responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6078

 

حزب پیكار ، از احزاب ملی‌گرا با تمایلات سوسیالیستى در دهه 1320ش. مؤسس حزب خسرو اقبال، برادر كوچك‌تر منوچهر اقبال (وزیر، نخست‌وزیر و رئیس شركت ملى نفت در دوره پهلوى دوم)، بود كه با گروهى از دوستانش، كه دانشجوى حقوق بودند، حزب را در 1321ش تأسیس كرد (تفضلى، 1376ش، ص 45 و پانویس). مرامنامه حزب بر سه محور پایه‌ریزى شد: حفظ استقلال و عظمت ایران، تأمین آسایش ملت، و طرف‌دارى از جوانان و تقویت آنان (حزب پیكار، ص 1). كمیته مركزى حزب، كه در 3 فروردین 1322 تشكیل شد، متشكل از خسرو اقبال و جلال شادمان با گرایش راست، و حسن مهرى و محمود تفضلى و جهانگیر تفضلى و رضا آذرخشى با تمایلات چپ بود (نبرد، ش 51، 3 فروردین 1322، ص 1؛ تفضلى، 1376ش، ص 46، 64).

در 21 اردیبهشت 1321 روزنامه بهار، نخستین ترجمان (ارگان) حزب، با صاحب امتیازى احمدبهار و مدیریت اقبال منتشر شد. اقبال همچنین امتیاز سه روزنامه نبرد، ایران ما و داریا* را (به ترتیب به نام خود، جهانگیر تفضلى و حسن ارسنجانى*) گرفت كه از اول مرداد 1321 نبرد، به جاى بهار، ناشر افكار حزب گردید (نبرد، ش 1، 1 مرداد 1321، ص 1؛ تفضلى، 1376ش، ص 46ـ47، 172ـ173).

حزب تمایلاتِ قوىِ سوسیالیستى داشت و از همین رو تحدید مالكیت و تعدیل ثروت از همان آغاز در مباحث روزنامه بهار جاى گرفت (رجوع کنید به تفضلى، 1376ش، ص 183؛ ایران ما، ش 28، 28 تیر 1322، ص 1؛ براى آگاهى از مواضع حزب در قبال شوروى و كمونیسم رجوع کنید به نبرد، ش 12، 18 مرداد 1321، ص1). پس از توقیف نبرد در 1322ش، ایران ما به عنوان ترجمان حزب، با مدیریت جهانگیر تفضلى، در خرداد 1322 منتشر شد. در شهریور همان سال، انگلیسیها اقبال و تفضلى و دیگر رجال سیاسى و روزنامه‌نگارانى را كه مظنون به همكارى با آلمان یا تمایلات ضدانگلیسى بودند، بازداشت كردند (تفضلى، 1376ش، ص 49 و پانویس). حزب پیكار یكى از مخالفان حزب توده ایران* و حزب عدالت (به رهبرى على دشتى*) بود و نشریاتِ حزب پیكار و توده با هم درگیریهاى قلمى شدیدى داشتند (براى نمونه رجوع کنید به همو، 1322ش، ص 1؛ نبرد، ش 38؛ 2آبان 1321، ص 1).

در 1322ش، هنگام ورود سیدضیاءالدین طباطبائى* (اولین نخست‌وزیر پس از كودتاى 1299ش) به ایران، طرف‌داران سیدضیاء درصدد برآمدند از حزب پیكار، به عنوان پایگاه تبلیغاتى براى وى، بهره جویند. اعضاى حزب نیز معتقد بودند كه از طریق همكارى با سیدضیاء می‌توانند حكومت را در دست بگیرند؛ بنابراین، به دوستان سیدضیاء پیشنهاد كردند كه وارد حزب پیكار شوند و مقدمات ورود سیدضیاء را، به نام رهبر حزب، فراهم سازند، ولى دو دستگى میان اعضاى حزب مانع از تحقق این امر شد (ارسنجانى، ص 1). سیدضیاء پس از تشكیل حزب اراده ملى و به خدمت گرفتن تعداد زیادى روزنامه، در جرگه مخالفان حزب پیكار قرار گرفت (ایران ما، ش 377، 5 اردیبهشت 1324، ص 1).

حزب پیكار در 1323ش با سه حزب استقلال، میهن‌پرستان و آزادی‌خواهان ائتلاف كرد و مجموعآ در 30 خرداد 1323 حزب میهن را تأسیس كردند. هدف از تشكیل آن، مقابله با احزاب وابسته به خارج بود؛ از این‌رو، میان حزب میهن با احزاب دیگر، چون حزب توده و حزب عدالت، برخوردهاى سیاسى پیش آمد (رجوع کنید به اسناد احزاب سیاسى ایران، ج 2، ص 302؛ تفضلى، 1376ش، ص 171؛ سنجابى، ص 69ـ :71 وى اسمى از حزب آزادی‌خواهان نبرده و به جز سه حزب مذكور، گروه خود را كه بدون نام بوده، جزو مؤتلفان شمرده است). آن ائتلاف دیرى نپایید و حزب پیكار، بر اثر اختلاف، در مرداد 1324 از حزب میهن جدا شد و تشكیلات خود را از نو سازماندهى نمود و این‌بار به حزب توده گرایش یافت (براى دلایل این گرایش رجوع کنید به شهربانى كشور، ج 1، ص 35؛ اسناد احزاب سیاسى ایران، ج 1، ص 336ـ337)، ولى عملا پس از جدایى از حزب میهن، در شرف انحلال قرار گرفت، چنان‌كه صد نفر باقی‌مانده نیز از تفضلى و اقبال جدا شدند و این دو به سوى قوام متمایل گشتند. اقبال در حزب دموكرات ایران شروع به فعالیت نمود و تفضلى نیز به اروپا رفت و بدین ترتیب حزب پیكار منحل شد (اسناد احزاب سیاسى ایران، ج 1، ص 330، توضیحات طیرانى).


منابع :
(1) حسن ارسنجانى، «سیدضیاء چه می‌گوید»، پرورش، ش 75، 9 اسفند 1323؛
(2) اسناد احزاب سیاسى ایران: 1320ـ1330ش، به كوشش بهروز طیرانى، تهران: سازمان اسناد ملى ایران، 1376ش؛
(3) جهانگیر تفضلى، خاطرات جهانگیر تفضّلى، به كوشش یعقوب توكلى، تهران 1376ش؛
(4) همو، «رهبران توده»، ایران ما، ش 22، 19 تیر 1322؛
(5) حزب پیكار، «مرامنامه حزب پیكار»، نبرد، ش 13، 20 مرداد 1321؛
(6) كریم سنجابى، امیدها و ناامیدی‌ها: خاطرات سیاسى دكتر كریم سنجابى، لندن 1368ش؛
(7) شهربانى كشور، گزارشهاى محرمانه شهربانى، به كوشش مجید تفرشى و محمود طاهراحمدى، تهران 1371ش.

/ پروین قدسی‌زاد /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6078
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست