دُكَيْن راجِز ، نام دو شاعر عربِ رجزسرا در قرن اول و دوم. برخى اين نام را متعلق به يك شاعر (ابن‌قتيبه، 1967، ج 2، ص 610؛ ابوالفرج اصفهانى، ج 9، ص 261ـ262) و برخى متعلق به دو شاعرِ معاصرِ هم دانسته‌اند (ابن‌عساكر، ج 17، ص 305، 307؛ ياقوت حموى، ج 11، ص 113، 117)، يكى دكين‌بن رجاء فُقَيْمى و ديگرى دكين‌بن سعيد دارمى.

در برخى كتابها، از دكين‌بن شَمّاخ كَلْبى (ابن‌عساكر، ج 17، ص 310) و دكين‌بن شَجَرة (ابوالفرج اصفهانى، ج 6، ص 78) نيز ياد شده است كه معاصر دكين‌بن سعيد بوده‌اند.

نام دكين به همراه نام عُمانى فُقَيْمى (محمدبن ذؤيب، متوفى 228) نيز آمده كه نشان دهندۀ معاصر بودن ايشان است (جاحظ، ج 4، ص 139؛ ابن‌معتز، ص 139؛ عبدالقادربن عمربغدادى، ج 10، ص 241)، ليكن با توجه به سال وفات دكين راجز (هر دو آنها) و اينكه عُمانى فقيمى از شاعران مديحه‌گوى خلفاى عباسى بوده، احتمالا منظور از دكين شخصى ديگر بوده است (رجوع کنید به ابن‌معتز، ص 139ـ143؛ عبدالقادربن عمر بغدادى، ج 10، ص 241).

از تاريخ ولادت دُكَيْن‌بن رجاء فُقَيمى، اطلاعى نيست، اما تاريخ وفاتش 105 ذكر شده است (ياقوت حموى، ج 11، ص 117). ابياتى از وى باقي‌مانده است، از جمله اُرجوزه‌اى در وصف يك مسابقۀ اسب دوانى كه به دستور وليدبن عبدالملك، خيلفۀ اموى (حك 86:ـ96)، بر پا شده بود. همچنين قصيده‌اى در مدح مصعب‌بن زبير، حاكم عراق (حك 68:ـ71)، سروده است (همان، ص 113ـ117). به نوشتۀ زركلى (ج 2، ص 340)، احتمالا دكين، وليد را در شام و مصعب را در عراق ديده و اين دو قصيده را گفته است. جاحظ (متوفى 255؛ ج 3، ص 74)، ابن‌قتيبه (متوفى 276؛ 1984، ج 1، ص 147)، ابوعبيد بكرى (متوفى 487؛ ج 1، ص 214) و بطليوسى (متوفى 521؛ ج 3، ص 227) از ابيات او به عنوان شاهد لغوى استفاده كرده‌اند.

تاريخ ولادت دُكَين‌بن سعيد دارِمى نيز مشخص نيست. به نوشتۀ ياقوت حموى (ج 11، ص 119)، وى در 109 درگذشت. از اهالى بصره بود (ابن‌عساكر، ج 17، ص 307). او ابياتى خطاب به عمربن عبدالعزيز (حك 99:ـ101)، خليفۀ اموى سروده و هدايايى نيز از وى گرفته بود (ابن‌عساكر، ج 17، ص 307ـ308، ياقوت حموى، ج 11، ص 117ـ119)، اما ابن‌عبدربه (متوفى 328؛ ج 1، ص 322ـ 323) اين اشعار را منسوب به دكين‌بن رجاء فقيمى دانسته است. دكين‌بن سعيد گاه در اشعار خود الفاظى نامأنوس و غريب به كار مي‌برده كه اهل لغت بر سر معناى آنها اختلاف نظر پيدا مي‌كردند (رجوع کنید به ابن‌عساكر، ج 17، ص 309).

دو بيت شعر منسوب به دكين راجز (بدون تعيين نام دقيق وى) در زبان عربى به صورت مثل به كار مي‌رود (ابن‌قتيبه، 1967، ج 2، ص 612؛ ابوالفرج اصفهانى، ج 9، ص 262؛ رازى، ص 65). ابوتمّام (متوفى 231؛ ص 42) اين دو بيت و ديگر ابيات قصيده را به سموأل‌بن عادياء يا عبدالملك حارثى منسوب كرده است و ابن‌عساكر (متوفى 571، ج 17، ص 308ـ309) اين دو بيت را منسوب به محمدبن حسين دانسته و محمدبن ابوبكر رازى (متوفى 666، ص 65) يكى از آن ابيات را آورده و به لَجْلاج حارِثى يا سَموأَل نسبت داده است.

---

منابع :
(1) ابن‌عبدربه، شهاب‌الدين محمد، العقد الفريد، چاپ على شيرى، بيروت 1409/1989؛
(2) ابن‌عساكر، ابوالقاسم علي‌بن حسن، تاريخ مدينة دمشق، چاپ على شيرى، بيروت، 1415/1995؛
(3) ابن‌قتيبه دينورى، ابومحمدعبداللّه‌بن مسلم، الشعر و الشعراء، چاپ احمدمحمد شاكر، مصر 1967؛
(4) ابن‌قتيبه، ابومحمدعبداللّه‌بن مسلم، كتاب المعانى الكبير فى ابيات المعانى، بيروت، 1984؛
(5) ابن‌معتز، عبداللّه؛
(6) طبقات الشعراء المُحْدَثين، چاپ عمر فاروق طبّاع، بيروت 1419/1998؛
(7) ابوتمّام، حبيب‌بن اوس، ديوان الحماسة، چاپ عبدالمنعم احمد صالح، عراق 1980؛
(8) ابوالفرج اصفهانى، علي‌بن حسين؛
(9) كتاب الأغانى، بيروت؛
(10) بطليوسى، عبداللّه‌بن محمدبن السيد، الاقتضاب فى شرح ادب الكتّاب، چاپ مصطفى سقّا، حامد عبدالمجيد، قاهره 1983؛
(11) بغدادى، عبدالقادربن عمر، خزانةالادب و لبّ لباب لسان‌العرب، تحقيق عبدالسلام محمد هارون، قاهره ـ رياض، 1403/1982؛
(12) بكرى أَوْنبى، ابوعبيد؛
(13) سمط اللالى، تصحيح عبدالعزيز اليمنى، قاهره 1354/1936؛
(14) جاحظ، ابوعثمان عمروبن بحر؛
(15) الحيوان، چاپ عبدالسلام محمدهارون، بيروت 1388/1969؛
(16) رازى، محمدبن ابوبكربن عبدالقادر؛
(17) الأمثال و الحكم، چاپ فيروز حريرچى، دمشق، 1407/1987؛
(18) زركلى، خيرالدين، الاعلام، بيروت، ياقوت حموى، معجم‌الادباء، بيروت، 1400/1980.

/ زريندخت بروجرديان /

تاریخ انتشار اینترنتی:





04/03/1388