حسینی‌همدانى ، سیدمحمد، فقیه و مفسر امامى معاصر. وى در 1322 در نجف، در خانواده‌اى اهل علم و تقوا، به دنیا آمد (حسینی‌همدانى، 1367ش، ص 35). پدرش، سیدعلی‌بن سیدكاظم همدانى، معروف به میرسید على عرب، از شاگردان آخوند خراسانى، میرزاحسین خلیلى تهرانى، سید محمدكاظم یزدى (مؤلف عروةالوثقى) و ملاحسینقلى همدانى (استاد مشهور سلوك و اخلاق)، و از نوادگان محقق اَعْرَجى علامه سیدمحسن حسینى كاظمى بود (آقابزرگ طهرانى، قسم 4، ص 1507؛ انصارى قمى، ص 92). وى در كتاب انوار درخشان (ج 1، ص 3) از خود با نام سیدمحمد حسینى نجفی‌عربزاده یاد كرده است. سیدمحمد در 1330 به همراه پدرش به همدان رفت و به تحصیل علوم دینى نزد وى پرداخت (حسینی‌همدانى، 1367ش، همانجا). در 1343 به نجف بازگشت و نزد سیدمحمدهادى میلانى* و آقا عماد رشتى، مرحله سطوح را تكمیل كرد و پس از آن، در 1345 در آخرین دوره درس اصول میرزامحمدحسین نائینى* حاضر شد و مورد توجه وى قرار گرفت (همان، ص 35ـ36) تا آنجا كه میرزاى نائینى او را به دامادى خود برگزید (ایازى، ص 164). وى در درسهاى فقه، اصول، كلام و فلسفه شیخ محمدحسین غروى اصفهانى و سیدحسین بادكوبه‌اى نیز حاضر می‌شد و در كنار آن در حلقه درس اخلاقِ عالِم اخلاقى نجف، سید عبدالغفار مازندرانى، نیز شركت می‌جست. سیدمحمد پس از تكمیل مدارج علمى نزد استادانى چون آقا ضیاء عراقى و شیخ محمدكاظم شیرازى، در 1327ش به همدان بازگشت و به تألیف و تدریس و امامت نماز جماعت پرداخت و پس از درگذشت پدرش، در مسجد كولانج همدان به وعظ و ارشاد پرداخت (همانجا). حسینى در 15 جمادی‌الاولى 1417/ 8 مهر 1375 در همدان وفات یافت. پیكرش، پس از تشییع با شكوه، به مشهد انتقال داده شد و در دارالزهد حرم مطهر امام رضا علیه‌السلام به خاك سپرده شد (همان، ص 93).

برخى از آثار منتشر شده وى عبارت‌اند از :

1) انوار درخشان در تفسیر قرآن، كه مهم‌ترین اثر وى و تفسیر فارسى همه قرآن است. این تفسیر در هجده مجلد در 1380، به اهتمام محمدباقر بهبودى، در تهران انتشار یافت. از ویژگیهاى تفسیر انوار درخشان، استناد و توجه فراوان مؤلف به اخبار و روایات تفسیرى اهل بیت علیهم‌السلام است (براى نمونه رجوع کنید به ج 1، ص 81، 113، 130ـ131، ج 8، ص 274، 314، ج 12، ص 48ـ 49، 135، 188، ج 18، ص50، 107ـ 108، 224ـ225). با این حال، وى به نقل اخبار و روایات اهل‌بیت بسنده نكرده، بلكه پس از پاره‌اى توضیحات لغوى و نحوى و بیان برخى لطایف و اشارات، به تفسیر و تحلیل آیه پرداخته است. گاهى نیز با عبارتهایى پیچیده و سنگین و با استفاده از اصطلاحات و تعبیرهاى اهل معنا و معرفت، آیات را تفسیر كرده است (براى نمونه رجوع کنید به همان، ج 1، ص 8ـ34، ج 16، ص 282ـ 285). همین ویژگى، موجب شده كه بهره‌گیرى از این تفسیر به گروهى خاص اختصاص یابد (رجوع کنید به ایازى، ص 165). وى همچنین به روش تفسیر قرآن به قرآن توجه داشته است (همان، ص 167؛ براى نمونه رجوع کنید به حسینی‌همدانى، 1380، ج 1، ص 19ـ 120، ج 3، ص 36).

2) درخشان پرتوى از اصول كافى، در شش جلد، كه شرح كتاب‌التوحید كافى است. 3)معاد جسمانى و روحانى. 4)مسیحا مژده مهدى موعود (انصاری‌قمى، ص 92ـ93).

آثار منتشر نشده وى عبارت‌اند از: تقریرات درس اصول میرزاى نائینى (از مباحث الفاظ تا تعادل و تراجیح)؛ تقریرات درس فقه محقق اصفهانى (بحث مكاسب)؛ تقریرات درس اصول محقق اصفهانى؛ و رساله‌هاى متعدد در فلسفه، كلام و شرح احادیث اخلاقى (همان، ص 93).

---

منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانى، طبقات اعلام الشیعة: نقباء البشر فى القرن الرابع عشر، مشهد 1404؛
(2) ناصرالدین انصاری‌قمى، «درگذشت حضرت‌آیت‌اللّه آقانجفى همدانى»، آینه پژوهش، سال7، ش4 (مهر ـ آبان 1375)؛
(3) محمدعلى ایازى، المفسرون: حیاتهم و منهجهم، تهران 1414؛
(4) محمد حسینی‌همدانى، انوار درخشان در تفسیر قرآن، چاپ محمدباقر بهبودى، تهران 1380؛
(5) همو، «مصاحبه با استاد آیت‌اللّه حسینی‌همدانى (نجفى)»، حوزه، سال 5، ش 6 (بهمن و اسفند 1367).

/ ناصرالدین انصارى قمى /

تصاویر این مدخل:
سید محمدحسینی همدانی عکس از خانواده حسینی همدانی