بخاری نقشبندی ، امیراحمد ، از صوفیان مؤثر در تأسیس طریقة نقشبندیّه در عثمانی . از سادات حسینی بخارا و نوة خواجه محمود اِنجیر فَغْنَوی که در سلسلة پیروان طریقت ، چهار واسطه پیش از بهاءالدّین نقشبند * ، بنیانگذار طریقة نقشبندیه ، بود. ابتدا با ارشاد خواجه عبیدالله احرار * در سمرقند به طریق تصوف وارد شد، اما یکی از مریدان احرار، ملا عبدالله الهی اهل سماوِ آناطولی ، او را رسماً به طریق تصوف درآورد. هنگامی که الهی از سمرقند به آناطولی می رفت ، بخاری او را همراهی کرد و برای همیشه ماوراءالنهر را ترک گفت . الهی نخست ، در زادگاه خود سماو سکونت گزید و بخاری در آنجا به او خدمت می کرد و پیشنماز او بود. سرانجام تصمیم گرفت مرشد خود را ترک کند و به حج رود. تنها یک جلد قرآن مجید و نسخه ای از مثنوی مولوی با خود برداشت و از راه بیت المقدس عازم سفر شد. در آنجا مدتی در مدرسه ای ساکن شد و از راه کتابت امرار معاش کرد. پس از برگزاری مراسم حج ، حدود یک سال در مکه اقامت کرد و به زهد و ریاضت پرداخت ، تا اینکه در 866 به سماو فراخوانده شد. طولی نکشید که الهی نخست به استانبول و از آنجا به واردار ینی جه سی در روم ایلی رفت ، و بخاری به جای او پیروانش را در سماو هدایت کرد. بخاری به رغم کراهتی که از هیاهوی پایتخت داشت ، پذیرفت که در 896 به آنجا رود. او در مجاورت مسجد سلطان محمّد فاتح سکونت گزید؛ اما طولی نکشید که ، براثر فشار مریدان ، ناگزیر از بنای تعدادی رباط (خانقاه ) شد. بیشتر پیروان او از درس خواندگان ، قضات و مدرسان ، بودند. می توان گفت که بخاری با شریعت پیوند نزدیکی برقرار ساخت که سرمشق طریقة نقشبندیّه در عثمانی شد. او در 922، در 73 سالگی ، درگذشت و در صحن نخستین رباطی که بنا کرده بود، دفن شد. مرقد او هنوز برجا و زیارتگاه پارسایان است .

جانشینان مهم او عبارت بودند از: محمود لامعی * چلبی بورسه ای ، شاعر و مترجم مشهور آثار فارسی بویژه نوشته های عبدالرحمان جامی ، حکیم چلبی و شیخ محمود چلبی ، داماد بخاری ، که در رباط اصلی نقشبندی در استانبول جای او را گرفت .

تأکید عمدة بخاری بر ذکر خفی و مداوم اسماءاللّه و رعایت وسواس آمیز سنّت بوده است . او، برخلاف پیروانش ، به علم رسمی بی اعتنا بود و اغلب در عربـی اشتباه می کرد؛ با اینهمـه دو اثر منسوب به او باقــی است : 1) رساله ای بی نام در بیان اصول کلّی طریقة نقشبندی و تأیید اندیشة وحدت وجود؛ 2) مجموعه ای از حواشی در شرح ابیات دشوار مثنوی .

---

منابع :
(1) حسین ایوانسرایی ، حدیقة الجوامع ، استانبول 1281/1864، ج 1، ص 42-47، 297؛
(2) عبدالرحمن بن احمد جامی ، نفحات ترجمه سی ، ترجمة محمود لامعی ، استانبول 1289/1872، ص 465ـ470؛
(3) احمدبن مصطفی طاش کُبری زاده ، شقائق النعمانیة ، بیروت 1395/1975، ص 215ـ217؛


(4) Kas â m Kufral â , "Molla I lahi ve Kendisinden sonraki Nak í bendiye mدhiti", Tدrk dili ve edebiyat i dergisi, 3/1-2 (October 1948), 135-136;


نوشته های بخاری را در نسخة خطی حالت افندی ، (استانبول ) ش 300، می توان یافت .

/ حامد الگار /