چادِگان ، شهرستان‌ و شهری‌ در استان‌ اصفهان‌.

1) شهرستان‌ چادگان‌. در مغرب‌ استان‌ اصفهان‌ قرار دارد و مشتمل‌ است‌ بر دو بخش‌ مركزی‌ و چِنارود و چهار دهستان‌ و دو شهر چادگان‌ (مركز شهرستان‌) و رُزوِه‌.

آبادیهای‌ شهرستان‌ در كوهستان‌ و دشت‌ قرار گرفته‌اند. آب‌ و هوای‌ این‌ شهرستان‌ معتدل‌ خشك‌ است‌. كوه‌بیدك‌ (بلندترین‌ قله‌ 939 ، 2 متر) و كوه‌ سفید (بلندترین‌ قله‌ 482 ، 3 متر) در شمال‌، و رشته‌كوه‌ دالانكوه‌ (بلندترین‌ قله‌ 915 ، 3 متر) در شمال‌ شرقی‌ شهرستان‌ قرار دارند. گردنه سرخ‌ در دالانكوه‌، شهرستان‌ چادگان‌ را از ناحیه كَرْوَن‌ جدا می‌سازد. كوه‌ شیدا (بلندترین‌ قله‌ 810 ، 2 متر) در جنوب‌ و رشته‌ كوه‌ خشكه‌رود (بلندترین‌ قله‌ 610 ، 3 متر) در مغرب‌ این‌ شهرستان‌ واقع‌اند ( فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیها، ج‌70، ص‌61؛ جعفری‌، ج‌1، ص‌ 214، 226، 244،317).

زاینده‌رود از میان‌ شهرستان‌ می‌گذرد و رود آبخورسنگ‌، كه‌ از كوههای‌ بادیان‌ و خشكه‌رود سرچشمه‌ می‌گیرد، پس‌ از آبیاری‌ آبادیهای‌ شمال‌ و شمال‌غربی‌ شهرستان‌ به‌ زاینده‌رود می‌پیوندد (جعفری‌، ج‌ 2، ص‌ 236؛ حسینعلی‌ رزم‌آرا، ج‌ 10، ص‌ 61). دریاچه سد زاینده‌رود * یكی‌ از مهم‌ترین‌ منابع‌ آب‌ منطقه‌ است‌. آب‌ مصرفی‌ اهالی‌ از آب‌ لوله‌كشی‌، قنات‌ و چشمه‌ تأمین‌ می‌شود. در آبادی‌ اورگان‌، پل‌ اورگان‌ معروف‌ به‌ پل‌ حاجی‌كاظم‌، روی‌ زاینده‌رود احداث‌ شده‌ كه‌ معبری‌ بین‌ استان‌ چهارمحال‌ و بختیاری‌ به‌ شهرستان‌ چادگان‌ است‌ (رجوع کنید به رفیعی‌ مهرآبادی‌، ص‌ 302).

اقتصاد این‌ شهرستان‌ بیشتر بر پایه كشاورزی‌، دامداری‌ و صنایع‌ دستی‌ است‌. محصولات‌ عمده آن‌، گندم‌ و جو و یونجه‌ و دانه‌های‌ روغنی‌، فراورده‌های‌ باغی‌ شامل‌ سیب‌ درختی‌ و گلابی‌ و انگور و زردآلو، و حبوبات‌ و سیب‌زمینی‌ است‌. سیب‌زمینی‌، حبوبات‌ و میوه‌های‌ آن‌ به‌ دیگر شهرستانهای‌ استان‌ صادر می‌شود ( فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیها، ج‌ 70، ص‌ 62ـ63).

دامداری‌ به‌ دو صورت‌ ثابت‌ و متحرك‌ در آنجا وجود دارد كه‌ بیشتر به‌ صورت‌ پرواربندی‌ گوسفند است‌ و گوشت‌ آن‌ به‌ شهرستانهای‌ دیگر استان‌ صادر می‌شود.صنایع‌دستی‌ آن‌ جاجیم‌بافی‌، گلیم‌بافی‌، قالی‌بافی‌ است‌ و فرشهای‌ آن‌ با طرحهای‌ شاه‌ عباسی‌ و ترنج‌ به‌ خارج‌ از كشور صادر می‌شود (رجوع کنید به همان‌، ج‌ 70، ص‌ 62).

این‌ شهرستان‌ دارای‌ معادن‌ مس‌، سرب‌، آهن‌ و سنگ‌ تراورتن‌ است‌. نیروگاه‌ برق‌ سد زاینده‌رود، در دوازده‌ كیلومتری‌ شهر چادگان‌، از مراكز مهم‌ صنعتی‌ شهرستان‌ چادگان‌ است‌ (استانداری‌ اصفهان‌، ص‌ 42).

بیشتر اهالی‌ شهرستان‌ چادگان‌ شیعه دوازده‌ امامی‌اند و به‌ فارسی‌ با گویش‌ لری‌ و تركی‌ سخن‌ می‌گویند. در برخی‌ از آبادیهای‌ آن‌ ارمنیان‌ نیز زندگی‌ می‌كنند( فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیها، ج‌ 70، ص‌ 61). قسمتهای‌ جنوبی‌ شهرستان‌، محل‌ ییلاق‌ طوایفی‌ از ایل‌ بختیاری‌ است‌ (رجوع کنید به مركز آمار ایران‌، 1378 ش‌، ص‌ 36).

شهرستان‌ چادگان‌ با راه‌ اصلی‌ چادگان‌ ـ نجف‌آباد به‌ شهر اصفهان‌ متصل‌ می‌شود. راه‌ اصلی‌ اصفهان‌ ـ كوهرنگ‌ از این‌ شهرستان‌ می‌گذرد كه‌ تا تونل‌ كوهرنگ‌ امتداد دارد. راه‌ اصلی‌ شهركرد ـ داران‌ نیز از این‌ شهرستان‌ می‌گذرد. چادگان‌ در حدود 1332 ش‌ دهستان‌ و مركز دهستان‌ بخش‌ داران‌ از شهرستان‌ فریدن‌ از استان‌ دهم‌ (اصفهان‌) بود (حسینعلی‌ رزم‌آرا، همانجا). سپس‌ از اسفند 1337 به‌ عنوان‌ بخشی‌ در شهرستان‌ فریدن‌ شناخته‌ شد (ایران‌. وزارت‌ كشور 1381 ش‌، ذیل‌ «استان‌ اصفهان‌»). آبادی‌ رزوه‌ در خرداد 1377 تبدیل‌ به‌ شهر شد (همانجا) و در آذر 1381 بخش‌ چادگان‌ با تركیب‌ كنونی‌ شهرستان‌ شد (رجوع کنید به همو، 1382 ش‌، ذیل‌ «استان‌ اصفهان‌»).

در 1375 ش‌، جمعیت‌ شهرستان‌ چادگان‌ 274 ، 40 تن‌ بوده‌ كه‌ از این‌ میان‌ 994 ، 26 تن‌ روستانشین‌ و بقیه‌ شهرنشین‌ بوده‌اند (مركز آمار ایران‌، 1376 ش‌ ب‌ ، ص‌ هفتاد و چهار؛
همو، 1376 ش‌ الف‌ ، ص‌ 6، 14).

از آثار تاریخی‌ آنجاست‌: قبری‌ منسوب‌ به‌ كاوه آهنگر در آبادی‌ مشهد كاوه‌، این‌ آبادی‌ را قبلاً كُودَلیه‌ می‌نامیدند (ارباب‌ اصفهانی‌، ص‌ 329)؛
زیارتگاه‌ سلطان‌ سیدمحمد در آبادی‌ چادِگان‌، زیارتگاه‌ قنبرعلی‌ در آبادی‌ مَنْدَرجان‌، زیارتگاه‌ امام‌ تپه‌سی‌ در آبادی‌ اسكندری‌، امامزاده‌ عبداللّه‌ در شهر رُزوِه‌، امامزاده‌ اسماعیل‌ در آبادی‌ فراموشجان‌. مسجدجامع‌ و قدیمی‌ شهر چادگان‌ نیز در یكی‌ از قدیم‌ترین‌ محله‌های‌ شهر واقع‌ است‌. سنگ‌نبشته‌های‌ قدیمی‌ قبور ارمنیان‌ در بعضی‌ آبادیهای‌ چادگان‌ نیز از آثار تاریخی‌ آنجاست‌ (رائین‌، ص‌ 130ـ132).

2) شهر چادگان‌ ، مركز شهرستان‌ چادگان‌. در ارتفاع‌ حدود 150 ، 2 متری‌، در 101 كیلومتری‌ شمال‌غربی‌ شهر اصفهان‌ و حدود 37 كیلومتری‌ جنوب‌شرقی‌ شهر فریدن‌ واقع‌ است‌. رود پلاسگان‌ در یك‌ كیلومتری‌ مغرب‌ شهر چادگان‌ به‌ دریاچه سد زاینده‌رود می‌ریزد. رشته‌ كوه‌ دالانكوه‌ در هشت‌ كیلومتری‌ شمال‌شرقی‌، كوه‌ بیدك‌ در هفت‌ كیلومتری‌ شمال‌غربی‌ و كوه‌ شیدا در پانزده‌ كیلومتری‌ جنوب‌ شهر قرار دارد.

آب‌ و هوای‌ شهر چادگان‌ معتدل‌ خشك‌ است‌. بیشترین‌ دمای‌ آن‌ در تابستانها، ْ5ر36، در زمستانها ْ15 و میزان‌ بارندگی‌ سالانه آن‌ 216 میلیمتر است‌ (سازمان‌ هواشناسی‌ كشور، ص‌ 483).

چادگان‌ با راههای‌ اصلی‌ به‌ شهرهای‌ داران‌، مركز شهرستان‌ فریدن‌، شهركرد و اصفهان‌، و با راههای‌ فرعی‌ به‌ شهرها و آبادیهای‌ اطراف‌ متصل‌ می‌شود.

چادگان‌ در 1342 ش‌ به‌ شهر تبدیل‌ شد (ایران‌. وزارت‌ كشور، 1381 ش‌، همانجا). در سرشماری‌ 1375 ش‌، جمعیت‌ آن‌ 307 ، 7 تن‌ بود (مركز آمار ایران‌، 1376 ش‌ ب‌ ، همانجا).

در دوره ناصرالدین‌ شاه‌ (حك:1264ـ1313)، چادگان‌ بزرگ‌ترین‌ و معتبرترین‌ ناحیه فریدن‌ به‌ شمار می‌رفت‌ و اراضی‌ آن‌ در دو سوی‌ زاینده‌رود بود و حدود پنجاه‌ قریه‌ داشت‌ (رجوع کنید به ارباب‌ اصفهانی‌، ص‌ 326، 329). به‌ نوشته جناب‌ اصفهانی‌ (ص‌ 123)، چادگان‌، یكی‌ از چهار ناحیه فریدن‌ و مشتمل‌ بر 58 قریه‌ و مزرعه‌ بود.

با احداث‌ سد زاینده‌رود در 1349 ش‌، در اطراف‌ دریاچه سد، در سه‌ كیلومتری‌ شهر چادگان‌، مجتمع‌ اقامتی‌ ـ تفریحی‌ با وسعت‌ صد هزار متر مربع‌ ایجاد شده‌ است‌ (رجوع کنید به فرهنگی‌، ص‌ 92).

---

منابع‌:
(1) محمدمهدی‌بن‌ محمدرضا ارباب‌ اصفهانی‌، نصف‌ جهان‌ فی‌ تعریف‌ الاصفهان‌، چاپ‌ منوچهر ستوده‌، تهران‌ 1340 ش‌؛
(2) استانداری‌ اصفهان‌. دفتر فنی‌، طرح‌ هادی‌ چادگان‌، اصفهان‌ 1362 ش‌ (منتشرنشده‌)؛
(3) اطلس‌ راههای‌ ایران‌ ، تهران‌: گیتاشناسی‌، 1384 ش‌؛
(4) ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ سیاسی‌. دفتر تقسیمات‌ كشوری‌، نشریه تاریخ‌ تأسیس‌ عناصر تقسیماتی‌ به‌ همراه‌ شماره مصوبات‌ آن‌، تهران‌ 1381 ش‌؛
(5) همو، نشریه تاریخ‌ تأسیس‌ عناصر تقسیماتی‌ به‌ همراه‌ شماره‌ مصوبات‌، تهران‌ 1382 ش‌؛
(6) همو، نشریه عناصر و واحدهای‌ تقسیمات‌ كشوری‌[ تا پایان‌ آبان‌ 1384]، تهران‌ 1384 ش‌؛
(7) عباس‌ جعفری‌، گیتاشناسی‌ ایران‌ ، تهران‌ 1368ـ1379 ش‌؛
(8) علی‌ جناب‌ اصفهانی‌، الاصفهان‌، به‌كوشش‌ محمدرضا ریاضی‌، تهران‌ 1376 ش‌؛
(9) اسماعیل‌ رائین‌، ایرانیان‌ ارمنی، تهران‌ 1356 ش‌؛
(10) رزم‌آرا؛
(11) ابوالقاسم‌ رفیعی‌ مهرآبادی‌، آثار ملی‌ اصفهان‌ ، تهران‌ 1352 ش‌؛
(12) سازمان‌ هواشناسی‌ كشور، سالنامه آماری‌ هواشناسی‌: 76ـ1375 ، تهران‌ 1378 ش‌؛
(13) فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیهای‌ كشور جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌، ج‌70: شهر كرد، تهران‌: سازمان‌ جغرافیائی‌ نیروهای‌ مسلح‌، 1369 ش‌؛
(14) بیژن‌ فرهنگی‌، نگرشی‌ بر سده‌های‌ ایران‌: گذشته‌، حال‌، آینده‌ ، تهران‌ 1372 ش‌؛
(15) مركز آمار ایران‌، سرشماری‌ اجتماعی‌ ـ اقتصادی‌ عشایر كوچنده‌ 1377: جمعیت‌ عشایری‌ دهستانها، كل‌ كشور، تهران‌ 1378 ش‌؛
(16) همو، سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ 1375: شناسنامه آبادیهای‌ كشور، استان‌ اصفهان‌، شهرستان‌ فریدن‌، تهران‌ 1376 ش‌ الف‌ ؛
(17) همو، سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ 1375: نتایج‌ تفصیلی‌ كل‌ كشور، تهران‌ 1376 ش‌ ب‌ ؛
(18) نقشه تقسیمات‌ كشوری‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌، مقیاس‌ 000 ، 500 ،2 : 1، تهران‌: سازمان‌ نقشه‌برداری‌ كشور، 1383 ش‌.

/ فرزانه‌ ساسان‌پور/