حادِره ، لقب قُطْبَة بن أَوس، شاعر كمگوى جاهلى. ازتاریخ تولد و مرگ و از زندگى او اطلاع چندانى در دست نیست. بنابه نقل سزگین (ج 2، جزء2، ص 186)، حادره تا اوایل قرن اول هجرى میزیسته است. وى به قبیله غطفان*، از قبایل كوفى، منتسب است (ابوالفرج اصفهانى، ج 3، ص 270؛ بروكلمان، ج 1، ص 110). در برخى منابع، نام او قطبةبن مِحْصَن ذكر شده است (رجوع کنید به ابنكلبى، ج 2، ص 124؛ ابنسلام جمحى، ص 143؛ ابن فضلاللّه عمرى، سفر14، ص 108).
در مشاجرهاى بین او و زبّانبن سیار فزارى (شاعر جاهلى، متوفى 10)، وى حادره، به معناى درشت اندام و ناموزون، لقب گرفت (رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج 3، ص 270ـ271؛ خطیب تبریزى، ج 1، ص 209ـ210). ابنكلبى (همانجا) این هجو را به مُزَرَّدبن ضرار (شاعر جاهلى، متوفى 10) نسبت داده است. بنابر تصغیر، او را حُوَیدَرَه نیز نامیدهاند (رجوع کنید به ابنسلام جمحى، ص 143، 155؛ ابوالفرج اصفهانى، ج 3، ص 270).
اهمیت حادره در اشعار باقیمانده از او، به روایت ابوسعید سُكَّرى (متوفى 275) و ابوعبداللّه محمدبن عباس یزیدى (متوفى 310)، است كه تا قبل از اواخر قرن سوم جمعآورى شده است (رجوع کنید به ابنندیم، ص 178ـ179؛ بروكلمان، همانجا؛ سزگین، ج 2، جزء2، ص 186ـ187؛ بلاشر ، ج 2، ص 268). ابنسلام جمحى (ص 143، 155ـ156)، با ذكر چهار بیت از اشعار حادره، او را در طبقه نهم شاعران بزرگ جاهلى آورده است. ابوالفرج اصفهانى (ج 3، ص 271ـ275) چند بیتى از هجویات حادره و همچنین ابیاتى را كه به مناسبت جنگ بنیعامر و یومالكفافة (از جنگهاى دوران جاهلى) سروده، آورده است.
سرودههاى حادره از چنان اهمیتى برخوردار بود كه حسّانبن ثابت* (متوفى 54) آن را در جمع میخواند (ابوالفرج اصفهانى، ج 3، ص 271) و مُفَضَّل ضَبّى* (متوفى 168) قصیدهاى از او را در مُفَضَّلِیات* خود (ص 43ـ48) آورده است (نیز رجوع کنید به خطیب تبریزى، ج 1، ص 210ـ241). این قصیده با نسیب و تغزل شروع شده و همچون قصاید عرب جاهلى به بیان مفاخره و شرح جنگهاى قبیلهاى پرداخته و همپیمانى آنها را متذكر شده است و شاعر، همانند اسلاف خود، شراب و ناقه و سفرهاى سخت بیابانى را به تصویر كشیده كه در نوع خود بینظیر است (مفضل ضبّى، ص 43، پانویس؛ سزگین، ج2، جزء2، ص185).
دیوان حادره به خط ابنبَوّاب (متوفى 423)، خطاط مشهور بغدادى، به نگارش درآمد و از آن پس مورد توجه خطاطان، صحافان و تذهیبكاران قرار گرفت (ابنفضلاللّه عمرى، همانجا). نسخههاى خطى دیوان حادره در كتابخانههاى معتبرى چون كتابخانه دانشگاه لیدن، كتابخانه دانشگاه كیمبریج، كتابخانه ملى فرانسه، و كتابخانه دولتى برلین موجود است. نسخه خطى موجود در كتابخانه دولتى برلین به خط یاقوت مستعصمى (متوفى 689) است (رجوع کنید به بروكلمان، همانجا؛ سزگین، ج 2، جزء2، ص 186ـ187). دیوان حادره، با شرح و تعلیقات محمدبن عباس یزیدى و ترجمه لاتینى آن، در 1274/ 1858 در لیدن به چاپ رسید (سركیس، ج 1، ستون 735؛ بروكلمان، همانجا).
منابع : (1) ابنسلام جمحى، طبقات فحول الشعراء، چاپ محمود محمدشاكر، (قاهره 1952)؛ (2) ابنفضلاللّه عمرى، مسالك الابصار فى ممالك الامصار، سفر14، چاپ عكسى از نسخه خطى كتابخانه بریتانیا، ش 9589. Add، چاپ فؤاد سزگین، فرانكفورت 1408/1988؛ (3) ابنكلبى، جمهرة النَّسب لابن الكلبى، ج 2، چاپ محمود فردوسالعظم، دمشق (بیتا.)؛ (4) ابنندیم (تهران)؛ (5) ابوالفرج اصفهانى؛ (6) كارل بروكلمان، تاریخ الادب العربى، ج 1، نقله الى العربیة عبدالحلیم نجار، قاهره 1974؛ (7) یحییبن على خطیب تبریزى، شرح اختیارات المُفَضَّل، چاپ فخرالدین قباوه، بیروت 1407/1987؛ (8) یوسف الیان سركیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره 1346/1928، چاپ افست قم 1410؛ (9) فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربى، ج 2، جزء2، نقله الى العربیة محمود فهمى حجازى، (ریاض) 1403/1983؛ (10) چاپ افست قم 1412؛ (11) مُفَضَّل ضَبّى، المُفَضَّلیات، چاپ احمد محمد شاكر و عبدالسلام محمد هارون، قاهره [?1383/ 1963[؛
(12) Regis Blachere, Histoire de la litterature arabe, Paris 1952-1966.