خاتون آبادى، ميرمحمدحسين ، خاتون آبادى، ميرمحمدحسين، فقيه و مؤلف مشهور امامى قرن دوازدهم. زمان و محل تولد او معلوم نيست. پدرش ميرمحمدصالح خاتونآبادى* از عالمان مشهور اصفهان بود. محمدحسين علوم گوناگون اسلامى را نزد جدّ مادريش محمدباقر مجلسى (متوفى 1110)، جد پدريش عبدالواسع (متوفى اواخر قرن يازدهم)، پدرش محمدصالح (متوفى 1126)، آقاجمالالدين خوانسارى* (متوفى 1122)، محمدبن عبدالفتاح سراب تنكابنى* (متوفى 1124)، سليمانبن عبداللّه ماحوزى (متوفى 1121)، سيدعلىخانبن احمد دشتكى مدنى (متوفى 1120)، شاهمحمدبن محمد دارابى شيرازى (متوفى 1130) و ابوالحسن شريفبن محمدطاهر فتونى* (متوفى 1138 يا 1139) آموخت يا از آنان حديث شنيد و اجازه روايت گرفت. كسانى چون فرزندش ميرعبدالباقى (متوفى 1207؛ درباره او رجوع کنید به خاتونآبادى*، خاندان)، زينالدين على خوانسارى (متوفى 1167)، محمدبن محمدزمان كاشانى (متوفى بعد از 1172)، سيدعبداللّهبن نورالدين جزايرى* (متوفى 1173)، سيدصدرالدين محمدبن محمدباقر رضوى قمى، احمدبن محمدمهدىبن محمدمؤمن خاتونآبادى و محمدمهدىبن رضىالدين هرندى (متوفى 1180) نيز نزد او درس خواندند يا از وى حديث شنيدند و اجازه روايت گرفتند (رجوع کنید به خاتونآبادى، مناقبالفضلاء؛ همو، احوالالعلماء، گ (288ـ 290)؛ آقابزرگ طهرانى، 1403، ج 1، ص 185؛ موسوعة طبقاتالفقهاء، ج 12، ص 364ـ365؛ حسينىاشكورى، ص 93).

خاتونآبادى پس از پدرش، امام جمعه اصفهان شد (حبيب آبادى، ج 2، ص 318ـ319؛ قس خوانسارى، ج 2، ص 361 كه وى را امام جمعه اصفهان پس از محمدتقى الماسى دانسته است) و در اواخر عمر، منصب شيخالاسلامى اصفهان را برعهده گرفت. پس از هجوم محمود افغان به اصفهان در زمان شاهسلطانحسين (حك : 1105ـ1135) و سقوط سلسله صفويان، افغانها خاتونآبادى را كه وزير مريمبيگم (عمه شاه) بود، بسيار شكنجه كردند تا اموالش را بگيرند. اين حادثه در روحيه او تأثير بسيار گذاشت و به گفته خود او، سبب توجه بيشتر وى به مسائل اخروى شد. او سپس به خاتونآباد (در اطراف اصفهان) رفت و به عبادت مشغول شد، ولى همچنان مرجع دينى مردم بود (رجوع کنید به خاتونآبادى، مناقبالفضلاء، ص 465ـ467؛ قزوينى، ص 126؛ آقابزرگ طهرانى، 1372ش، ص 198). خاتونآبادى خواسته نادرشاه افشار (حك : 1148ـ1160) را مبنى بر فتوادادن به كفر عثمانيها كه خواسته بودند، ايران به حوزه خلافت آنها ملحق شود، نپذيرفت (نورى، ص 149). ميرمحمدحسين در 1151 درگذشت و در مشهد به خاك سپرده شد (آقابزرگ طهرانى، 1337ش، ص 154؛ كشميرى، ص 211).

خاتونآبادى در علوم عقلى، حكمت، ادبيات و فقه و حديث تبحر بسيار داشت (آقااحمد كرمانشاهى، ج 1، ص 96؛ خوانسارى، ج 2، ص360). قزوينى (ص 125ـ126) وى را با تعابيرى چون رئيس شيعه و عالم بىنظير ياد كرده و زهد و قوّت نفس او را ستوده است.

آثار خاتونآبادى بسيار متنوع است. در فقه و اصول آثارى چون: مُنيةالمُريد، شرح الرَوْضَةالبَهِيَّة اثر فقهى شهيدثانى و حاشيهاى بر آن، حاشيه بر مَعالِمالاصول اثر حسنبن زينالدين در اصول فقه و رسالههاى گوناگون دارد و در كلام، النَّجْم الثاقِب فى اثبات الواجب، رسالةالبِداء و حاشيه بر شرح تجريدالاعتقاد قوشچى را نوشته است. مناقبالفُضلاء فى رياض العلماء يا رجالِ ميرمحمدحسين كه اجازه مبسوط او به زينالدين على خوانسارى است و مقالة فى اسماء مَن اِستبصر مِنْ علماء العامة از ديگر تأليفات اوست. در اين اثر، تشيع عبدالرحمان جامى مطرح شده است (رجوع کنید به خاتونآبادى، مناقبالفضلاء، ص 507ـ 508؛ آقابزرگ طهرانى، 1403، ج 6، ص 94، 114، 206، ج10، ص112، ج12، ص45، ج13، ص 293، ج 21، ص 396، ج22، ص 333، ج 23، ص 209). ديگر آثار مهم او كه حوزههايى چون اخلاق، ادعيه و زيارات را دربرمىگيرد، عبارتاند از: كلمةالتقوى يا لباس التقوى درباره غيبت، الالواح السماوية فى اختيارات ايام الاسبوع و السِنة، خزائن الجواهر، سَبع المَثانى، وسيلةالنجاح، مفتاحالفرج، نوروزيه و مجموعه الرسائل الكثيرة (رجوع کنید به خاتونآبادى، همانجا؛ آقابزرگ طهرانى، 1403، ج 2، ص 301، ج 7، ص 154، ج10، ص 254، ج 12، ص 129ـ 130، ج 21، ص 338، ج 24، ص 383، ج 25، ص 85). وى رسالهاى با عنوان احوال العلماء من اقارب المؤلف نيز نگاشته است.

---

منابع:
(1) آقا احمد كرمانشاهى، مرآتالاحوال جهاننما: سفرنامه، قم 1373ش؛
(2) محمدمحسن آقابزرگ طهرانى، الذريعة الى تصانيف الشيعة، چاپ علىنقى منزوى و احمد منزوى، بيروت 1403/1983؛
(3) همو، طبقات اعلامالشيعة: الكواكب المنتشرة فىالقرن الثانى بعد العشرة، چاپ علىنقى منزوى، تهران 1372ش؛
(4) همو، مُصَفَّى المَقال فى مُصَنِّفى علمالرجال، چاپ احمد منزوى، تهران 1337ش؛
(5) محمدعلى حبيبآبادى، مكارم الآثار، ج 2، اصفهان 1342ش؛
(6) احمد حسينىاشكورى، تلامذةالعلامة المجلسى و المجازونمنه، چاپ محمود مرعشى، قم 1410؛
(7) محمدحسينبن محمدصالح خاتونآبادى، احوال العلماء مناقارب المؤلف، نسخه خطى كتابخانه (ش 1) مجلس شوراى اسلامى، ش 7/5501؛
(8) همو، مناقب الفضلاء، چاپ جويا جهانبخش، در ميراث حديث شيعه، دفتر 4، چاپ مهدى مهريزى و على صدرايى خويى، قم: مركز تحقيقات دارالحديث، 1378ش؛
(9) خوانسارى؛
(10) عبدالنبىبن محمدتقى قزوينى، تتميم املالآمل، چاپ احمد حسينى، قم 1407؛
(11) محمدعلىبن صادقعلى كشميرى، كتاب نجومالسماء فى تراجمالعلماء، قم ?( 1394)؛
(12) موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانى، قم: مؤسسة الامامالصادق، 1418ـ1424؛
(13) حسينبن محمدتقى نورى، فيض قدسى: زندگينامه علامه محمدباقر مجلسى (1037ـ1110ه .ق)، ترجمه جعفر نبوى، تهران 1374ش.

/ عليرضا سعيد /