حسینى ، سیدحسن، شاعر و محقق معاصر. وى در فروردین 1335 در تهران در خانواده‌اى متوسط به‌دنیا آمد. تحصیلات ابتدایى و متوسطه خود را در این شهر گذراند و در 1353ش دیپلم طبیعى گرفت. از همین سالها اشعارش در برخى نشریات ادبى آن زمان، نظیر مجله فردوسى، منتشر می‌شد. در 1358ش، در مقطع كارشناسى رشته تغذیه از دانشگاه فردوسى مشهد فارغ‌التحصیل شد (حسن حسینى، 1384ش، ص 12؛ ذوالفقارى، ص 26) و در همان سال وارد حوزه هنرى سازمان تبلیغات اسلامى شد و به همراه قیصر امین‌پور*، محسن مخملباف و چند تن دیگر، فعالیتهاى هنرى و ادبى حوزه را راه‌اندازى و ساماندهى كرد (همانجاها).

در 1359ش، هم‌زمان با آغاز جنگ عراق با ایران، خدمت سربازى خود را در رادیو ارتش آغاز كرد. در آنجا رباعیهاى فی‌البداهه‌اى می‌سرود كه بر زبانِ رزمندگان جارى می‌شد (رجوع کنید به حسن حسینى، همانجا؛ نادمى، ص 32).

در 1366ش از حوزه هنرى كناره گرفت و به تدریسِ دروس ادبى در دانشگاهها پرداخت. وى تا 1369ش دوره دكترى رشته زبان و ادبیات فارسى را در دانشگاه آزاد اسلامى تهران تا آخرین مرحله طى كرد (مهدیار حسینى، مصاحبه مورخ 10 بهمن 1387). در 1378ش تدریس را رها كرد و در واحد ویرایش رادیو مشغول به كار شد (حسن حسینى؛ ذوالفقارى، همانجاها).

در 1368ش، با همكارى چند تن از دوستانش، به منظور بارورى ذوق شاعرانِ جوان، «دفترِ شعر جوان» را تأسیس كرد و در همین سال به همراه قیصر امین‌پور برنده جایزه ادبى نیما یوشیج شد (ذوالفقارى، ص27؛ مهدیار حسینى، همان مصاحبه).

حسینى در 9 فروردین 1383، بر اثر سكته قلبى، در بیمارستانِ بوعلى تهران درگذشت و پیكرش، پس از تشییعى باشكوه، در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به‌خاك سپرده شد. رهبر انقلاب، رئیس‌جمهورى وقت (سیدمحمد خاتمى) و بسیارى از مقامات بلندپایه جمهورى اسلامى، در واقعه درگذشت او پیامهاى تسلیت دادند (رجوع کنید به اندوهیاد شاعر سحرزاد، ص 5ـ6؛ سیدالشعراى انقلاب، ص 2ـ3؛ مهدیار حسینى، همان مصاحبه). وى از اشخاص برجسته و تأثیرگذارِ ادبیات انقلاب اسلامى به‌شمار می‌آید (ذوالفقارى، همانجا).

عمده شهرتِ حسینى در شعر، به سبب دو مجموعه شعرِ هم‌صدا با حلق اسماعیل (تهران 1363ش) و گنجشك و جبرئیل (تهران 1364ش) است (همان، ص 27ـ28). هم صدا با حلق اسماعیل گزیده‌اى از سروده‌هاى پیش و پس از انقلاب و دفترى از رباعیات شاعر است كه عمدتآ محتواى عاشورایى دارند. گنجشك و جبرئیل شامل سى قطعه شعر در قالب نیمایى و شعر سپید است كه مضامین آنها عمدتآ بر محور عاشورا و كربلاست. شاید بتوان گفت گنجشك و جبرئیل نقطه عطفى در شعر انقلاب است. بیان حادثه كربلا در قالبهاى نو، تخیل و احساس قوى، مضامین و تعابیر تازه، موسیقى بیرونى و درونى مناسب با ساختار شعر، و انسجام عناصر شعرى از جمله عوامل موفقیت این مجموعه و نفوذش بر مخاطب محسوب می‌شود. حسینى در این مجموعه كوشیده است با نگاهى تازه به شعر مذهبى، فضایى نو ترسیم كند و از شعارزدگى رایج در حوزه شعر مذهبى دورى جوید (رجوع کنید به شكارسرى، ص 17؛ كاظمى، ص 22؛ ذوالفقارى، ص 28).

از ویژگیهاى شعر و نثر حسینى، طنز ظریف و فاخر اوست. با اینكه در این مجموعه زبان طنزآمیز وى، به سبب انعطاف‌ناپذیرى مضامین، فرصت چندانى براى ظهور نیافته است، اما باز این طنز تلخ، خود را نشان می‌دهد (شكارسرى، ص19؛ نیز براى نمونه رجوع کنید به حسن حسینى، 1386ش، ص20ـ21).

شعرِ «راز رشید» (رجوع کنید به حسن حسینى، 1386ش، ص 37ـ 38) را، از مجموعه گنجشك و جبرئیل، شاید بتوان تبلور اشعار عاشورایى حسینى دانست كه بسیارى از ناقدان و خوانندگان شعر، آن را تحسین كرده‌اند. تصاویر چند لایه، همراه با شبكه‌اى از ایهامها و تناسبها و اغراقها و تلمیحات مناسب، شعرى عمیق و ناب آفریده است (رجوع کنید به شكارسرى، ص 17؛ كاظمى؛ ذوالفقارى، همانجاها).

در این دفتر با اینكه حسینى با مهارت توانسته است از صراحت رایج در اشعار مذهبى بپرهیزد، اما اشعار این دفتر از فهم خوانندگان عادى چندان دور نیست و به همین دلیل بارها به‌چاپ رسیده است (رجوع کنید به كاظمى، همانجا).

دیگر اثر حسینى، نوشداروى طرح ژنریك (تهران 1383ش) است، مشتمل بر سروده‌هایى مستقل و در عین حال به هم پیوسته، در قالب نیمایى، به زبانى ساده و طنزى تلخ. تناسبهاى لفظى و معنوى، ابهام و ایهام، كاربرد هوشمندانه قافیه، ایجاز و بهره‌گیرى از واژه‌ها و تركیبهاى عامیانه و روزمره، از ویژگیهاى عمده این مجموعه است (رجوع کنید به حسن حسینى، 1383ش، مقدمه سعید یوسف‌نیا، ص 8ـ11). برخى ناقدان، شیوه طنزپردازى، زبان مناسب، شخصیت‌پردازى و شگردهایى را كه شاعر براى ملموس‌تر كردن این اشعار به‌كار گرفته است، ستایش كرده‌اند (رجوع کنید به امینى، ص 29ـ30؛ یوسف‌نیا، ص 32ـ33).

با توجه به دشوارى فهم و قرائتِ اشعار بیدلِ دهلوى، یكى از كارهاى ارزشمندِ حسینى، قرائت تمامى غزلیاتِ بیدل است كه در چهار لوح فشرده، با نام متن كامل غزلیات بیدل دهلوى، ضبط شده و پس از مرگش، انجمن شاعران ایران آن را در تهران منتشر كرده است.

دیگر آثار حسینى عبارت‌اند از: سفرنامه گردباد (تهران 1386ش) كه مجموعه اشعار كلاسیك حسینى است و نیز ملكوت سكوت (تهران 1385ش) كه مجموعه اشعار سپید و نیمایى اوست (هر دو با مقدمه قیصر امین‌پور). مجموعه شعر از شرابه‌هاى روسرى مادرم (تهران 1385ش) در وصف حضرت فاطمه‌زهرا سلام‌اللّه‌علیها، كه پس از درگذشت حسینى با مقدمه قیصر امین‌پور منتشر شد؛ بُراده‌ها (تهران 1365ش)، كه مجموعه‌اى است از كلمات قصار و كاریكلماتور كه جامعه ادبى از آن استقبال كرده است؛ طلسم سنگ (تهران 1381ش)، كه مجموعه‌اى از نثرهاى عاشورایى حسینى است؛ بیدل، سپهرى و سبك هندى (تهران 1367ش)، كه جزو نخستین پژوهشهاى بیدل‌شناسى در ایران است و تسلط وى را بر شعر فارسى و خصوصاً سبك هندى نشان می‌دهد؛ مُشت در نماى درشت (تهران 1381ش)، كه مقایسه ادبیات و سینما از منظر معانى و بیان است و پژوهشى جدید در این حوزه محسوب می‌شود (رجوع کنید به سعیدى، ص42ـ46)؛ حمام روح (تهران 1363ش)، كه ترجمه گزیده‌اى از آثار جبران خلیل جبران* است؛ نگاهى به خویش (تهران 1381ش)، مجموعه گفتگوهاى شاعران معاصر عرب، كه حسینى آن را با همكارى موسى بیدج ترجمه كرده است؛ و گزیده‌اى از شعر جنگ و دفاع مقدّس (1381ش) با توضیحات.

---

منابع :
(1) اسماعیل امینى، «گفتن و نگفتن: نگاهى به طنزآورى دكتر سیدحسن حسینى در نوشداروى طرح ژنریك»، شعر، ش 41 (اردیبهشت 1384)؛
(2) اندوهیاد شاعر سحرزاد، تهران: انجمن شاعران ایران، (بی‌تا.)؛
(3) حسن حسینى، «سیدحسن حسینى از زبان سیدحسن حسینى»، شعر، همان؛
(4) همو، گنجشك و جبرئیل: مجموعه شعر (1364ـ 1363)، تهران 1386ش؛
(5) همو، نوشداروى طرح ژنریك، به انضمام چند قلم سروده دیگر، تهران 1383ش؛
(6) حسن‌ذوالفقارى، «دكتر سیدحسن حسینى»، رشد آموزش زبان و ادب فارسى، دوره 18، ش 2 (زمستان 1383)؛
(7) نعمت‌اللّه سعیدى، «شكستن خط با قدم زدن: حاشیه‌هایى بر كتاب مشت در نماى درشت»، شعر، همان؛
(8) سیدالشعراى انقلاب: ویژه‌نامه هفتمین روز كوچ سیدحسن حسینى، به كوشش ابراهیم تركى، (تهران): وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، (1383ش)؛
(9) حمیدرضا شكارسرى، «التزام سرخ: نگاهى به مجموعه شعر گنجشك و جبرئیل» در همان؛
(10) محمدكاظم كاظمى، «حادثه‌اى در شعر عاشورایى: نگاهى به مجموعه شعر گنجشك و جبرئیل» در همان؛
(11) احمد نادمى، «شهادت‌نامه» در همان؛
(12) سعید یوسف‌نیا، «تأملى در نوشداروى طرح ژنریك»، شعر، همان.

/ بهرام پروین گنابادى /

تصاویر این مدخل:
سید حسن حسینی منبع: عکس از :خانواده حسینی