حَيدَره ، حَيدَره، على بن سليمان تميمى، اديب، شاعر، نحوى و فقيه يمنى در قرن ششم. كنيهاش ابوالحسن و لقبش حيدره بود (ياقوت حموى، 1400، ج 13، ص 243)، اما صفدى (ج 21، ص 146) وى را، احتمالا بهسبب اشتباه نسخهنويسان، ملقب به حِيدَة دانسته است. شايد وى به قبيله يمنى حيدره در حضرموت* منتسب بوده كه چنين لقبى يافته است (رجوع کنید به بتنونى، ص 61). وى را با القابى چون شيخ امام، عالم صَدر (پيشوا) و علامه ستودهاند (رجوع کنید به حيدره، ج 1، مقدمه هادى عطيه مطر، ص 14). علاوه بر اين، به دليل محل زندگىاش، بَكيل (سرزمين قبيله بزرگ بَكيل در بخشِ ذِمارِ* يمن)، به بَكيلى نيز مشهور شد (ياقوت حموى، 1965، ذيل «بكيل»؛ همو، 1400، ج 13، ص 244). از سال ولادتش اطلاعى در دست نيست و در منابع از استادان او سخنى به ميان نيامده است. تنها خود وى (ج1، ص160) از يكى از استادانش با نام ابوالسعودبن فتح نامبرده و او را اديبِ الادباء ناميده است. حيدره شاگردان بسيارى داشته كه از ميان آنان فقط به ابوالحسن علىبن يحيى فُضَيلى اشاره شده است (رجوع کنید به همان، ج 1، ص 159ـ160، 175، پانويس 50). حيدره در 599 درگذشت (ياقوت حموى، 1400، همانجا).

او فقيه، نحوى، اديب و سرآمد بزرگان يمن بود (همان، ج 13، ص 243؛
حيدره، ج 1، همان مقدمه، ص 14). اشعار باقىمانده از او (رجوع کنید به ياقوت حموى، 1400، ج 13، ص 245؛
صفدى، ج 21، ص 146ـ147) به تبحر او در سرودن شعر دلالت دارد.

مهمترين اثر ادبى حيدره كشف المشكل فىالنحو است (رجوع کنید به حاجىخليفه، ج 2، ستون 1495). با مطالعه اين اثر مىتوان دريافت كه اعطاى چنان القابى به او اغراق نبوده است (رجوع کنید به حيدره، ج 1، همان مقدمه، ص 14ـ15). گروهى از ادبا و دوستداران ادبيات از وى درخواست كرده بودند كه كتاب مرجعى براى رفع مشكلات ادبى تأليف كند (حيدره، ج 1، ص 160). اين كتاب تواناييهاى نحوى و لغوى حيدره را به خوبى آشكار مىسازد. وى در اين كتاب تمام موضوعات نحوى را به روش پرسش و پاسخ، در چهار بخش شامل 110 باب، توضيح داده است (همان، ج 1، مقدمه هادى عطيه مطر، ص 15، 136). حيدره حافظ قرآن بود و به همين دليل، در اين كتاب از آيات فراوانى بهره گرفته و حتى باب ويژهاى براى احكام قرائت قرار داده است. او به اشعار عرب نيز آگاهى بسيار داشته و حدود هشتصد بيت از 86 شاعر عرب را به مناسبت ذكر كرده است. علاوه بر اين، بخش پايانى كتابش را به شعر و مطالب مرتبط با آن اختصاص داده است (همان مقدمه، ص 14ـ15، 22، 129، 140).

حيدره كتاب المبانى و المعانى فىالقرآن را در زمينه علم قرائت تأليف كرده كه نسخه خطى آن موجود است (همان مقدمه، ص 15).

---

منابع:
(1) محمد لبيب بتنونى، الرحلة الحجازية، قاهره 1415/1995؛
(2) حاجىخليفه؛
(3) علىبن سليمان حيدره، كشفالمشكل فىالنحو، چاپ هادى عطيه مطر، بغداد 1404/1984؛
(4) صفدى؛
(5) ياقوتحموى، كتاب معجمالبلدان، چاپ فرديناند ووستنفلد، لايپزيگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965؛
(6) همو، معجم الادبا، بيروت 1400/1980.

/ محمد مالكى /