سِيفى نيشابورى ، علي‌بن احمد ملقب به حكيم، شاعر و نويسندۀ نيمۀ دوم قرن ششم. تاريخ ولادت و فوت وى معلوم نيست. دولتشاه (ص 189) او را شاگرد فريد كاتب (متوفى بعد از 617) و مداح سلطان تكش خوارزمشاه (568ـ596) دانسته است (نيز رجوع کنید به خليل، ج 1، ص 279؛ آذربيگدلى، ص 141؛ هدايت، ج 1، ب 2، ص 708)، اما از قصيدۀ مشهور «سيم و سنگ» او چنين برمي‌آيد كه ممدوحى به نام سلطان جلال‌الدين محمود داشته (رجوع کنید به جاجرمى، ج 1، ص س؛ هدايت، همان، ص 709) كه ذبيح‌اللّه صفا احتمال داده است همان شاه‌محمود، از پادشاهان آل‌افراسياب، خواهرزاده و جانشين سنجر در خراسان، باشد كه در سال 566 مؤيد آي‌اُبه، حاكم نيشابور، او را كور كرد (ج 2، ص 626). اگر اين فرض درست باشد، دو نكته دريافت مي‌شود: يكى اينكه او چند دهه پيشتر از نيمۀ دوم قرن ششم به دنيا آمده و ديگر اينكه وى قبل از راهيابى به دربار خوارزمشاهيان و مدح تكش، به دربار آل‌افراسياب راه يافته و بزرگان آنها را مدح گفته است. از سيفى اشعار محدودى در منابع درجه اول موجود است كه بعدها به صورت پراكنده در ديگر كتابها ذكر شده است. عوفى (ج 2، ص 159)، ضمن ستايش از نظم و نثر او، اثر منثورى را به او نسبت داده كه شامل صد نامۀ عاشقانه در بيان روابط عاشق و معشوق است و آنگاه چهار غزل و دو رباعى از اشعار وى را آورده كه يكى از آنها هجوآميز است (عوفى، همان، ص 160ـ161). شمس قيس رازى بخشى از قصيدۀ سيم و سنگ سيفى را در المعجم (ص 384ـ385) به‌عنوان شاهدى بر صنعت التزام آورده كه نشان‌دهندۀ شهرت اشعارش در آن روزگار است و به گفتۀ اوحدى بليانى «اشعار مصنوعه متشكله و ممنوع‌الجواب بسيار دارد» (گ 239ـ ب). به احتمال بسيار، اوحدى به‌جز كتاب عوفى و دولتشاه، مأخذ ديگرى از اشعار سيفى در دست نداشته، زيرا به قصيدۀ اعناتيه سرو و ياقوت سيفى ــكه دويست سال قبل از او، جاجرمى (ج 1، ص ف) آورده ــهيچ اشاره‌اى نكرده است. برخى منابع، قصيده سيم و سنگ سيفى نيشابورى را، به اشتباه، به سيفى بخارائى و بديعى سيفى نسبت داده‌اند (اوحدى بليانى، همانجا).

---

منابع :
(1) تقي‌الدين محمد اوحدى بليانى، عرفات العاشقين، نسخه كتابخانه ملك ؛
(2) محمدبن بدرالجاجرمى، مؤنس الاحرار فى دقايق الاشعار، چاپ ميرصالح طبيبى، تهران 1337ش؛
(3) دولتشاه ‌بن بختيشاه سمرقندى، تذكرةالشعراء، چاپ فاطمه علاقه، تهران، 1386؛
(4) امين احمدرازى، هفت‌اقليم، چاپ سيد محمدرضا طاهرى «حسرت»، تهران، 1378؛
(5) شمس‌الدين محمدبن قيس رازى، المعجم فى معايير اشعارالعجم، چاپ مدرس رضوى، تهران 1338ش؛
(6) ذيبح‌اللّه صفا، تاريخ ادبيات در ايران، تهران 1378ش؛
(7) محمد عوفى، لباب‌الالباب، چاپ ادوارد براون، ليدن 1906.

/ معصومه اسدنيا /

تاریخ انتشار اینترنتی:18/12/1387