چهاردانگه(2) ، بخش و شهرى در شهرستان اسلامشهر در استان تهران.

1) بخش چهاردانگه. در شمال شهرستان اسلامشهر و جنوب‌غربى شهر تهران قرار دارد و مشتمل است بر دو دهستان چهاردانگه و فیروزبهرام. رود فصلى كن از آن می‌گذرد. بیشتر آبادیهاى بخش در دشت واقع‌اند (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 38، ص 15، 66).

فیروزبهرام (مركز دهستان فیروزبهرام)، از آبادیهاى مهم و قدیمى بخش چهاردانگه است كه در دشتى در ارتفاع 114، 1 مترى، در حدود یازده كیلومترى جنوب‌غربى شهر تهران، واقع است. در سرشمارى 1375ش، جمعیت آبادى فیروزبهرام 697،1 تن بوده است (مركز آمار ایران، 1376ش، ص 2). نام آبادى فیروزبهرام در منابع قدیم به صورتهاى رام‌فیروز (طبرى، ج 2، ص 83؛
ثعالبى مرغنى، ص 578)، فیروز رام (مقدسى، ص 386؛
یاقوت حموى، ذیل «فیروزرام»؛
حمداللّه مستوفى، ص 53) و فیروز بران (حمداللّه مستوفى، همانجا؛
اعتمادالسلطنه، ج 4، ص 2115ـ2116) ضبط شده است. حمداللّه مستوفى (ص 54) و اعتمادالسلطنه (همانجا) ضبط فیروزبهرام را نیز به‌كار برده‌اند. بناى فیروزبهرام را به فیروز ساسانى نسبت داده‌اند (رجوع کنید به بلعمى، ج 2، ص 952ـ954؛
حمداللّه مستوفى، ص 53؛
نیز رجوع کنید به اعتمادالسلطنه، ج 4، ص 2115). فیروز بهرام در قرن اول، از آبادیهاى مهم رى به شمار می‌رفت. در سال 68 میان عده‌اى از خوارج به همراه فَرُّخان (فرمانرواى رى) و یزیدبن حارث (نماینده عبدالملك‌بن مروان در رى) در دیه فیروزبهرام نبردى روى داد كه طى آن یزید كشته شد (یاقوت حموى، همانجا؛
ابن‌اثیر، ج 4، ص 287). در اواخر قرن چهارم، مقدسى (همانجا) فیروز بهرام را از رستاقهاى قوسین در اقلیم جبال ذكر كرده و در قرن هشتم، حمداللّه مستوفى (همانجا) آن را از قراى مهم ناحیه غار (از توابع رى) در ولایت قصران معرفى نموده است. فیروزبهرام در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار نیز از آبادیهاى مشهور ولایت رودبار قصران بود (اعتمادالسلطنه، همانجا). به نوشته كریمان (بخش 1، ص 15، 260)، آبادى فیروزبهرام در جنوب‌غربى قصرانِ خارج (یكى از قسمتهاى ناحیه قصران) قرار می‌گرفت و حد غربى ولایت قصران تا نزدیكى آن ادامه داشت.

مهم‌ترین زیارتگاه بخش چهاردانگه، امامزاده ابوطالب در آبادى فیروزبهرام است (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 38، ص 57، 251).

بیشتر آبادیهاى چهاردانگه قبل از تشكیل بخش، عمدتآ در دهستان غار غربى بودند. در تقسیمات كشورى 1355ش، نام دهستان غار غربى در بخش رى، از شهرستان تهران در استان مركزى، آمده است (ایران. وزارت كشور، ص 1). در 1366ش، آبادیهاى چهاردانگه، از جمله فیروزبهرام، در بخش اسلامشهر شهرستان رى قرار گرفتند (ایران. وزارت كشور، معاونت برنامه‌ریزى و خدمات مدیریت، ص 6). بخش چهاردانگه در خرداد 1373 تشكیل شد. با تشكیل شهرستان اسلامشهر، در 1374ش بخش چهاردانگه مشتمل بر دو دهستانِ چهاردانگه و فیروزبهرام در شهرستان اسلامشهر ذكر شد (ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى، 1378ش، ص 15؛
همو، 1382ش، ص 29؛
ایران. قوانین و احكام، ص 334ـ335). در 1375ش، جمعیت بخش چهاردانگه 380، 62 تن بوده است (مركز آمار ایران، 1378ش، ص40). اهالى آن شیعه دوازده امامی‌اند و به زبان فارسى، آذرى و كردى سخن می‌گویند (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 38، ص 111).

2) شهر چهاردانگه، مركز بخش. این شهر تقریبآ صنعتى، در حدود سه كیلومترى جنوب‌غربى شهر تهران، در دشتى در ارتفاع 091،1 مترى قرار دارد و راه اصلى تهران ـ اسلامشهر و ساوه از میان آن می‌گذرد. در 1375ش، جمعیت آن 736،36 تن بوده است (مركز آمار ایران، 1376ش، ص 2). عده‌اى از ساكنان شهر را مهاجران تشكیل می‌دهند. مقبره امامزاده عباس، زیارتگاه اهالى است (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، همانجا).

از پیشینه آبادى چهاردانگه اطلاع چندانى در دست نیست. این آبادى در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار جزو خالصه دیوان اعلى به‌شمار می‌رفت. چهاردانگه در 1370ش از آبادیهاى دهستان غار غربى جنوبى در بخش كهریزك شهرستان رى بود (رزم‌آرا، ج 1، ص 63؛
فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 38، ص 111). این آبادى در 1379ش، به شهر تبدیل شد (ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى، 1382ش، همانجا).

---

منابع :
(1) ابن‌اثیر؛
(2) اعتمادالسلطنه؛
(3) ایران. قوانین و احكام، مجموعه قوانین سال 1373، تهران: روزنامه رسمى كشور، 1374ش؛
(4) ایران. وزارت كشور، تقسیمات كشور شاهنشاهى ایران، تهران 1355ش؛
(5) ایران. وزارت كشور. معاونت برنامه‌ریزى و خدمات مدیریت. دفتر تقسیمات كشورى، اجراى قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات كشورى، تهران 1366ش؛
(6) ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى. دفتر تقسیمات كشورى، نشریه تاریخ تاسیس‌دار: (تقسیمات كشورى 1378)، تهران 1378ش؛
(7) همو، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتى به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1382ش؛
(8) محمدبن محمد بلعمى، تاریخ بلعمى: تكمله و ترجمه تاریخ طبرى، به‌تصحیح محمدتقى بهار، چاپ محمد پروین گنابادى، تهران 1353ش؛
(9) حسین‌بن محمد ثعالبى مرغنى، تاریخ غررالسیر، المعروف بكتاب غرر اخبار ملوك الفرس و سیرهم، چاپ زوتنبرگ، پاریس 1900، چاپ افست تهران 1963؛
(10) حمداللّه مستوفى، نزهةالقلوب؛
(11) رزم‌آرا؛
(12) طبرى، تاریخ (بیروت)؛
(13) فرهنگ جغرافیائى آبادیهاى كشور جمهورى اسلامى ایران، ج :38 تهران، تهران: سازمان جغرافیائى نیروهاى مسلح، 1370ش؛
(14) حسین كریمان، قصران (كوهسران)، تهران 1356ش؛
(15) مركز آمار ایران، سرشمارى عمومى نفوس و مسكن :1375 شناسنامه آبادیهاى كشور، استان تهران، شهرستان اسلام‌شهر، تهران 1376ش؛
(16) همو، سرشمارى عمومى نفوس و مسكن :1375 شناسنامه بخشهاى كشور، كل كشور، تهران 1378ش؛
(17) مقدسى؛
(18) نقشه راهنماى بزرگراههاى تهران، مقیاس 000، 1:70، تهران: گیتاشناسى، (بی‌تا.)؛
(19) یاقوت حموى.

/ وحید ریاحى /