دوليه‌دلند، آندره، ، سياح فرانسوى و مؤلف كتاب زيباييهاى ايران ، در زمان شاه‌عباس دوم صفوى. از زندگى او تا پيش از سفرش به ايران آگاهى در دست نيست. وى در 1074/1663 به همراه تاورنيه و در ششمين سفر او به شرق، به ايران آمد. آن دو در 1075/1664 به اصفهان رسيدند (دوليه، a¦jiia-ji؛ رجوع کنید به تاورنيه، ج 2، ص240) و دوليه در صومعۀ اگوستنها اقامت گزيد. ديرى نپاييد كه او متوجه شد تاورنيه و پدر روحانى رافائل دومان (كشيشِ كاپوسن )، و مترجمِ دربار، جواهراتى به شاه‌عباس دوم فروخته‌اند.

دوليه كه سرمايه‌اش را براى تجارت به تاورنيه سپرده بود، به‌شدت احساس نگرانى كرد (د. ايرانيكا، ذيل مادّه)، اما از سرانجام اين كار اطلاعى در دست نيست. دوليه يك بار در ضيافتى در دربار شركت كرد و چون موسيقي‌دان بود، از او خواسته شد اپينت (نوعى ارگ) بنوازد. سپس شاه از او خواست تا آواز بخواند، اما چون از صداى خوش بي‌بهره بود، آوازش مورد توجه شاه قرار نگرفت (رجوع کنید به تاورنيه، همانجا).

در شعبان 1075/ فوريه 1665 دوليه به همراه ته‌ونو ، سياح فرانسوى، اصفهان را به مقصد هند ترك كرد. آنان حدود يك ماه در بندرعباس بودند تا اينكه سرانجام دوليه از رفتن به هند منصرف شد و تصميم گرفت به فرانسه بازگردد. او با ته‌ونو به شيراز رفت و از تخت جمشيد ديدار كرد. سپس دوليه در 1076/ 1666 به فرانسه بازگشت (دوليه، ص 62، 65ـ66، 77، 81). وى مدتى مديريت كمپانى هند شرقى فرانسه را به‌عهده داشت. پس از دو سال در پاريس ساكن شد و در 1083/ 1673، شرح مسافرتش به ايران را با عنوان زيباييهاى ايران منتشر كرد. اين اثر هرچند مختصر است اما آگاهيهاى سودمندى از شهرهاى ايران، فواصل آنها و زيباييهاى آنها در روزگار صفويان به دست مي‌دهد (د. ايرانيكا، ذيل مادّه). دوليه‌دلند (ص a§jii) در مقدمۀ كوتاه اثرش ــكه ظاهرآ به عنوان سخنرانى براى اعضاى كمپانى هند شرقى فرانسه ارائه كرده بودــ در توضيح نام‌گذارى كتابش گفته است: «نام كتاب به اين معنى نبايد تلقى شود كه ايران از زيباترين كشورهاست، بلكه هدف او از انتخاب اين عنوان، ارائۀ شگفتيهاى ايران در 1664 بوده است».

او در اين كتاب شهرها و آداب و رسوم مردم را با دقت وصف كرده و اطلاعات سودمندى با جزئيات به‌دست داده است. كتاب او داراى يك مقدمه و بدون فصل‌بندى است. وى سفرش را از تركيه شرح داده است كه به همراه كاروانى، پس از رسيدن به ارزروم به ايروان مي‌رسند (همان، ص jie). دوليه پس از ذكر حدود جغرافيايى و شرح آب و هواى ايران، انواع ميوه‌ها و محصولات آن را نام برده است. سپس، شهرهاى ايران را وصف كرده است. تبريز نخستين شهرى است كه از آن نام مي‌برد و بر آن است كه از رونق گذشته افتاده است، اما به‌سبب صادرات ابريشم و رفت‌وآمد ارمنيها به اين شهر، يكى از شهرهاى مهم ايران محسوب مي‌گردد. دوليه زنجان را نيمه‌ويران و قزوين را ــ كه در قديم آرساسيا ناميده مي‌شدــ بي‌رونق دانسته است. افزون بر آن، وى دربارۀ مذهب و مشاغل در ايران مانند قضاوت مطالبى ذكر كرده است (رجوع کنید به همان، ص 12ـ17).

دوليه‌دلند بر آن است كه شهرهاى جنوبى و آداب و رسوم مردم آنجا را بهتر از شهرهاى شمالى مي‌شناسد، به همين‌سبب سعى كرده بيشتر به شهرهاى نواحى مركزى و جنوبى بپردازد. وى قم را به‌سبب اينكه يكى از بزرگ‌ترين شهرهاى ايران بوده، و كاشان را به‌دليل بزرگى، آبادانى، پرجمعيت بودن و بازارهاى زيبايش ستوده است (رجوع کنید به همان، ص 18). قسمت مفصّل كتاب دربارۀ شهر اصفهان است. وى از باغهاى بسيار و كبوترخانهاى اين شهر سخن گفته و از گرد و خاك تابستان و گل‌ولاى زمستان و نحوۀ جمع‌آورى فاضلاب آن شكايت نموده است. دوليه از اقليتهاى يهودى، هندى و زردشتى و آزادى عمل اقليتهاى مذهبى ياد كرده و از كمپانيهاى هلند و انگلستان كه تجارتخانه‌هاى بسيار زيبا و وسيعى در اين شهر بنا بودند، از جلفا محل زندگى ارمنيان، و اقامت فرانسويان مقيم ايران در اين منطقه به تفصيل سخن گفته است (همان، ص 19ـ23، 47ـ52). او قدرت شاه و ثروت او را بي‌حد دانسته است. وى از حضورش در مهمانى قصر شاه و نواختن ساز در حضور شاه، همچنين از مجازاتهاى سنگين شاه‌عباس دوم در مورد كسانى كه از آنان ناخشنود بوده، شرح مفصّلى نوشته است (همان، ص 29، 33ـ35، 39ـ40).

دوليه‌دلند از ايرانيان به‌سبب آشنايي‌شان با علوم و به‌خصوص فلسفه و رياضى ياد كرده است. وى همچنين به وصف پوشاك مردان و زنان پرداخته و پوشش زنان را چادر سفيد و پوشاك مردان را از پارچه‌هاى نخى اروپايى ذكر نموده است. او زبان فارسى را زبان مردم عادى و تركى را زبان محاورۀ دربار معرفى كرده است و از چهار نوع سكۀ رايج شاهى، عباسى، محمودى و قازبيگى كه از نقره يا مس بودند، نام برده است (همان، ص 8ـ9).

توصيفات دوليه‌دلند با زبانى ساده و روان نوشته شده، موضوعى كه خود نويسنده به آن اذعان دارد (همان، ص jiia). قسمت جالب اثر، نقاشى و طرحهايى از مناظر شهرها و مردان و زنان ايرانى است كه بر اهميت كتاب افزوده است. با رضايت دوليه‌دلند، گزارشى از سفر جنگى ناخدايى كه در خدمت شاه فرانسه بوده است، به همراه كتاب به‌چاپ رسيد. مكتوبات خصوصى وى نيز در كتابخانۀ ملى پاريس نگهدارى مي‌شود. دوليه‌دلند در 6 ذيقعده 1127/ 23 اكتبر 1715 در پاريس درگذشت (د.ايرانيكا، ذيل مادّه).

منابع

AndrÅ Daulier deslandes, "Les Baeutegde la Perse", Paris MDC. LXXIII. IR. s.v. Daulier delahdes (Ly Anne Kroell);
Jeah Baptiste Tavernier, "Les Six Volages de turquie et de Perse", Paris 1981.



/ شهناز رازپوش /

تاریخ انتشار اینترنتی: 25/9/1387