حيدرى ، حيدرى، بُلَند، از پيشگامان شعر آزاد عرب. وى در 1305ش/1926 در بغداد، در خانواده معروف كردِ الحيدريه، متولد شد. خاندان حيدرى در عراق به اصالت و علم معروفاند (ميربصرى، 1994ـ1999، ج 2، ص 579؛ جبرا، 1999، ص 138؛ نيز رجوع کنید به ميربصرى، 1991، ص 107). وى از 1312 تا 1319ش/ 1933 تا 1940 تحصيلات ابتدايى را در بغداد گذراند، سپس وارد دوره متوسطه شد، اما در 1323ش/ 1944 آن را نيمهكاره رها كرد (اعلام الادبالعربى المعاصر، ج 1، ص 519) و چون به تحصيلات رسمى علاقه نداشت، به دانشگاه نرفت، اما خودساختگى و مطالعه مستمر وى باعث شد در جوانى از شاعران فرهيخته و برجسته عراق محسوب شود (رجوع کنید به جبرا، همانجا؛ >دايرةالمعارف ادبيات عربى<، ذيل مادّه).

پس از پايان جنگ جهانى دوم، در 1325ش/ 1946 حيدرى و چندتن از شعرا و ادباى جوان بغداد، نظير نزارسليم و جوادسليم* و عدنان رئوف، گروه جماعةالوقت الضائع را تشكيل دادند و مجله الوقتالضائع را نيز براى بيان ديدگاههاى گروه خود منتشر كردند، اما فقط يك شماره از آن به چاپ رسيد. اولين دفتر شعرى حيدرى، با نام خفقةالطين (تپشگل)، در 1325ش/1946 با نام همين جمعيت در بغداد منتشر شد. اين گروه براى ديدار يكديگر، كافه واقالواق را داير كردند كه محل تجمع هنرمندان و شاعران معاصر عراق براى بحث درباره هنر و ادبيات پيشرو بود. پس از مدتى، پليس عراق، به سبب اينكه آنجا محل فعاليتِ هنرمندانِ چپگراى عراق است، بدون دستگيرى هيچيك از اعضا، كافه را تعطيل كرد. با اينكه اين گروه مدت كمى فعاليت كردند، اما جايگاه و نقش مهمى در سير تجدد ادبى در عراق داشتهاند (رجوع کنید به جبرا، 1999، ص 189، 191؛ استاركى، ص 84؛ ابراهيم خليل علاف، 2009).

حيدرى به سبب مخالفت با حكومتِ سلطنتى و حكومت جمهورى كه پس از سلطنت در عراق بر روى كار آمد (1342ـ 1355ش/ 1963ـ 1976)، بيروت را به عنوان تبعيدگاه اختيارى برگزيد (>دايرةالمعارف ادبيات عربى<، همانجا؛ بيدج، ص 75). در آنجا به كارهايى نظير معلمى، روزنامهنگارى و مديريت كتابفروشى پرداخت.در 1353ش/ 1974 با عاليه ممدوح در انتشار مجله الفكرالمعاصر، و با آدونيس در راهاندازى و انتشار مجله مواقف همكارى كرد (حيدرى، 1380ش، ص19ـ21؛ ميربصرى، 1994ـ1999، ج2، ص580؛ >دايرةالمعارف ادبيات عربى<، همانجا). در 1355ش/ 1976 به بغداد بازگشت و تا 1359ش/ 1980 سردبير مجله آفاق عربية بود. در همين سال براى زندگى به لندن رفت و يك سال بعد مجله فنون عربية را منتشر كرد كه دوام چندانى نداشت. وى به كشورهاى عربى، اروپايى، هند و كانادا سفر كرد و در بسيارى از اتحاديههاى شاعران و نويسندگان عرب عضويت داشت و نيز عضو اتحاديه روزنامهنگاران انگلستان بود (اعلام الادب العربى المعاصر، ج 1، ص 519؛ >دايرةالمعارف ادبيات عربى<، همانجا).

حيدرى در 1375ش/1996،هنگام عمل جراحى، در بيمارستان رويال لندن درگذشت و در قبرستانِ گيت آن شهر به خاك سپرده شد (فرزاد، ص 41؛ حيدرى، پيشگفتار عبدالهى، ص 9).

او در كنار بدرشاكر سيّاب*، نازكالملائكه* و عبدالوهاب بياتى*، از پيشگامان شعر آزاد عرب محسوب مىشود (حيدرى، 1380ش، ص 14ـ15؛ استاركى، همانجا). وى از سويى به شدت تحتِ تأثير شاعران لبنانى و شاعران مهجر (رجوع کنید به مهجر*، ادبيات)، خصوصآ الياس ابوشبكه و ايليا ابوماضى، بود زيرا شاعران لبنانى دهه بيست شمسى/ چهل ميلادى بيش از ديگران، به خروج از قوانين و هنجارهاى حاكم بر شكل و زبان شعر تمايل داشتند، و از سويى ديگر، مانند بسيارى از هم نسلان خود، تحتِ تأثير و نفوذِ تى. اس. اليوت، شاعر و نظريهپرداز معروف، بود (جبرا، 1992، ص 93ـ94؛ ميربصرى، 1994ـ 1999، ج 2، ص 580؛ سليمان، ص 175). حيدرى با اولين دفتر شعرش، خفقةالطين مشهور شد. اين دفتر در حال و هوايى رمانتيك سروده شده و نشاندهنده استعداد و قدرتِ شاعرى اوست. ديگر دفترهاى شعرى او (رجوع کنید به ادامه مقاله) بيانگر رويكرد شاعر به واقعگرايى سوسياليستى و اگزيستانسياليستى است كه گاه از خودبيگانگى عميق اجتماعى و سياسى او را نشان مىدهد (عباس، ص 30؛ >دايرةالمعارف ادبيات عربى<، همانجا؛ نيز رجوع کنید به بدوى، ص 209).

زبانِ شعر حيدرى ساده و روان است و با اينكه بسيارى از اشعارش، حاوى مفاهيمى انتزاعىاند و عواطفِ درونى شاعر را وصف مىكنند، هيچگاه زبان دچار تعقيد و پيچيدگى نمىشود، و اين حاكى از تسلط او بر زبان است (جبرا، 1992؛ >دايرهالمعارف ادبيات عربى<، همانجاها). به نظر سلمى خضرا جيوسى (ج 2، ص 655)، زبانِ شعر حيدرى، مانند آدونيس و خليل حاوى*، جدّى و خشن و به دور از هرگونه روحِ طنز است. زبان شعرى وى چنان موجز است كه به آن «شيوه تلگرافى» گفته شده است (رجوع کنید به حيدرى، 1380ش، ص 17؛ اعلام الادبالعربى المعاصر، همانجا).

از ويژگيهاى برجسته شعر او وحدتِ موضوع، انسجام در محور عمودى شعر، صور خيالِ زنده و پويا و موسيقى بانشاط است (رجوع کنید به حيدرى، 1380ش؛ >دايرهالمعارف ادبيات عربى<، همانجاها؛ نيز براى نمونه رجوع کنید به حيدرى 1422، ص 213ـ215). سعدى يوسف، شاعر معروف عراقى، كوشيده است در موسيقى شعر از حيدرى تقليد كند (رجوع کنید به ص 101). با اين همه، به نظر نازك الملائكه (ص 30، 32)، ساختار برخى اشعار حيدرى، خصوصاً پايانبنديهاى آن، تصنعى است. اضطراب، نگاه حسرتبار به اوضاع سرزمينهاى عربى، سرنوشت نامعلوم بشر، تنهايى، يأس و نوميدى از مضامين پركاربرد شعر اوست (رجوع کنید به جيوسى، ج 2، ص 649؛ نيز رجوع کنید به حيدرى، 1422، ص 213ـ 215، 219ـ221، 321، 323).

با اينكه حيدرى زاده و بزرگ شده شهر است، اما شهرگريزى از مضامين مهم شعر اوست؛ سرودههاى او تصويرگر اوج نفرت از شهر و تمدن صنعتى است. وى گريز از شهر را رهايى از دوزخ و بازگشت به فطرت پاك انسانى مىداند (بيدج، ص 76؛ نيز رجوع کنید به حيدرى، 1422، ص 275ـ278).

حيدرى در توصيف زشتى و تنهايى و نااميدى بسيار بىپروا و صادق است و همين صداقت، شعر او را نزد ناقدان عرب دلپذير كرده است (رجوع کنید به حيدرى، 1422، ص 669؛ نيز رجوع کنید به همو، 1386ش، همانجا).

وى سه مجموعه مقاله درباره هنر و شعر معاصر دارد و از 1325ش/ 1946 كه دفتر خفقةالطين را در بغداد منتشر كرد تا 1369ش/ 1990 كه دفتر ابواب الىالبيت الضيّق را در لندن به چاپ رساند، مجموعآ ده دفتر شعر منتشر كرد كه همه آنها در يك مجلد در 1371ش/1992 در كويت منتشر شدهاند (براى اطلاع از نام دفترها و تاريخ و محل نشر آنها رجوع کنید به اعلام الادب العربىالمعاصر، ص 52).

---

منابع:
(1) ابراهيم خليل علاف، «جماعةالوقت الضائع الادبية 1946: فصل من تاريخ العراقالثقافى»، الجمعية الدولية للمترجمين و اللغويين العرب، 2009.

Retrieved Sept. 30, 2009, from http:// www. wata.cc/ forums/ showthread.php?t= 46283;


اعلام الادبالعربى المعاصر: سير و سيرذاتية، چاپ رابرت كمبل، بيروت: الشركة المتحدة للتوزيع، 1996؛
موسى بيدج، «شاعران عرب در سفر خاك و افلاك: محمدمهدى الجواهرى، نزار قبّانى، بلندالحيدرى»، شعر، سال 6، ش 22 (بهار 1377)؛
جبرا ابراهيم جبرا، شارعالاميرات، بيروت 1999؛
همو، معايشة النمرة و اوراق اخرى، بيروت 1992؛
بلند حيدرى، الاعمال الكاملة للشاعر بلندالحيدرى، كويت 1422/2001؛
همو، گفت و گو در سه بُعد و ساير اشعار، انتخاب، ترجمه، تحقيق منيژه عبدالهى، شيراز 1386ش؛
همو، «گفت و گويى كوتاه با بلندالحيدرى»، در نگاهى به خويش: گفت و گو با شاعران و نويسندگان معاصر عرب، ترجمه حسن حسينى و موسى بيدج، تهران: سروش، 1380ش؛
سعدى يوسف، «سعدى يوسف: شاعر تجربهگرا»، در همان؛
خالد سليمان، فلسلطين و شعر معاصر عرب، ترجمه شهره باقرى و عبدالحسين فرزاد، تهران 1376ش؛
احسان عباس، اتجاهات الشعرالعربى المعاصر، عَمّان 1421/2001؛
عبدالحسين فرزاد، «شاعر غمهاى بغداد»، ادبيات معاصر، سال 1، ش 9 و 10 (دى و بهمن 1375)؛
ميربصرى، اعلام الادب فى العراق الحديث، لندن 1994ـ1999؛
همو، اعلام الكرد، لندن 1991؛
نازك الملائكه، قضايا الشعرالمعاصر، بيروت 1962؛


Muhammad Mustafa Badawi, A critical introduction to modern Arabic poetry, Cambridge 1975;
Encyclopedia of Arabic literature, ed. Julie Scott Meisami and Paul Starkey, London 1998, s.v. "Al-Haydari, Buland" (by I. J. Boullate);
SalmaKhadra Jayyusi, Trends and movements in modern Arabic poetry, Leiden 1977;
Paul Starkey, Modern Arabic literature, Edinburg 2006.

/ بهرام پروين گنابادى/