حورانى، جرج فَضلو ، حورانى، جرج فَضلو، شرقشناس لبنانىالاصل امريكايى. وى در 3 ژوئن 1913/ 27 جمادىالآخره 1331، در ديدزبرى در حومه مَنچستر بهدنيا آمد. چهارمين فرزند خانوادهاى لبنانى با مذهب ارتدوكس يونانى بود كه از لبنان به انگلستان مهاجرت كرده و به كليساى مشايخى پيوسته بودند.

آلبرت حورانى*، شرقشناس مشهور، برادر كوچكتر او بود. جرج پس از گذراندن تحصيلات ابتدايى در ديدزبرى، به دبيرستان ميل هيل واقع در حومه لندن رفت و در آنجا يك دوره فشرده زبان يونانى و لاتين را گذراند. از 1932 تا 1936/ 1311ـ1315ش، در بليولكالج آكسفورد به تحصيل ادبيات و تاريخ يونان و روم و فلسفه جديد پرداخت. در تابستان 1934/ 1313ش، به لبنان رفت و ضمن آن، سفرهاى كوتاهى به فلسطين و مصر كرد. سپس به تشويق پروفسور فيليپ خورى حِتّى، تصميم گرفت تحصيلاتش را در گروه مطالعات شرقى دانشگاه پرينستون ادامه دهد. وى زبان عربى و تاريخ خاور نزديك را به صورت فشرده آموخت و هفت ماه در دانشگاه امريكايى بيروت مطالعه كرد.

حورانىدر 1939/ 1318ش از پرينستون درجه دكترى گرفت. عنوان رساله او >دريانوردى عرب در اقيانوس هند در سدههاى نهم و دهم ميلادى< بود. وى در همان سال، تدريس در كالج عربى دولت انگليس در بيتالمقدّس را آغاز كرد و در آنجا يونانى، لاتين، منطق و تاريخ فلسفه درس داد. با پايان قيمومت بريتانيا بر فلسطين و شكلگيرى رژيم اشغالگر اسرائيل در 1948/ 1327ش، حورانى به انگلستان بازگشت و در آكسفورد مشغول به كار شد. در 1950/ 1329ش، به دعوت پروفسور جورج گلنكمرون بهتدريس عربى در دانشگاه ميشيگان در اناربر پرداخت. در آنجا، استاديار و بعد استاد تمام شد. او و همكارانش گروه مطالعات خاور نزديك را در دانشگاه ميشيگان بنياد نهادند. در 1952/ 1331ش دوره درسى در فلسفه اسلامى برگزار كرد و تا 1967/ 1346ش در آنجا فعال بود.

حورانى در اين دوره چند بار به مصر و شامات سفر كرد. مهمترين سفرش در 1956/ 1335ش به مصر بود كه از نزديك شاهد بحران كانال سوئز بود. او كه به تازگى شهروند امريكا شده بود، در مقابل انگليس جانب مصريها را گرفت. در اين زمان، در دانشگاه امريكايى قاهره سخنرانيهايى درباره ابنرشد كرد. در بازگشت به دانشگاه ميشيگان، از 1964 تا 1970/ 1343ـ 1349ش دبير بخش خاور نزديك اسلامى >مجله انجمن شرقشناسى امريكا< بود. در 1967/ 1346ش، در گروه فلسفه دانشگاه دولتى نيويورك سخنرانى كرد و در پى آن، به خواهش رئيس اين دانشگاه تا 1983/ 1362ش، در همان گروه تدريس نمود.

حورانى در 1970/ 1349ش، با همكارى محسن مهدى و پرويز مروج، انجمن مطالعه فلسفه و علوم اسلامى و مجموعه «مطالعات در فلسفه و علوم اسلامى» را تأسيس كرد. در اين مجموعه، او در 1975/ 1354ش، >مقالاتى در فلسفه و كلام اسلامى< را منتشر ساخت.

حورانى در 1969/ 1348ش به رياست انجمن مطالعات خاورميانه برگزيده شد و از 1978 تا 1979/ 1357ـ1358ش، رئيس انجمن شرقشناسى امريكا بود. در 1980/ 1359ش، رتبه استادى ممتاز در تفكر و تمدن اسلامى به او اعطا شد. در 1984/ 1363ش، به افتخار حورانى جشننامهاى به نام >كلام و فلسفه اسلامى< منتشر كردند. وى در 19 سپتامبر 1984/ 28 شهريور 1363 بر اثر بيمارى قلبى درگذشت. او را بهسبب رعايت انصاف و بىطرفى علمى در تحقيقاتش ستودهاند.

آثار علمى حورانى مشتمل است بر: 1) دريانوردى عرب در درياى هند، در روزگار باستان و در نخستين سدههاى ميانه، كه در 1951/ 1330ش در انتشارات دانشگاه پرينستون منتشر و در 1963/ 1342ش تجديد چاپ شد و در 1995/ 1374ش چاپ ويراسته و بسطيافته آن، به كوشش جان كارزول، در پرينستون منتشر گرديد. حورانى در اين كتاب ابتدا راههاى تجارى پيش از اسلام، يعنى دريانوردى يونانيان و روميان و ساسانيان و بيزانسيان و سپس راههاى تجارى دوره خلفا را شرح داده و به ويژه به تجارت ايرانيان و عربها با خاور دور و افريقاى شرقى و ساير سواحل افريقا پرداخته و تأكيد كرده است كه بيشتر ناخداها نام ايرانى داشتند. وى در نهايت، كشتيهاى عربى و پارسى و تجهيزاتشان را وصف كرده است. محمد مقدّم اين كتاب را در 1338ش با عنوان دريانوردى عرب در درياى هند، در روزگار باستان و در نخستين سدههاى ميانه، به فارسى ترجمه كرد. ترجمه عربى آن با عنوان العرب و الملاحة فى المحيط الهندى فى العصور القديمة و اوائل القرون الوسطى، بهقلم يعقوب بكر در 1958/ 1337ش در مصر انتشار يافت.

2) اولين و مهمترين كتاب حورانى درباره اخلاق، >ارزش اخلاقى< است كه در 1956/ 1335ش منتشر شد. او در اين اثر به شرح و بسط نوعى اخلاق نزديك به فايدهگرايى پرداخته و در نهايت مسئله اختلافنظر اخلاقى ناشى از تكثر اديان را مطرح كرده و راهحل آن را تنها يك نظريه اخلاقى فايدهگرايانه برشمرده است.

3) حورانى در 1959/ 1338ش، فصل المقال ابنرشد را به ضميمه فصلى از كتاب الكشف عن مناهج الادله، در ليدن چاپ كرد. دو سال بعد، ترجمه انگليسى آن را در لندن منتشر ساخت.

4) در 1971/ 1350ش، حورانى كتاب >عقلگرايى اسلامى: فلسفه اخلاق عبدالجبار< را در آكسفورد منتشر كرد كه در آن، المغنى اثر قاضى عبدالجبار معتزلى، چاپ جرج قَنَواتى و فؤاد سيد، را مبنا قرار داد. حورانى در اين كتاب، به تفصيل و ژرفكاوانه، برداشت فلسفى ـ عقلى قاضى عبدالجبار از اخلاق اسلامى را وصف كرده و در پايان، به مقايسهاى كوتاه بين آن و نظريههاى اخلاقى غربى پرداخته است.

5) در 1975/ 1354ش، حورانى >مقالاتى درباره فلسفه و علوم اسلامى< را منتشر كرد. اين اثر مشتمل است بر سخنرانيهاى دو همايش درباره اين موضوع كه در 1970/ 1349 و 1971/ 1350ش در دو دانشگاه امريكا برگزار شده بود. مقالاتى از خود حورانى، لوئى گارده، سيدحسين نصر، پرويز مروج و فضلالرحمان در آن آمده است.

حورانى درباره جنبههاى اخلاقى كلام و فلسفه اسلامى مقالههاى بسيارى منتشر كرده، كه مهمترين آنها در 1985/ 1364ش در كتاب >عقل و سنّت در اخلاق اسلامى< (تجديد چاپ در 2007) بهچاپ رسيده است (براى مشخصات مهمترين مقالهها و نوشتههاى دايرةالمعارفى حورانى رجوع کنید به مارمورا، 1984، ص 7ـ10).

---

منابع:


(1) Michael E. Marmura, "A biographical sketch of George F. Hourani and a bibliography", in Islamic theology and philosophy: studies in honor of George F. Hourani, ed. Michael E. Marmura, Albany, NewYork: State University of NewYork Press, c1984;
(2) idem, "George Fadlo Hourani: June 3, 1913- September 19, 1984", Journal of the American oriental society, vol. 105, no.1 (January-March 1985).

/ رلاند پيچ /