شَدّاد بن أوس ، بن ثابت انصاری نجاری مدنی، محدّث و صحابی. شدّاد از قبيلۀ بني‌حُدَيله بود كه نسب آنها به عمروبن مالك‌بن نجّار مي‌رسيد (رجوع کنید به ابن‌خياط، ص 156؛ ابن‌عبدالبر، ج 1، ص 117؛ ابن‌عساكر، ج 22، ص 405، 417). وی برادرزادۀ حسان‌بن ثابت، شاعر مشهور صدر اسلام، بود (ابن‌سعد، ج 3، ص 503، ج 7، ص 401؛ رازی، ج 2، قسم 1، ص 328). كنيۀ او را أبويَعلی و أبوعبدالرحمن ذكر كرده‌اند (رجوع کنید به ابن‌عبدالبر، ج 2، ص 694؛ ابن‌حجر، ج 3، ص 319). پدر شدّاد، اوس، از جمله انصاری بود كه در بيعت عقبه حضور داشت (ابن‌سعد، ج 3، ص 503؛ ابن‌عبدالبر، ج 1، ص 117) و به گفتۀ ابن‌سعد (ج 3، ص 55ـ56)، عثمان بعد از مهاجرت مسلمانان از مكه به مدينه، در خانۀ اوس‌بن ثابت اقامت گزيد. همچنين پيامبر در جريان عقد مؤاخات ميان مهاجران و انصار، ميان اوس‌بن ثابت و عثمان پيمان برادری بست (ابن‌سعد، ج 3، ص 56). به نوشتۀ واقدی (ابن‌عبدالبر، ج 1، ص 117)، اوس در جنگ بدر و ديگر نبردهای پيامبر حضور داشت و در زمان خلافت عثمان‌بن عفان (ابن‌سعد، ج 3، ص 503) و به تصريح ابن‌حبان (ج 3، ص10)، در سال 35 درگذشت. هرچند ابن‌سعد (همانجا) و ابن‌عبدالبر (همانجا) در خبری ديگر به نقل از عبداللّه‌بن محمدبن عماره انصاری، از شهادت اوس در جنگ احد سخن گفته‌اند. شعری از حسان‌بن ثابت (ص 116) در ذكر كشته شدن أوس‌بن ثابت، دليلی بر درستی خبر شهادت اوس در جنگ احد است (رجوع کنید به ابن‌حجر، ج 1، ص 144، ج 3، ص 319ـ320). مادر وی، صُرَيمَه يا صُرمَه نيز از بني‌عَدیبن نجار بود (ابن‌عساكر، ج 22، ص 404).

دربارۀ شدّاد بن أوس و حضور او در نبردهای پيامبر اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی از حضور او در غزوه بدر سخن گفته‌اند اما بخاری (ج 2، قسم 2، ص 224) در اين مطلب ترديد كرده است. وی به زهد شهرت داشت و معاصرانش او را بدين خصلت ستوده‌اند (رجوع کنید به ابن‌عبدالبر، ج 2، ص 694ـ695؛ ابن‌عساكر، ج 22، ص410). دربارۀ عبادت و ورع وی داستانهايی نقل شده است (رجوع کنید به ابن‌عساكر، ج 22، ص 415ـ416؛ مزی، ج 12، ص 391). شدّاد پس از فتح شام در زمان خليفۀ دوم به امارت حِمص گماشته شد (مزی، ج 12، ص390). ابن‌سعد (ج 7، ص 401)، بدون اشاره به تاريخ دقيق، از مهاجرت شدّاد به بيت‌المقدّس سخن گفته و اشاره كرده كه شدّاد تا اواخر عمر خود در آنجا به‌سر برده است (رجوع کنید به ابن‌عبدالبر، ج 2، ص 694). شدّاد چهار پسر به نامهای يعلی، محمد، عبدالوهاب و منذر داشت و دختری با نام خزرج (ابن‌عساكر، ج 22، ص 409؛ مزی، ج 12، ص 392). شدّاد از كعب‌الأحبار روايت كرده و از وی أسامةبن عمير هُذَلی، خالدبن مَعدان، پسرانش محمد و يعلی و كسان ديگری روايت كرده‌اند (رجوع کنید به مزی، ج 1، ص390). روايات وی در صحاح سته نقل شده است (رجوع کنید به مزی، ج 12، ص 392). دربارۀ مواضع سياسی و گرايش كلامی شدّاد، اطلاع چندانی در دست نيست. براساس برخی شواهد، به علويان گرايش داشته است (رجوع کنید به ابن‌عساكر، ج 22، ص 416) و وقتی معاويه از او خواست بر منبر، از علی عليه‌السلام بدگويی كند، از اين كار سر باز زد (رجوع کنید به مفيد، ص 96ـ97). همچنين، پيوستن به اصحاب جمل و ياری كردن اميرالمؤمنين علی عليه‌السلام (رجوع کنید به خزاز قمی، ص180ـ182) و نقل روايات فضائل علی عليه‌السلام از ديگر شواهد اين امر است. شدّاد در سال 58 در 75 سالگی در بيت‌المقدّس درگذشت و همانجا مدفون شد (ابن‌حبان، ج 3، ص 185ـ186؛ مزی، ج 12، ص 392 قس ابن‌سعد، ج 7، ص 401). ابوحاتم رازی (ج 3، قسم 2، ص 315) از محمدبن عبدالرحمن، نوادۀ او، نام برده و به اقامت او در بيت‌المقدّس اشاره كرده است. وی از پدر و جدش، شدّادبن أوس، روايت نقل كرده و از او ابراهيم‌بن محمدبن يوسف فريابی حديث نقل كرده است (رازی، همانجا).

---

منابع :
(1) ابن‌حجر عسقلانی، الاصابه‌فی تمييز الصحابه، چاپ علي‌محمد بجاوی، بيروت 1412/ 1992؛
(2) يوسف‌بن عبداللّه‌بن محمدبن عبدالبر، الاستيعاب فی ممعرفه‌الاصحاب، چاپ علي‌محمد بجاوی ، قاهره، بي‌تا.؛
(3) ابوحاتم محمدبن حبان‌بن احمد مشهور به ابن‌حبان بستی، كتاب‌الثقات، حيدرآباد دكن، بي‌تا؛
(4) حسان‌بن ثابت، ديوان حسان‌بن ثابت الانصاری، چاپ يوسف عيد ، بيروت 1412/ 1992؛
(5) ابوعمرو خليفه‌بن خياط، كتاب‌الطبقات، چاپ سهيل‌زكار، بيروت 1414/1993؛
(6) علي‌بن محمد خزاز قمی، كفايه‌الاثر فی النص علي‌الائمه الاثنی عشر، چاپ عبدالطيف حسينی كوه¬كمری خويی قم 1401؛
(7) ابن‌سعد(بیروت)؛
(8) ابن‌عساكر، تاريخ مدينة دمشق، چاپ علي‌شيری، بيروت 1415؛
(9) اسماعيل‌بن ابراهيم بخاری، كتاب التاريخ‌الكبير، بيروت : دارالكتب العلميه، بي‌تا؛
(10) ابومحمد عبدالرحمن‌بن محمدرازی، كتاب الجرح و التعديل، حيدر آباددكن 1371/1953، افست بيروت: دار احياء التراث‌العربی، بي‌تا.؛
(11) جمال‌الدين يوسف مزی، تهذيب‌الكمال فی اسماءالرجال، چاپ بشار عواد معروف، بيروت 1422/2002؛
(12) محمدبن محمدبن نعمان مشهور به شيخ مفيد، كتاب الامالی، چاپ حسين استاد ولی و علي‌اكبر غفاری ، قم 1403 .

/ سعيد شفيعی /

تاریخ انتشار اینترنتی:



26/03/1388