چراغعلی ، اندیشمند و نویسنده مسلمان نوگرای هند. وی در 1260/ 1844 در خانوادهای كشمیریالاصل بهدنیا آمد. نیاكانش از كشمیر به پنجاب آمده بودند. او با زبان عربی، فارسی، انگلیسی و لاتینی آشنا بود و به فراگیری یونانی، سریانی و عبری نیز پرداخت. چراغعلی بیشتر عمر خود را در حیدرآباد به سر برد و در آنجا عهدهدار مشاغل متعدد دولتی، به ویژه در زمینههای مالی، شد و مدتی نیز وزیر مالیه دولت ایالتی گردید. وی در 1313/ 1895 درگذشت (سیدعبداللّه، ص 69؛ صادق، ص 371؛ < بیان حال مسلمانان در هند و پاكستان >، ص 5).
چراغعلی از یاران اصلی سِرسید احمدخان *بود و تحت تأثیر افكار وی و آثار دیگر اندیشمندان نوگرای مسلمان، از جمله رفاعه رافع طهطاوی *و خیرالدینپاشا تونسی*، قرار داشت (عزیز احمد، ص 57). او از جنبش علیگره حمایت میكرد و در مجله تهذیبالاخلاق سیداحمدخان، كه در 1287/ 1870 در علیگره منتشر میشد، مقاله مینوشت ( < بیان حال مسلمانان در هند و پاكستان >، همانجا؛ اسمیت ، ص 9، 23). وی در آثار خود، كه بیشتر به زبان انگلیسی بودند، میكوشید از اسلام در مقابل انتقاد مبلّغان مذهبی مسیحی و اسلامشناسان غربی، بهویژه در این زمینه كه اسلام نمیتواند با مسائل روز پیش رود، دفاع نماید و با همین هدف، به میرزاغلام احمد قادیانی *در نوشتن كتاب براهین احمدیه كمك كرد (صادق، ص 371؛ سیدعبداللّه، ص 68ـ69؛ اسمیت، ص 23).
چراغعلی با بررسی منابع فقه اسلامی، یعنی قرآن و حدیث و اجماع، به این نتیجه رسید كه جز قرآن، كه آن را سرشار از قوانین طبیعی میدانست، دیگر منابع با نیازهای كنونی مسلمانان سازگاری ندارند و باید بار دیگر تفسیر شوند. وی، همانند سیداحمدخان، بین اسلام بیان شده در قرآن و اسلام شكل گرفته در بستر تاریخ، تمایز قائل میشد (سید، ص 354ـ355؛ نیز رجوع کنید به هاردی، ص 154ـ155؛ عزیز احمد، ص 57ـ64). او با استناد به آیات قرآن به ردّ بردهداری و دفاع از حقوق زنان میپرداخت و معتقد بود كه پیامبر جایگاه زنان را اعتلا بخشیده و بردهداری را تقبیح نموده است (عزیز احمد، ص60؛ <بیان حال مسلمانان در هند و پاكستان>، ص 54ـ55). چراغعلی در كتابش، < شرح انتقادی جهاد عمومی >، بیان كرده كه باتوجه به اوضاع تاریخی و اجتماعی زمان پیامبر، تمامی جنگهای ایشان جنبه دفاعی داشته است؛ لذا، به اعتقاد وی، احكام جنگ در قرآن نمیتواند در همه زمانها عیناً بهكار رود (هاردی، ص 155؛ سید، ص 355؛ عزیز احمد، ص 58 ـ 59). او دولت عثمانی را الگوی اصلاحات میدانست و برخلاف سیداحمدخان به دفاع از آن میپرداخت و به همین مناسبت، كتاب < اصلاحات سیاسی، شرعی و اجتماعی در امپراتوری عثمانی و دیگر كشورهای اسلامی > را به سلطان عبدالحمید تقدیم كرد (عزیز احمد، ص 130؛ هاردی، ص 166ـ167). چراغعلی كتابهای تعلیقات، اسلام كی دنیوی بركتین (بركات دنیوی اسلام) و قدیم قومونكی مختصر تاریخ (تاریخ مختصر اقوام گذشته) را نیز به زبان اردو نوشت (صادق، ص 372؛ سیدعبداللّه، ص70).
منابع: (1) سیدعبداللّه، سر سید احمدخان اور اُن كی نامور رفقاءكی اردو نثر كا فنی اور فكری جائزه، اسلامآباد 1994؛ (2) پیتر هاردی، مسلمانان هند بریتانیا، ترجمه حسن لاهوتی، مشهد 1369 ش؛
(3) Aziz Ahmad, Islamic modernism in India and Pakistan 1857-1964, London 1967; (4) Muslim self-statement in India and Pakistan: 1857-1968 , ed. Aziz Ahmad and G. E. von Grunebaum, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1970; (5) Muhammad Sadiq, A history of Urdu literature, Delhi 1984; (6) Wilfred Cantwell Smith, Modern Islam in India: a social analysis, New Delhi 1999; (7) Muhammad Aslam Syed, "Islamic modernism" in Islam in south Asia , ed. Waheed-uz-zaman and M. Saleem Akhtar, Islamabad 1993.