بُجَیْری ، عمربن محمد بن بجیربن حازم همدانیِ سمرقندی ، حافظ و محدث ماوراءالنهر. در 223 متولد شد. اصلش از خَشوفَغْن (بعدها رأس القنطره )، از روستاهای سمرقند بود (ابن اثیر، ج 1، ص 122؛ کحاله ، ج 7، ص 307) و از خانوادة علما و محدّثان (ابن ماکولا، ج 1، ص 195). پدرش ، که از محدّثان کثیرالسفر در طلب حدیث بود، او را به تحصیل علم حدیث تشویق کرد (ذهبی ، 1374، ج 2، ص 719) و نخستین بار بجیری از او حدیث شنید (سمعانی ، ج 1، ص 286). سپس برای کسب علم ابتدا به خراسان و پس از آن ، به بصره ، کوفه ، شام ، مصر و حجاز سفرکرد و از مشایخ آن نواحی سودها برد. از جمله استادان او، عیسی بن حَمّاد زُغْبَه ، بشربن مُعاذ عَقَدی ، عمربن علی الفَلاّ س ، احمدبن عبدة الضَّبیّ، محمدبن معاویه و دیگر مشایخ این طبقه بوده اند (ذهبی ، همانجا؛ ابن عماد، ج 2، ص 262). بسیاری از وی روایت کرده اند؛ از جمله محمدبن بکردهقان ، محمدبن احمدبن عمران شاشی ، محمدبن علی مؤدّب ، معمربن جبرئیل کَرمینی ، عیسی بن موسی کِسائی ، و محمدبن حِبّان بُسْتی (ذهبی ، همانجا؛ ابن عماد، همانجا؛ سمعانی ، همانجا). ذهبی (1402ـ1409، ج 14، ص 403ـ404) او را در روایت حدیث صادق شمرده و، پس از نقل حدیثی از او، گفته است که فقط بجیری این حدیث را نقل کرده است . ابوسعید ادریسی ، علمِ بجیری و دقّت او را در ثبت احادیث ستوده و گفته است که برای استماع حدیث ، سفر می کرد (همان منابع ). او در 311، در 88 سالگی ، درگذشت (ابن کثیر، ج 11، ص 149).

از آثار اوست : الجامع الصحیح ، که سبک صحیح بخاری (تخریج احادیث صحیح بخاری ) است ، کتاب التفسیر (هیچیک از این دو کتاب چاپ نشده است ؛
زرکلی ، ج 5، ص 60؛
کحاله ، ج 7، ص 308). سمعانی کتاب الجامع الصحیح بجیری را در نَسَف (نخشب ) شنیده است (ج 1، ص 286). در کشف الظنون از کتابهای بجیری نام برده نشده ولی بغدادی ( ایضاح المکنون ، ج 1، ص 361؛
هدیة العارفین ، ج 1، ص 780ـ781) به کتابهای او اشاره کرده است .

---

منابع :
(1) ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب ، بغداد ( بی تا. ) ؛
(2) ابن عساکر، مختصرتاریخ دمشق ، لاِ بن منظور، چاپ ابراهیم صالح ، دمشق 1409/1989، ص 143؛
(3) ابن عماد، شذرات الذهب ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(4) ابن کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ ، قاهره 1351/1932؛
(5) ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء والکنی و الانساب ، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(6) اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، بیروت 1951؛
(7) همو، هدیة العارفین ، بیروت 1951؛
(8) محمدبن احمد ذهبی ، سیراعلام النبلاء ، بیروت 1402ـ1409/1982ـ1988؛
(9) همو، کتاب تذکرة الحفاظ ، مکه 1374؛
(10) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986؛
(11) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، چاپ عبداللّه عمرالبارودی ، بیروت 1408؛
(12) عمررضا کحاله ، معجم المؤلفین ، بیروت ( تاریخ مقدمه 1376 ) .

/ داود الهامی /