جهان‌بیگلو ، از طوایف‌ كرد ایران‌ در مشرق‌ مازندران‌. در برخی‌ منابع‌، نام‌ آنان‌ جان‌بیگ‌لو/ بگلو نیز ضبط‌ شده‌ است‌ (رجوع کنید به رستم‌الحكما، ص‌ 92؛
میرزاابراهیم‌، ص‌ 97). این‌ طایفه‌ در مناطقی‌ از ساری‌، نظیر دهستانهای‌ رودپی‌، اندرود، میاندرود، چیك‌رود و مشهدِ گنج‌افروز، ساكن‌ بودند (رجوع کنید به میرزاابراهیم‌، همانجا؛
مكنزی‌، ص‌ 107؛
ملگونوف‌، ص‌ 102؛
رابینو، ص‌ 38، 241). گروهی‌ از جهان‌بیگلوها از حدود نیمه‌ اول‌ سده‌ دوازدهم‌ و حتی‌ نیمه‌ دوم‌ سده‌ یازدهم‌، پیش‌ از دوره‌ سلطنت‌ نادرشاه‌ افشار، در فندرسك‌ سكونت‌ داشتند (رجوع کنید به ستوده‌، ج‌ 7، ص‌ 221، 231ـ232). ظاهراً ناحیه‌ كردكوی‌، به‌ واسطه‌ سكونت‌ جهان‌بیگلوها به‌ این‌ نام‌ خوانده‌ شده‌ است‌ (سعیدی‌، ص‌ 16). جهان‌بیگلوها در اواخر دوران‌ صفوی‌ از طوایف‌ معتبر ایران‌ به‌ شمار می‌آمدند. شكربیگ‌ جهان‌بیگلو در اواخر حكومت‌ شاه‌ سلطان‌ حسین‌، به‌ سبب‌ نابسامانی‌ اوضاع‌، ناحیه‌ فندرسك‌ و رامیان‌ را در اختیار گرفت‌ و حكومت‌ جداگانه‌ای‌ برپا كرد. به‌ دستور او، حسین‌خان‌ سلطان‌ جهان‌بیگلو با خاندانش‌، كه‌ در دامغان‌ بودند، در این‌ منطقه‌ ساكن‌ شدند. شكربیگ‌ سرانجام‌ از فتحعلی‌خان‌ قاجار * ، فرمانروای‌ منطقه‌، شكست‌ خورد و به‌ قتل‌ رسید. با كشته‌ شدن‌ او، برخی‌ كردهای‌ جهان‌بیگلو به‌ فرح‌آباد بازگشتند و در كردمحله‌ ساكن‌ شدند. برخی‌ هم‌ در كتول‌ ماندند (ساروی‌، ص‌ 26ـ27؛
خاوری‌ شیرازی‌، ج‌ 1، ص‌ 21ـ22؛
سپهر، ج‌1،ص‌12؛
سعیدی‌، ص‌14ـ16). از آن‌پس‌، جهان‌بیگلوها نتوانستند به‌ استقلال‌ حكومت‌ كنند و به‌ خدمت‌ حكومتهای‌ وقت‌ درآمدند.

از رؤسای‌ مشهور جهان‌بیگلوها در دوره‌ زندیه‌، ابراهیم‌خان‌ كرد جهان‌بیگلو بود كه‌ از متحدان‌ كریم‌خان‌ زند به‌ شمار می‌رفت‌. وی‌ به‌ دستور كریم‌خان‌ و در جریان‌ درگیریهای‌ كریم‌خان‌ با محمدحسن‌خان‌ قاجار *، در 1167 مأمور حراست‌ از كاشان‌ شد. با شكست ‌شیخعلی‌ خان‌ زند از محمدحسن‌ خان‌ قاجار، ابراهیم‌خان‌ به‌ همراه‌ عده‌ای‌ به‌ اصفهان‌ گریخت‌، اما در 1168 اسیر شد و به‌ قتل‌ رسید (غفاری‌ كاشانی‌، ص‌ 42، 49، 52). از این‌ طایفه‌، عیسی‌خان‌ كرد جهان‌بیگلو به‌ خدمت‌ محمدحسن‌خان‌ قاجار در آمد و در جنگهای‌ او با آزادخان‌ افغان‌ *در گیلان‌ در 1168 شركت‌ كرد (همان‌، ص‌ 58).

در دوره‌ قاجار نیز این‌ طایفه‌ در خدمت‌ آقامحمدخان‌ قاجار بودند. پانصد خانوار از آنها، به‌ سركردگی‌ خان‌ ابدال‌خان‌ كرد جهان‌بیگلو، در شهریار كرج‌ به‌ سر می‌بردند كه‌ در هنگام‌ توقف‌ كوتاه‌مدت‌ آقامحمدخان‌ قاجار در تهران‌ در صفر 1193، خان‌ ابدال‌خان‌ و اتباعش‌ به‌ او پیوستند و در جنگهای‌ آقامحمدخان‌ علیه‌ مدعیان‌ حكومت‌ در مازندران‌ شركت‌ كردند. سپس‌، خان‌ ابدال‌خان‌ حاكم‌ ساری‌ شد(رجوع کنید به ساروی‌،ص‌ 61، 68، 70، 75؛
سپهر، ج‌ 1، ص‌ 35؛
صدیق‌الممالك‌، ص‌ 46ـ47). او در نزاع‌ دو برادر آقامحمدخان‌، یعنی‌ رضاقلی‌خان‌ و مرتضی‌ قلی ‌خان‌، جانب‌ رضاقلی‌خان‌ را گرفت‌. با شكست‌ و فرار رضاقلی‌خان‌، خان‌ ابدال‌خان‌ در ساری‌ اسیر و كشته‌ شد (ساروی‌، ص‌80، 84، 89؛
غفاری‌ كاشانی‌، ص‌ 501 ـ502).

كردهای‌ جهان‌بیگلو در جنگهای‌ آقا محمدخان‌ با امیر گونه‌خان‌ افشار و محمدظاهرخان‌ و شیخ‌ ویس‌خان‌ زند (رجوع کنید به غفاری‌ كاشانی‌، ص‌ 510، 557، 675) و برخی‌ جنگهای‌ دوره فتحعلی‌شاه‌ قاجار شركت‌ داشتند، از جمله‌ در جنگ‌ ایرانیان‌ با عثمانیان‌ بر سر مسئله‌ بغداد (سپهر، ج‌ 1، ص‌ 155). در اوایل‌ حكومت‌ ناصرالدین‌شاه‌ قاجار، بین‌ 1264 تا 1266، كردان‌ جهان‌بیگلو در جنگ‌ با محمدحسن‌خان‌ سالار، حاكم‌ شورشی‌ خراسان‌، نقش‌ مهمی‌ داشتند (رجوع کنید به همان‌، ج‌ 3، ص‌ 1099، 1104ـ 1105).

یكی‌ از همسران‌ فتحعلی‌ شاه‌ (مادر جلال‌الدین‌ میرزا) از طایفه‌ جهان‌بیگلو بود (همان‌، ج‌ 1، ص‌ 557).

كردهای‌ جهان‌بیگلو در دویست‌ سال‌ گذشته‌ یكجانشین‌ شده‌اند و امروزه‌ نشانی‌ از چادرنشینی‌ و مناسبات‌ طایفه‌ای‌ در جهان‌بیگلوهای‌ مازندران‌ دیده‌ نمی‌شود.

---

منابع‌:
(1) فضل‌اللّه‌بن‌ عبدالنبی‌ خاوری‌ شیرازی‌، تاریخ‌ ذوالقرنین‌، چاپ‌ ناصر افشارفر، تهران‌ 1380 ش‌؛
(2) یاسنت‌ لویی‌ رابینو، مازندران‌ و استرآباد ، ترجمه‌ غلامعلی‌ وحید مازندرانی‌، تهران‌ 1365 ش‌؛
(3) محمدهاشم‌ رستم ‌الحكما، رستم‌التواریخ‌: سلاطین‌ سلسله‌های‌ صفویه‌، افشاریه‌، زندیه‌ و قاجاریه‌، چاپ‌ عزیزاللّه‌ علیزاده‌، تهران‌ 1380 ش‌؛
(4) محمد فتح‌اللّه‌بن‌ محمدتقی‌ ساروی‌، تاریخ‌ محمدی‌ ( احسن‌التواریخ‌ )، چاپ‌ غلامرضا طباطبائی ‌مجد، تهران‌ 1371 ش‌؛
(5) محمدتقی‌بن‌ محمد علی‌ سپهر، ناسخ‌التواریخ‌: تاریخ‌ قاجاریه‌ ، چاپ‌ جمشید كیانفر، تهران‌ 1377 ش‌؛
(6) منوچهر ستوده‌، از آستارا تا اِستارباد ، تهران‌ 1349 ش‌ ـ ؛
(7) محمدعلی‌ سعیدی‌، تاریخ‌ رامیان‌ و فندرسك‌ ، رامیان‌ 1364 ش‌؛
(8) ابراهیم‌بن‌ اسداللّه‌ صدیق‌الممالك‌، منتخب‌التواریخ‌ ، تهران‌ 1366 ش‌؛
(9) ابوالحسن‌ غفاری‌ كاشانی‌، گلشن‌ مراد ، چاپ‌ غلامرضا طباطبائی‌مجد، تهران‌ 1369 ش‌؛
(10) چارلز فرانسیس‌ مكنزی‌، سفرنامه‌ شمال‌ ، ترجمه‌ منصوره‌ اتحادیه‌ (نظام‌ مافی‌)، تهران‌ 1359 ش‌؛
(11) گریگوری‌ والریانوویچ‌ ملگونوف‌، سفرنامه‌ ملگونف‌ به‌ سواحل‌ جنوبی‌ دریای‌ خزر (1858 و 1860 م‌)، تصحیح‌، تكمیل‌ و ترجمه‌ مسعود گلزاری‌، تهران‌ 1364 ش‌؛
(12) میرزا ابراهیم‌، سفرنامه‌ استرآباد و مازندران‌ و گیلان‌ و... ، چاپ‌ مسعود گلزاری‌، تهران‌ 1355 ش‌.

/ علی‌ پورصفر قصابی‌نژاد /