم 1404؛
(4) ابنداوود حلّى، كتاب الرجال، چاپ محمدصادق آلبحر العلوم، نجف 1392/1972، چاپ افست قم (بىتا.)؛
(5) ابنقولويه، كامل الزيارات، چاپ جواد قيومى اصفهانى، قم 1417؛
(6) الاختصاص، (منسوب به) محمدبن محمد مفيد، چاپ علىاكبر غفارى، بيروت: مؤسسةالاعلمى للمطبوعات، 1402/1982؛
(7) محمدبن على اردبيلى، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، قم: مكتبة المحمدى، (بىتا.)؛
(8) احمدبن محمد برقى، كتاب الرجال، در ابنداوود حلّى، كتاب الرجال، تهران 1383ش؛
(9) همو، كتاب المحاسن، چاپ جلالالدين محدث ارموى، تهران 1330ش؛
(10) محمدباقربن محمداكمل بهبهانى، تعليقة وحيدالبهبهانى على منهجالمقال، (بىجا: بىنا، بىتا.)؛
(11) مصطفىبن حسين تفرشى، نقدالرجال، قم 1418؛
(12) خويى؛
(13) شوشترى؛
(14) محمدباقر صدر، بحوث فى شرح العروةالوثقى، نجف 1391/1971؛
(15) محمدبن حسن صفّارقمى، بصائرالدرجات فى فضائل آلمحمد «ص»، چاپ محسن كوچهباغى تبريزى، قم 1404؛
(16) محمدبن حسن طوسى، تهذيبالاحكام، چاپ حسن موسوى خرسان، تهران 1390؛
(17) همو، رجال الطوسى، چاپ جواد قيومى اصفهانى، قم 1415؛
(18) همو، الفهرست، چاپ جواد قيومى اصفهانى، قم 1417؛
(19) حسنبن يوسف علامه حلّى، خلاصةالاقوال فى معرفة الرجال، چاپ جواد قيومى اصفهانى، (قم) 1417؛
(20) كلينى؛
(21) عبداللّه مامقانى، تنقيح المقال فى علم الرجال، چاپ محيىالدين مامقانى، قم 1423ـ ؛
(22) محمدباقربن محمدتقى مجلسى، الوجيزة فى الرجال، چاپ محمدكاظم رحمان ستايش، تهران 1378ش؛
(23) محمدتقىبن مقصودعلى مجلسى، روضة المتقين فى شرح مَن لايَحضُرُه الفقيه، چاپ حسين موسوى كرمانى و علىپناه اشتهاردى، قم 1406ـ1413؛
(24) محمدعلى موحدى ابطحى، تهذيب المقال فى تنقيح كتاب الرجال للشيخ الجليل ابىالعباس احمدبن على النجاشى، ج 5، قم 1417؛
(25) احمدبن على نجاشى، فهرست اسماء مصنّفى الشيعة المشتهر ب رجال النجاشى، چاپ موسى شبيرى زنجانى، قم 1407؛


(26) Hossein Modarressi Tabataba'i, Tradition and survival: a bibliographical survey of early Shi`ite literature, vol.1, Oxford 2003.

زاده/ / سعيد زعفرانى