سبط خيّاط ، ابو محمد عبدالله بن علي بن احمد، عالم قرائت و محدّث حنبلی در قرن پنجم و ششم. وی نوۀ دختری ابومنصور محمد بن احمد خياط (متوفی 499)، فقيه و نحوی شیرازی الاصل ساکن بغداد،بوده (رجوع کنید به عليمی، ج 3، ص 33ـ34) و از اين رو به سبط خياط مشهور شده ‌است (ذهبی، 1418، ج 2، ص 763؛ علیمی، ج 3، ص 133). وی در17 شعبان 464 به دنیا آمد (ابن جوزی، 1412، ج 18، ص 51؛ علیمی، ج 3، ص 133) و از جدش ابومنصور، ابوالحسن ابن فَاعوس، عبدالقاهر عباس و ابوطاهر ابن سوار، قرائات قرآن را آموخت (ابن جوزي، 1412، ج 18، ص 51ـ52؛ ابن جزری، ج 1، ص 434) . در ادبيات عرب ،بیست سال ازمحضر ابوالكرم بن فاخر بهره برد و الكتاب سيبويه و شرح آن و آثار ابن جنی و بسياری از كتابها را از وی فراگرفت (انباری، ص 402؛ ذهبی، سير، ج 20، ص 133؛ علیمی، ج 3، ص 133) . او از كسانی همچون ثابت بن بندار، ابوالخطاب ابن جرّاح بغدادی، ابومنصور عُكبَری حديث شنيد (ذهبي، سير، ج 18، ص 392، ج 19، ص 173، 204). افراد بسیاری شاگرد وی بوده اند ، از جمله ابن سمعانی، شهاب الدین غزنوی، ابن زُرَیق حداد، و زید بن حسن کندی (ذهبی، 1422، ج 11، ص 785ـ786؛ ابن جزری، ج 1، ص 434). ابن جوزی نيز از او حديث شنيده و از وی روایات بسیاری نقل كرده است (رجوع کنید به ابن جوزی، 1412، ج 18، ص 52؛ همو، 1386، ج 1، ص 112، 235، 244، ج 2، ص 137، 202).

از سبط خياط با عناوين امام، مقری، اديب و نحوی ياد شده است (رجوع کنید به انباری، ص 402؛ ذهبی، 1422، ج 11، ص 784). وی مانند جدش ابومنصور (رجوع کنید به عليمی، ج 3، ص 33) ، 55 سال امام مسجد ابن جرده بغداد بود و در اين مسجد قرائت و تدريس می کرد (ذهبی، 1418، ج 2، ص 764؛ علیمی، ج 3، ص 134). او در روزگار خویش شیخ القراء عراق بود و قرآن را زیبا تلاوت می کرد، خاصه در شبهای ماه رمضان مردم برای شنیدن قرائت وی در نماز در مسجد گرد می آمدند (انباری، ص 402؛ابن جزری، ج 1، ص 434ـ435). وی شعر نیز می¬سرود و اشعاری از او در منابع نقل شده است (رجوع کنید به انباری، ص 399ـ400، 403؛
علیمی، ج 3، ص 135ـ136).

سبط خياط در سال 541 در حجره‌ای كه در مسجد داشت درگذشت ، پيكرش با حضور جمعيت فراوانی تشييع شد و عبدالقادر گيلانی بر وی نماز خواند .او را در مقبرۀ باب حرب، در كنارقبر جدش ،به خاك سپردند (انباری، ص 403؛
ابن جوزی، 1412، ج 18، ص 52؛
علیمی، ج 3، ص 136).

سبط كتابهای بسیاری در علم قرائت نوشته كه برخی از آنها متن درسی بوده است (رجوع کنید به ذهبی، 1418 ، ج 2، ص 765؛
ابن جزری، ج 2، ص435). از جملۀ آنهاست: المبهج ،که به ب تحقیق سید کسروی حسن به چاپ رسیده است (بیروت 1427)؛
الروضه؛
و الاختیار فی القراءات العشر (برای فهرست آثار وی رجوع کنید به طریقی، ج 2، ص 200ـ205). گفته اند که برخی ، مطالب کتابهایش را نقد و رد کرده اند و او از بعضی آرای خود بازگشته است (رجوع کنید به ذهبی، 1422، ج 11، ص 785؛
همو، 1418، ج 2، ص 765).به تصریح ذهبی (سیر، ج 19، ص 535)، سبط خیاط کتاب الشمس المنیره را برای استادش ،حسین بن محمد بن عبدالوهاب بارع، نوشته ، اما کحاله (ج4، ص 54) این کتاب را به اشتباه از بارع دانسته است. کحاله (رجوع کنید به ج 4، ص 27) کتابهای المبهج، الایجاز و الکفایه را نیز ،که از آثار سبط خیاط است، به اشتباه، به حسین( برادر وی )نسبت داده است.

برادرسبط، ابوعبدالله حسین بن علی بن احمد ،نیز به سبط خیاط مشهور بود. وی در 458 به دنیا آمد. از ابومنصور عکبری، ابن¬نقور و ابومحمد صریفینی حدیث شنید. ابن¬جوزی، ابن¬عساکر و ابوالیمن کندی از شاگردان او بودند . وی از عالمان قرائت بود،اما با خیاطی گذران زندگی می¬کرد. ابو عبدالله در 537 درگذشت (رج ابن جوزی، 1412، ج 18، ص 28؛
ذهبی، سیر، ج 20، ص 130ـ131).

---

منابع:
(1) ابن جزري، غاية النهاية في طبقات القراء، چاپ گوتهلف برگشتراسر (قاهره، مکتبه المتنبی، بي تا)؛
(2) ابوالفرج ابن جوزي، المنتظم في تاريخ الملوك و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفي عبدالقادر عطا، بيروت 1412/1992؛
(3) همو، الموضوعات، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، مدينه 1386/1966؛
(4) عبدالرحمان بن محمد انباري، نزهة الالباء في طبقات الادباء، چاپ محمد ابوالفضل ابراهيم، (قاهره، {تاريخ مقدمه محقق 1386/1967)؛
(5) شمس الدين ذهبي، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بيروت 1422/2003، همو، سير اعلام النبلاء (چاپ اختصارات)؛
(6) همو، طبقات القراء، چاپ احمد خان (رياض 1418/1997)؛
(7) عبدالله بن محمد طریقی، معجم مصنفات الحنابله من وفیات 241-1420، ریاض 1422/2001؛
(8) عبدالرحمان بن محمد عليمي، المنهج الاحمد في تراجم اصحاب الامام احمد، چاپ عبدالقادر ارناؤوط و محي الدين نجيب (بيروت 1997)؛
(9) عمر رضا كحاله، معجم المؤلفين (اختصارات) ؛
یاقوت حموی، معجم الادباء ارشاد الاریب الی معرفه الادیب، چاپ احسان عباس (بیروت 1993).

/ آزاده عباسی/



تاریخ انتشار اینترنتی: 25/02/1389