رشته كوه آراوِلی در این بخش امتداد دارد و در مشرق با دریاچه نمك سَمْبهار قطع میشود (جانسون، همانجا).
شهر جیپور، مركز بخش جیپور و بزرگترین شهر ایالت راجستان است. این شهر در حدود 220 كیلومتری جنوبغربی دهلی، واقع است (<فرهنگ جغرافیایی سلطنتی هند>، ج 13، ص 399). رود دهند از میان شهر و رود بنگنگه از شمال آن میگذرد (< اطلس جهان تایمز >، همانجا).
معماری جدید در هند با احداث این شهر آغاز شد. طرح آن بر اساس معماری هندوست كه در آن شهر جیپور در شبكهای متشكل از چند مربع درجهبندی شده است (هَوِل، ج 2، ص 216، نقشه).
جمعیت شهر در 1380 ش/ 2001 حدود 000 ، 300 ، 2 تن بوده است (رجوع کنید به سازمان ملل متحد، ص260). اهالی آن هندو و مسلماناند (< فرهنگ جغرافیایی سلطنتی هند>، ج 13، ص 400).
بایگانی رسمی جیپور برخوردار از مجموعههای نادر اسناد تاریخی، از جمله اوراق روزنگار به نام اِخبارات، است كه بیشتر آنها متعلق به دوره اورنگزیب میشود. دو كتاب منحصر به فرد امیرخسرو دهلوی به نام خزائنالفتوح و انشائیه خسرو در كتابخانه ایالتی جیپور نگهداری میشود ( د. اسلام ، چاپ دوم، ذیل مادّه).
پیشینه. شهر كنونی جیپور را جیسینگ دوم در قرن دوازدهم/ هجدهم بنا كرد (< فرهنگ جغرافیایی سلطنتی هند >، ج13، ص400؛ آنتونووا و همكاران، ص 95). این شهر چنان اصولی طراحی شده بود كه هنوز الگویی برای شهرسازی هند است (برای رصدخانه جیپور كه جیسینگ بنا كرد رجوع کنید به جیسینگ *). نام شهر از نام بانی آن گرفته شده است؛ «جی» هم بخشی از نام جیسینگ و هم به معنای پیروزی است (نهرو، ج 2، ص 468؛< دنیای رنگارنگ ما: دهلی، آگره و جیپور>، ص19). پس از درگذشت جیسینگ دوم، جت *های بهاراتپور، در 1205/ 1791، ماچیری (الوار كنونی) را از قلمرو جیپور جدا كردند (< فرهنگ جغرافیایی سلطنتی هند >، ج 13، ص 386). در اوایل قرن سیزدهم/ پایان قرن هجدهم، و همزمان با تسلط بریتانیا بر هند، جیپور و بسیاری از ایالتهای هند دچار گرفتاریهای حاصل از قدرت یافتن مراتههها *و هجوم مداوم ایشان بودند (اسمیت، ص 559). در 1218 / 1803، جَگَت سینگ، حاكم جیپور، به منظور تشكیل اتحادیهای در برابر مراتههها، با بریتانیا پیمانی منعقد كرد كه دو سال بعد فسخ شد. در 1232/1817 ایالتهای راجپوت * نشین، تحت حكومت مركزی بریتانیا در دهلی، به حاكمیت چارلز متكاف بودند. او به راجپوتهای جیپور و هجده ایالت دیگر اجازه حكومت داد (همان، ص 570). پس از درگذشت جگت سینگ، جیسینگ سوم جانشین او شد. در این زمان فساد اداری جیپور به اوج رسیده بود. در همین سال برای جلوگیری از هجوم مراتههها، دوباره قراردادی منعقد شد (< فرهنگ جغرافیایی سلطنتی هند >، همانجا). در آغاز این شورشها، به دلیل اینكه جیسینگ سوم كودك بود، افسری انگلیسی به نام بنتینچ مأمور اقامت در جیپور شد (همانجا؛ اسمیت، ص 631، پانویس 1). در 1251/ 1835، كه راجا رامسینگ حاكم جیپور بود، شورش دیگری صورت گرفت كه در آن یكی از دیپلماتهای انگلیسی كشته شد و پس از آن اقدامات جدّیتری كه برای مقابله با قیامها صورت گرفت، باعث كاهش قدرت دولت محلی و كم شدن نیروهای مسلح آن گردید، ولی در 1267/ 1851، راجا رامسینگ به اوج قدرت رسید و صاحب ارتشی بسیار قوی شد. از آن پس، بر قدرت تدافعی جیپور به تدریج افزوده شد. راجا رامسینگ در دوره حكومت خود، آموزش و پرورش و نظام آبیاری را گسترش داد. سپس كیمسینگ ، با لقب سواییمادهوسینگ دوم، بر جیپور حكومت كرد (< فرهنگ جغرافیایی سلطنتی هند>،ج 13، ص 387). در دوره استعمار بریتانیا، سربازان جیپور برای جنگ به كشورهای دیگر اعزام میشدند، چنانكه در 1322 ش/ 1943، مهاراجه جیپور ــ كه درجه سرگردی داشت ــ هنگ پیاده نظام یكم جیپور را بر فراز تپههای مونته كاسینو در ایتالیا رهبری كرد (كالینز و لاپیر، ص 183).
منابع: (1) كوكا آلكساندروونا آنتونووا، گریگوری ماكسیموویچ بونگارد ـ لوین، و گریگوری گریگوریویچ كاتوفسكی، تاریخ نوین هند، ترجمه پرویز علوی، تهران 1361 ش؛ (2) لاری كالینز و دومینیك لاپیر، آزادی در نیمهشب، ترجمه پروانه ستاری، تهران 1368 ش؛ (3) جواهر لعلنهرو، كشف هند، ترجمه محمود تفضلی، تهران 1361 ش؛
(4) EI 2, s.v. "Djaypur" (by A.S. Bazmee Ansari); (5) Ernest Binfield Havell, Encyclopaedia of architecture in the Indian subcontinent , New Delhi 2000; (6) The Imperial gazetteer of India , vol.13, New Delhi: Today & Tomorrow's Printers and Publishers, 1989; (7) B. L. C. Johnson, Geographical dictionary of India , New Delhi 2002; (8) Our world color: Delhi, Agra and Jaipur , Hong Kong 1990; (9) Vincent A. Smith, The Oxford history of India , ed. Perciral Spear, Oxford 1958; (10) States atlas of India , ed. S. Muthiah and P. Poovendran, Delhi: Indian Book Depot, Map House, 1990; (11) The Times atlas of the world , London: Times Books, 1985; (12) United Nations, Demographic Yearbook , New York 2006.