چَلَبى ، آصفحالت، شاعر و نویسنده معاصر ترك. وى در 1286ش/ ذیحجه 1325 در استانبول بهدنیا آمد. از كودكى نزد پدرش و معلمان خصوصى به تحصیل پرداخت و ضمن آشنایى با زبانهاى عربى، فارسى و فرانسه، در زمینه مسائل دینى و تصوف نیز درس گرفت و سپس در دبیرستان غلطهسرایى استانبول ادامه تحصیل داد. پس از آن، مدتى از احمد رمزیآقیورَك* (آخرین شیخ مولویخانه اُسكدار) و نیز از رئوفیكتابیگ (از موسیقیشناسان آن زمان) موسیقى و نُت آموخت. چندى براى ادامه تحصیل به فرانسه رفت و پس از بازگشت به استانبول، چند ماهى در مدرسه هنرهاى زیبا درس خواند و سرانجام از مدرسه حرفهاى عدلیه فارغالتحصیل شد و در ادارات عدلیه، راهآهن، راههاى دریایى و بانك عثمانى كار كرد و سرانجام، بهعنوان كتابدار رشته فلسفه دانشكده ادبیات دانشگاه استانبول استخدام شد و تا پایان زندگى (مهر 1337/ اكتبر 1958) به این كار ادامه داد (د.ا.د.ترك؛ ایشیق، ذیل مادّه؛ قورداقول/ كورداكول، ص118؛ >دایرةالمعارف جمهوریت<، ج 2، ص 342).
بهنظر قاباقلى (ج 3، ص 431) آصفحالت چون نسب از مولانا جلالالدین رومى داشته، چلبى نامیده میشده است، اما به گمانى دیگر، وجه تسمیه وى به چلبى، از این روست كه خانوادهاش از جانب پدر با خاندان عثمانى پیوند داشته و والدینش از جمله سادات بودهاند (رجوع کنید به >دایرةالمعارف ادیبان دنیاى ترك<، ذیل مادّه). باتوجه به اینكه واژه چلبى بهمعناى شخص محترم، مؤدب، باسواد و ظریف بهكار رفته، و نیز عنوان شاهزادگان عثمانى، ندماى سلاطین، كاتبان دیوان همایون، علماى غیرروحانى و استادان موسیقى وابسته به دربار بوده، و شیوخ خانقاه مولوى و اولاد و احفاد مولوى نیز چلبى نامیده میشدهاند (میدان لاروس، ج 3، ص 182)، انتساب وى به مولوى یا سلاطین عثمانى، تنها به دلیل چلبى بودن شهرتش، قاطع نمینماید، لیكن حاكى از آن است كه در خاندانى معتبر و با فرهنگ پرورش یافته است. وى دانش خود را با علاقه و مطالعه پیگیر توسعه داد و تا حدودى زبانهاى هندى و سنسكریت را با خودآموزى فراگرفت و با فرهنگهاى باستان جهان، از جمله فرهنگهاى هند و شرق دور و آیین بودا، آشنایى یافت و همه اینها بر شعرش تأثیر نهاد، چنانكه در شعر «مصرِ قدیم» خود به فرهنگ باستان مصر اشاراتى كرده و در شعر «سیدهارته» تعبیرى آورده كه از یك دعاى بودایى گرفته شده است و كتاب شعرى با عنوان اُم مانى پادمه هوم (گوهر درون گل نیلوفر) دارد كه در تبت بر دیوارهاى خانهها و دیرها نوشته میشد (>دایرةالمعارف ادیبان دنیاى ترك<، همانجا).
آصفحالت كه از نوجوانى به سرودن رباعى و غزل به وزن عروضى و به سبك ادبیات دیوانى پرداخته بود، از اواخر دهه دوم زندگى خود به دیدگاه جدیدى در زمینه شعر رسید و با چاپ كردن سرودههاى خود در مجلات هوادار شعرنو، توجه دوستداران شعر را متوجه ظهور شاعرى با ویژگیهاى خارقالعاده كرد؛ شاعرى كه سعى در پیوند دادن فرهنگهاى شرق و غرب داشت و مایه الهامش تصوف و عرفان و شخصیتهاى ادیان آسیایى و تمدنها و افسانههاى باستانى بود (موتلوآى، ص 245) و ساختار زبانى خاص داشت. شعر او گاهى آمیزهاى است از زیباییشناسى شعر دیوانى و شیوه تداعى صوتى حروف شاعران «حروفگرا»ى فرانسه (رجوع کنید به د.ا.د.ترك، همانجا). او شعر ناب را چونان كلمهاى واحد میانگاشت كه نه میشد چیزى بر آن افزود و نه چیزى از آن كاست. به نظر وى حتى به جستجو در معناى بعضى واژههاى شعر نیازى نیست، زیرا شعر كلمه بزرگى است كه از كلمات كوچكتر پدید آمده است و همانطور كه هجاهاى حاصل از تجزیه یك كلمه به خودى خود داراى معنى نیستند، پرداختن به معانى واژگان به كار رفته در شعر نیز كارى بیهوده است (اوزقریملى، ص 337).
با این توضیحات، شعر چلبى اگرچه مردمپسند نبود، بازتاب شایان توجهى در محافل ادبى تركیه یافت و دوستدارانى براى وى و شعرش فراهم آورد (رجوع کنید به >دایرةالمعارف زبان و ادبیات تركى<، ذیل مادّه). بیمناسبت نیست كه او یكى از منحصربه فردترین شعراى دوره جمهورى تركیه (>دایرةالمعارف ادیبان دنیاى ترك<، همانجا)، از پیشاهنگان شعر نو (قاباقلى، ج 3، ص 461) و ارائهدهنده اصیلترین نمونههاى جریان عرفانى (انگین اون، ص110) بهشمار آمده و بر تأثیرش بر شمارى از شاعران نسلهاى بعدى تأكید شده است (قورداقول/ كورداكول، همانجا).
سرودههاى نوین چلبى در سه كتاب گردآورى و منتشر شده است: هه، كه دربردارنده 45 شعر است (استانبول 1941)؛ لام الف، دربردارنده ده شعر (استانبول 1945)؛ و اُممانى پادمه هوم (استانبول 1953).
سمیح گونگور شعرهاى چاپ شده در كتاب اخیر و نُه شعر دیگر شاعر را كه در مجلات چاپ شده بود، در كتاب آصف حالت چلبى (استانبول 1985) منتشر كرده است.
آثار دیگر آصف، در زمینه تحقیق و ترجمه، نیز ارزش خاصى دارند :
1)>رباعیات مولانا< (استانبول 1939)، كه منتخبى است از رباعیات جلالالدین محمد بلخى، با ترجمه منثور رباعیات به تركى و فرانسه. 2)>مولانا: حیات و شخصیت< (استانبول 1940)، به پیوست نمونههایى از ترجمههاى آثار مولوى به فرانسوى و انگلیسى. 3)ملاجامى (استانبول 1940)، درباره احوال و آثار نورالدین عبدالرحمان جامى. 4)انتشار >دیوان اشرف اوغلى<، شاعر قرن هشتم و نهم و بنیانگذار طریقت اشرفیه (رجوع کنید به بانارلى، ج 1، ص 507ـ 508) در 1944. 5)>رباعیات برگزیده< (استانبول 1945)، مشتمل بر ترجمه منثور 252 رباعى. 6)>گوتاما بودا: براساس متونپالى<، درباره بودا و آیینش همراه با متون راجع به بودا بنابه شریعت پال (استانبول 1946). 7)>استانبول در شعر دیوانى< (استانبول 1953)، مجموعهاى است از اشعار 85 شاعر. 8)نعیما(استانبول 1953)، در شرححال نعیما، واقعهنگار عثمانى (رجوع کنید به بانارلى، ج 2، ص 694ـ697)، و معرفى روضة الحسین، اثر معروف او. 9)عمر خیام (استانبول 1954)، شامل بحثى تحقیقى درباره رباعى، شرححال خیام نیشابورى، بررسى آثار او و ترجمه منثور تقریبآ چهارصد رباعى او. 10) >مولانا و مولویه< (استانبول 1957)، درباره احوال و آثار مولانا جلالالدین و طریقت مولویه، كه یكى از معتبرترین آثار تحقیقى در این باره است (رجوع کنید به د.ا.د.ترك؛ >دایرةالمعارف ادیبان دنیاى ترك<؛ >دایرةالمعارف زبان و ادبیات تركى<، همانجاها).
منابع :
(1) Nihad Sami Banarli, Resimli Turk edebiyati tarihi, Istanbul 1971-1979; (2) Cumhuriyet ansiklopedisi: 1923-2000, ed. Hasan Ersel et al. Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari, 2003; (3) Inci Enginun, "Cumhuriyet donemi Turk edebiyati", in Turkler, ed. Hasan Celal Guzel, Kemal Cicek, and Salim Koca, vol.18, Ankara: Yeni Turkiye Yayinlarin, 2002; (4) Ihsan Isik, Turkiye yazarlar ansiklopedisi, Ankara 2004; (5) Ahmet Kabakli, Turk edebiyati, Istanbul 1965-1966; (6) sukran Kurdakul, Sairler ve yazarlar so zlug, Istanbul 1971; (7) Meydan Larousse: buyuk lugat ve ansiklopedi, Istanbul: Meydan Yayinevi, 1990-1991; (8) Rauf Mutluay, 100 soruda agdai Turk edebiyati, Istanbul 1973; (9) Atilla Ozkirimli, Turk edebiyati tarihi, Ankara 2004; (10) Turk dili ve edebiyati ansiklopedisi, Istanbul: Dergah Yayinlari, 1976-1998, s.v. "Celebi, Asaf Halet" (by Mustafa Miyasoglu); (11) Turk duunyas edebiyatcilari ansiklopedisi, Ankara: Ataturk Kultur Merkezi, 2002- ; TDVIA, s.v. "Celebi, Asaf Halet" (by Abdullah Ucman).