responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 632

 

بخاری ، علاءالدین محمد بن محمد (نیز مشهور به علاءالدین عطّار)، یار نزدیک و اولین خلیفة بهاءالدین * نقشبند، مؤسس طریقة صوفیانة نقشبندیه * . او سومین و کوچکترین پسر یکی از مهاجرانی بود که از خوارزم به بخارا آمدند و در آنجا مسکن گزیدند. پس از درگذشت پدر، از سهم الارث خود چشم پوشید و در مدرسه ای ساکن شد و زهد و ریاضت پیشه گرفت . بهاءالدین نقشبند نخستین بار در همین مدرسه با او ملاقات کرد. اثاثیة اندک حجرة بخاری (حصیری مندرس ، آجری به جای بالش ، کوزه ای شکسته ) او را سخت متأثر کرد، به طوری که بی هیچ مقدمه ای دختر خود را به همسری اش درآورد، و او را به عنوان پسر روحانی خود پذیرفت . ثمرة این ازدواج پسری به نام خواجه حسن عطار بود. بهاءالدین بیدرنگ بخاری را به طریقت خود نپذیرفت ، بلکه به او توصیه کرد با گردآوری هیزم و فروش سیب در بازارهای بخارا، آن هم با پای برهنه ، روزگار بگذراند. بخاری ، علی رغم ناراحتی برادرانش که هردو از کسبة سرشناس بودند، این کار را با شادمانی انجام داد و پس از آنکه تزکیة لازم در او به وجود آمد، بهاءالدین او را رسماً به طریقت خود پذیرفت ، و بخاری بسرعت مقرّب و مرید خاص او شد. بهاءالدین او را به تربیت مریدانی گماشت که در سلوک متوقف مانده بودند، و درحق وی می گفت : «او بار ما را بسیار سبکتر کرده است » (جامی ، ص 389). پس از درگذشت بهاءالدین (791) مریدانش ، از جمله خواجه محمد پارسا * که ظاهراً زمانی نامزد جانشینی او بود، با بخاری بیعت کردند.

بخاری مدت ده سال شیخ طایفة نقشبندی بود. در 2 رجب 802 بیمار شد و به روایتی خبر داد که بزودی خواهد مرد. ازینرو به پیروانش سفارش کرد که از سنّت پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و اصول طریقت نقشبندی پیروی کنند و از مرگش اندوهگین نشوند. او هجده روز بعد درگذشت و در روستای چغانیان (یا نوچغانیان ) در نزدیکی بخارا به خاک سپرده شد.

بخاری ده خلیفه برگزید، که هر یک ظاهراً مسئول ناحیة خاصی بود، و همین پراکندگی سبب اشاعة طریقت نقشبندی در سرزمینهای مجاور بخارا شد؛ برای مثال ، خواجه عبدالله امامی اصفهانی این طریقت را در شیراز پایه گذاری کرد. مشهورترین مرید او سیّد شریف جرجانی * ، متکلّم و عالم نامی ، در حق او گفته است : «تا مصاحب خواجه عطار(بخاری ) نشدم خدا را به حقیقت نشناختم » (همانجا). اما مهمترین جانشین او که به طریقت نقشبندی استمرار بخشید، مولانا نظام الدین * خاموش ، مرشد سعدالدین کاشغری (متوفی 860) بود. و سعدالدین نیز به نوبة خود مرشد شاعرانی چون جامی و علیشیر نوایی و دیگر بزرگان هرات در عهد تیموریان بود.

بخاری نخستین کسی بود که امالی و شرح حال بهاءالدین نقشبند را در رساله ای مختصر به نام مقامات بهاءالدین نقشبند مدوّن کرد. دربسیاری از دیگر روایتهای نخستین دربارة زندگی بهاءالدین (از همه مهمتر انیس الطالبین و عدّة السالکینِ صلاح بن مبارک ) از اقوال و تقریرات بخاری استفاده شده است . بسیاری از گفته های او دربارة اصول و اصطلاحات طریقت نقشبندی نیز در نوشته های معاصرانش یا قریب به زمان او حفظ شده است .


منابع :
(1) محمدبن محمد پارسا، قدسیه : کلمات بهاءالدین نقشبند ، چاپ احمد طاهری عراقی ، تهران 1354ش ، ص 7؛
(2) عبدالرحمن بن احمد جامی ، نفحات الانس من حضرات القدس ، چاپ مهدی توحیدی پور، تهران 1337، ص 390-392؛
(3) فخرالدین علی صفی ، رشحات عین الحیات ، تاشکند 1329/1911، ص 81-92؛
محمدبن حسین قزوینی ، سلسله نامة خواجگان نقشبند ، نسخة خطی کتابخانة لاله لی (سلیمانیه ) 1381، گ 9 ر.

/ حامد الگار /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 632
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست