نصيرالدين قاشی ، علی‌بن محمد قاشی (کاشی) حلّی، ملقب به نصیرالدین، متکلم و فقیه و محدّث امامی قرن هشتم. وی در کاشان به دنیا آمد و در حلّه رشد کرد. پدرش، محمد بن علی قاشی، از فاضلان عصر خود بود و از محقق حلّی (متوفی 676) روایت نقل کرده است (حرّ عاملی، ج 2، ص 289). دربارۀ زندگی و خانوادۀ او اطلاعی در دست نیست. فقط در منابع اشاره شده است که نصیرالدین قاشی یکی از علمای بزرگ عصر خود بود و در بغداد و حلّه به تدریس علوم و معارف دینی اشتغال داشت (شوشتری، ج 2، ص 216؛
قمی، ص 326).

وی با عالمان بزرگی چون علامه حلّی (متوفی 726)، فخرالمحققین (متوفی 771)، قطب‌الدین رازی (متوفی 776)، سیدحیدر آملی (متوفی 782) و شهید اول (متوفی 786) معاصر بود (شوشتری ؛
قمی، همانجاها). علامه مجلسی (ج 107، ص 55) او را یکی از راویان صحیفۀ سجادیه دانسته است. دربارۀ اینکه استادان او اطلاعی در دست نیست؛
فقط به نام سیدجلال‌الدین‌بن دارالصخر اشاره شده که از او روایت نیز نقل کرده است (رجوع کنید به احسایی، ج 1، ص 24؛
نوری، ج 2، ص 315، 324).

قاشی شاگردان بسیاری پروراند که از آن جمله¬اند: ابن‌العتايقی، تاج‌الدین ابن مُعَیّه الدیباجی و جلال‌الدین شرفشاه حسینی، که به او استناد کرده‌اند، و شمس‌الدین محمدبن صدقه كه از او اجازۀ نقل روایت داشت (امل‌الآمل، ج 2، ص 202؛
نوری، ج 2، ص 312، 315، 323؛
آقابزرگ طهرانی، 1975، ص 149؛
نیز رجوع کنید به امین، ج 9، ص 374). نصیرالدین در10 رجب 755 وفات یافت و در نجف به خاک سپرده شد (آقابزرگ طهرانی، 1975، همانجا). دربارۀ افکار و عقاید او اطلاع چندانی در دست نیست. فقط سیدحيدر آملی (ص 496) از او نقل کرده که روش امامان، تنها راه درست ، و جز آن هوا و وسوسه است. وی تأکید کرده که بارها از نصیرالدین قاشی شنیده که در هشتاد سال زندگی، نهایت معرفتش این بوده که هر مصنوعی نیازمند صانع است و اعتراف کرده که در این باره یقین پیر زنان از یقین او بیشتر است. از نصیرالدین آثار معدودی به جا مانده است که بیشتر آنها شرح یا حاشیه اند، از جمله حاشیه بر تسدیدالقواعد فی شرح تجریدالعقاید از محمدبن عبدالرحمان اصفهانی، که دربرگیرندۀ نکاتی دقیق در مسائل کلامی است و مؤلف با طرح بحث امامت در آن، صبغه‌ای کاملاً شیعی بدان بخشیده است. قاشی در این کتاب کوشیده شرح قوشچی را کامل کند و شبهات و ایراداتی را که به شیعه وارد شده¬است برطرف نماید. جرجانی در نگارش شرح خود بر تجرید، از این اثر قاشی بهره برده است (شوشتری، همانجا).

دیگر رسالۀ قاشی، شرح طوالع‌الأنوار بیضاوی است که درواقع حاشیه‌ای بر شرح شمس‌الدین محمود اصفهانی بر طوالع‌ بیضاوی به نام مطالع‌الأنظار است. نسخه‌ای از آن در خزانۀ غرویه موجود است که از میراث جلال‌الدین عبدالله‌بن شرفشاه بوده و در سال 810 وقف شده است. نسخۀ دیگری از آن در کتابخانۀ آستان قدس مشهد موجود است (آقابزرگ طهرانی، ذریعه، ج 13، ص 365).

آثار ديگر او عبارت¬اند از: النکات فی مسائل امتحانیه فی علم‌المنطق والکلام، که آن را در سال 752 برای عمادالدین یحیی نوشته ونسخه‌ای از آن، به خط ابن‌العتایقی، در خزانۀ غرویه موجود است (امین، ج 8، ص 309)؛
حاشیه بر شرح تحریرالقواعدالمنطقیه فی شرح‌الشمسیه، از قطب‌الدین محمد رازی، که اثری است موجز در بیان اعتراضات و نکاتی دقیق در زمینۀ منطق ، و جرجانی در حاشیۀ خود به برخی از آنها پاسخ داده است (افندی اصفهانی،ج4،ص181؛
آقابزرگ طهرانی، ذریعه، ج 6، ص 36)؛
اجوبة‌المسائل، شامل پنجاه پرسش و پاسخ منطقی و فلسفی، که نسخۀ خطی از آن در کتابخانۀ دانشگاه پرینستون موجود است (دانش‌پژوه، ص 47ـ 48)؛
حاشیه بر شرح اشارات خواجه نصیرالدین طوسی (آقابزرگ طهرانی، ذریعه، ج 6، ص 112)؛
الأعتراضیه، رساله‌ای فقهی مشتمل بر بیست اعتراض در تعریف طهارت از کتاب قواعدالأحکام علامه حلّی (آقابزرگ طهرانی، ذریعه، ج 2، ص 223)، از این رساله فقط بخشهایی در کتابهای فقهی موجود است (رجوع کنید به سیوری حلّی، ج 1، ص 31ـ 32)؛
تعریف کتاب زبده‌الأدراک فی علم‌الأفلاک، از خواجه نصیرالدین طوسی،که نسخۀ خطی آن در خزانۀ غرویه موجود است (همان).

---

منابع:
(1) ابن ابی‌جمهور احسایی، عوالی اللئالی، چاپ سیدشهاب‌الدین نجفی مرعشی و مجتبی عراقی، قم 1403/ 1983؛
(2) میرزاعبدالله افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، قم 1401؛
(3) آقابزرگ طهرانی،1348؛
(4) همو، طبقات اعلام الشیعه: الحقایق‌الداهنه فی‌المائة‌الثامنه، چاپ علی نقی منزوی، بیروت 1975؛
(5) سیدحیدر آملی، جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار، چاپ عثمان یحیی و هانری کربن، تهران 1347ش؛
(6) امین؛
(7) محمد حرّ عاملی، امل‌الآمل، چاپ احمد حسینی، قم 1362؛
(8) محمدتقی دانش‌پژوه، نسخه‌های خطی، دفتر دهم: در کتابخانه‌های اتحاد جماهیر شوروی و اروپا و آمریکا، تهران 1358؛
(9) سیوری حلّی، التنقیح‌الرائع‌لمختصر الشرائع، چاپ عبداللطیف حسینی کوه‌کمره‌ای، قم 1404؛
(10) قاضی نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران 1377 ش؛
(11) شیخ عباس قمی، فوائدالرضویه، (بی جا)، 1367ق/ 1326ش؛
(12) مجلسی؛
(13) حسین نوری، خاتمه مستدرک‌الوسایل، قم 1415.

/ فاطمه نوری/

تاریخ انتشار اینترنتی: 12/08/1389