بحرانی ، کمال الدین احمدبن علی بن سعیدبن سعاده سَتراوی ، محقق و متکلم شیعی قرن هفتم . در قریة سَتره (یک ونیم فرسخی جنوب مَنامَه ) به دنیا آمد. از معاصران خواجه نصیرالدین طوسی بود و پیش از او درگذشت و در زادگاهش دفن شد (فسایی ، ج 2، ص 1265). شاگرد او، علی بن سلیمان بحرانی ، (علی بحرانی ، ص 60) وی را «لسان الحکماء و المتکلمین » می خوانده و از اینکه به توفیق الهی از چنین استادی بهره مند شده ، خرسند بوده است (سلیمان بحرانی ، ص 92؛ امین ، ج 3، ص 43ـ44). بحرانی از شیخ نجیب الدین محمد سوراوی ، شیخِ روایتِ سیّدبن طاووس ، و همچنین به واسطة شیخ نجیب الدین یحیی بن محمد یحیی سزاوی (ظاهراً سوراوی رجوع کنید به امین ، ج 10، ص 303) از شیخ حسین (حسن )بن هِبَةُّالله بن رطبه سوراوی (ازمردم سوراو عراق )، فقیه امامی قرن ششم ، روایت می کند (سلیمان بحرانی ، ص 68؛ امین ، ج 5، ص 390، ج 6، ص 190). تنها اثر به جا مانده از او، رسالة العلم است که آن را به خواهش علی بن سلیمان بحرانی تألیف کرده ، و او نیز کتاب را نزد خواجه نصیرالدین طوسی فرستاد و از او خواست که آن را شرح کند. خواجه با بزرگداشت مؤلف ، رساله را به صورت «قال ... اقول » شرح ، و در بعضی موارد نیز مطالب آن را رد کرده است (افندی اصفهانی ، ج 1، ص 52).

برخی از تراجم نویسان احتمال داده اند که این رساله را شیخ کمال الدین میثم بحرانی ، به درخواست خواجه نصیرالدین طوسی ، شرح کرده باشد، یا علاوه بر شرح خواجه نصیرالدین ، میثم بحرانی نیز شرحی بر آن نوشته باشد (علی بحرانی ، ص 61). این رساله ، حاوی یازده اصل و 24 مسئلة متفرع بر آنهاست . مؤلف ، آرای متکلمان اشعری و معتزلی و موارد وفاق و خلاف آنان را در مسایل متنوعی ، چون تعریف علم و تقسیم آن به فعلی و انفعالی ، آورده و از علم باری (علم فعلی )، بحث کرده و به مناسبتی ، قول معتزله را در باب حقایق ثابته نقد و رد کرده است .

در مسئلة دهم ، به جزئیات علم باری پرداخته و ضمن تحقیق دربارة آن ، از آرای متکلمان فاصله گرفته و نظر حکمای مشاء را ـ که علم خداوند به جزئیات را بر وجه کلی می دانند ـ تأیید کرده است ( رجوع کنید به نصیرالدین طوسی ، ص 38؛ برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به علم باری * ).

---

منابع :
(1) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمد حسینی ، قم 1401؛
(2) محسن امین ، اعیان الشیعة ، بیروت 1403/1983؛
(3) سلیمان بن عبداللّه بحرانی ، فهرست آل بابویه و علماء البحرین ، چاپ احمد حسینی ، قم 1404؛
(4) علی بن حسن بحرانی ، انوارالبدرین فی تراجم علماءالقطیف و الاحساء والبحرین ، چاپ محمد علی محمدرضا طبسی ، نجف 1377، چاپ افست قم 1407؛
محمدبن محمد نصیرالدین طوسی ، شرح مسئلة العلم ، چاپ عبداللّه نورانی ، مشهد 1345 ش .

/ سیف الدین محمدی /