جوپار ، شهر و رشته‌كوهی‌ در استان‌ كرمان‌.

1) شهر جوپار. در مغرب‌ بخش‌ ماهان‌ از شهرستان‌ كرمان‌، در حدود 27 كیلومتری‌ جنوب‌ شهر كرمان‌ و حدود 21 كیلومتری‌ مغرب‌ شهر ماهان‌، در ارتفاع‌ حدود 850 ، 1 متری‌، در دامنه كوههای‌ جوپار واقع‌ است‌. رشته‌كوه‌ جوپار ( رجوع کنید به ادامه مقاله‌) در جنوب‌ شهر امتداد دارد و رود فصلی‌ تیگرانی‌، به‌ طول‌ حدود 25 كیلومتر، با مسیر شمالی‌، در مشرق‌ شهر جریان‌ دارد ( رجوع کنید به جعفری‌، ج‌ 2، ص‌ 162). آب‌ آشامیدنی‌ و كشاورزی‌ از لوله‌كشی‌ و چاههای‌ نیمه‌عمیق‌ تأمین‌ می‌شود. در سرشماری‌ 1375 ش‌، جمعیت‌ شهر 855 ، 3 تن‌ بوده‌ است‌ (مركز آمار ایران‌، ص‌ هشتادویك‌).

از لحاظ‌ تقسیمات‌ كشوری‌، در 1323 ش‌ جوپار دهستان‌ (با هشت‌ آبادی‌) و آبادی‌ای‌ در شهرستان‌ كرمان‌، از استان‌ هشتم‌ (كرمان‌ و مكران‌) بود (ایران‌. وزارت‌ كشور. اداره كل‌ آمار و ثبت‌ احوال‌، ج‌ 2، ص‌ 377). رزم‌آرا، در 1331 ش‌، جوپار را از آبادیهای‌ بخش‌ ماهان‌ از شهرستان‌ كرمان‌ ذكر كرده‌ است‌ (ج‌ 8، ص‌ 102). جوپار در 1339 ش‌ شهر شد (ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ سیاسی‌، ص‌ 82).

قلعه‌ای‌ قدیمی‌، ظاهراً متعلق‌ به‌ سده ششم‌، در تَلِ نوری‌ قرار دارد كه‌ به‌ گفته اهالی‌، شبهای‌ جمعه‌ نوری‌ در آنجا دیده‌ می‌شده‌ است‌. به‌ نوشته باستانی‌ پاریزی‌ ( رجوع کنید به وزیری‌ كرمانی‌، 1353 ش‌، حواشی‌، ص‌ 222)، احتمالاً این‌ مكان‌ یكی‌ از آتشكده‌های‌ باستانی‌ ایران‌ بوده‌ است‌. زیارتگاهی‌ به‌ نام‌ شاهزاده‌ حسین‌ نیز از آثار تاریخی‌ شهر است‌ (همانجا؛ فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیها ، ج‌ 96، ص‌ 26).

پیشینه‌. جوپار (یا چوپار) را مخفف‌ جویبار یا «نهر فارد» دانسته‌اند (نامی‌ اصفهانی‌، ص‌ 386؛ وزیری‌ كرمانی‌، 1353 ش‌، ص‌ 85).

از پیشینه جوپار تا دوره افشاریه‌ اطلاع‌ دقیقی‌ در دست‌ نیست‌. وزیری‌ كرمانی‌ (1352 ش‌، ص‌ 316) قلعه جوپار را زندان‌ تورانشاه‌ سلجوقی‌ (حك : 572ـ579) دانسته‌ است‌، اما افضل‌الدین‌ كرمانی‌ (ص‌ 141ـ142)، هنگام‌ ذكر محبوس‌ شدن‌ تورانشاه‌، از قلعه جوپار نامی‌ نبرده‌ است‌. در سده سیزدهم‌، اعتمادالسلطنه‌ (ج‌ 4، ص‌ 2270) و وزیری‌ كرمانی‌ (1353 ش‌، ص‌ 85 ـ86) جوپار را از قرای‌ معتبر كرمان‌، با آب‌ و هوای‌ خوب‌، چهارصد باغ‌، دو رشته‌ قنات‌، حدود دویست‌ خانوار و 200 ، 1 تن‌ جمعیت‌ ضبط‌ كرده‌اند كه‌ از جمله‌ در آنجا ابریشم‌ به‌ عمل‌ می‌آمده‌ است‌.

2) رشته‌كوه‌ جوپار، به‌ طول‌ حدود 57 كیلومتر و عرض‌ بین‌ 10 تا 22 كیلومتر، با جهت‌ شمالی‌ ـ جنوبی‌ در جنوب‌ بخش‌ ماهان‌، امتداد دارد. «سه‌ ساخ‌ بزرگ‌» با ارتفاع‌ حدود 200 ، 4 متر (كیهان‌، ج‌ 1، ص‌ 61: 962 ، 3 متر) و «بلوچی‌» با ارتفاع‌ حدود 000 ، 4 متر از قله‌های‌ بلند آن‌ محسوب‌ می‌شوند (جعفری‌، ج‌ 1، ص‌ 179). رشته‌كوه‌ جوپار در منتهی‌الیه‌ حدود شرقی‌ منطقه‌، به‌ كوهستانی‌ در شمال‌شرقی‌ شهر كرمان‌ می‌رسد (معرفت‌، ص‌ 295). رود تیگرانی‌ از دامنه‌های‌ شمالی‌ آن‌ سرچشمه‌ می‌گیرد (جعفری‌، همانجا). رشته‌كوه‌ جوپار مرز طبیعی‌ میان‌ بخش‌ ماهان‌ و بخش‌ راین‌ است‌ ( رجوع کنید به رزم‌آرا، ج‌ 8، ص‌ 379).

---

منابع‌:
(1) اطلس‌ راههای‌ ایران‌ ، تهران‌: گیتاشناسی‌، 1374 ش‌؛
(2) اعتمادالسلطنه‌؛
(3) احمدبن‌ حامد افضل‌الدین‌ كرمانی‌، تاریخ‌ كرمان‌: سلجوقیان‌ و غز در كرمان‌، [تحریر( محمدابراهیم‌ خبیصی‌، چاپ‌ باستانی‌ پاریزی‌، تهران‌ 1343 ش‌؛
(4) ایران‌. وزارت‌ كشور. اداره كل‌ آمار و ثبت‌ احوال‌، كتاب‌ جغرافیا و اسامی‌ دهات‌ كشور، ج‌ 2، تهران‌ 1329 ش‌؛
(5) ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ سیاسی‌. دفتر تقسیمات‌ كشوری‌، نشریه تاریخ‌ تأسیس‌ عناصر تقسیماتی‌ به‌ همراه‌ شماره مصوبات‌ آن‌، تهران‌ 1381 ش‌؛
(6) عباس‌ جعفری‌، گیتاشناسی‌ ایران، تهران‌ 1368ـ 1379 ش‌؛
(7) رزم‌آرا؛
(8) فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیهای‌ كشور جمهوری‌ اسلامی‌ ایران، ج‌ 96: كرمان‌، تهران‌: اداره جغرافیائی ارتش‌، 1362 ش‌؛
(9) مسعود كیهان‌، جغرافیای‌ مفصل‌ ایران، تهران‌ 1310ـ1311 ش‌؛
(10) مركز آمار ایران‌، سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ 1375: نتایج‌ تفصیلی‌ كل‌ كشور ، تهران‌ 1376 ش‌؛
(11) احمد معرفت‌، كوهها و غارهای‌ ایران‌، تهران‌ 1373 ش‌؛
(12) محمدصادق‌ نامی‌ اصفهانی‌، تاریخ‌ گیتی‌گشا، با مقدمه سعید نفیسی‌، تهران‌ 1363 ش‌؛
(13) ) نقشه پوششی‌ ایران(، مقیاس‌ 000 ،500: 1، ش‌ C -40- NH: بم، تهران‌: سازمان‌ جغرافیائی‌ نیروهای‌ مسلح‌، 1370 ش‌؛
(14) ) نقشه پوششی‌ ایران‌]، مقیاس‌ 000 ،500: 1، ش NH-40-B: كرمان‌، تهران‌: سازمان‌ جغرافیائی‌ نیروهای‌ مسلح‌، 1370 ش‌؛
(15) نقشه ژئومرفولژی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ ، مقیاس‌ 000 ، 500 ،2: 1، تهران‌: سازمان‌ جغرافیائی‌ نیروهای‌ مسلح‌، 1370 ش‌؛
(16) نقشه عملیات‌ مشترك ( زمینی‌ ): بم‌، مقیاس‌ 000 ، 500 ،2 : 1، تهران‌: سازمان‌ جغرافیائی‌ كشور، 1353 ش‌؛
(17) احمدعلی‌ وزیری‌ كرمانی‌، تاریخ‌ كرمان‌، چاپ‌ باستانی‌ پاریزی‌، تهران‌ 1352 ش‌؛
(18) همو، جغرافیای‌ كرمان، چاپ‌ باستانی‌ پاریزی‌، تهران‌ 1353 ش‌.

/ محسن‌ رنجبر /