جَنَوی‌ ، رضوان‌بن‌ عبداللّه‌، محدّث‌، زاهد و فقیه‌ مالكی‌قرن‌دهم‌. كنیه‌او ابوالنعیم‌و ابوالرضا/ ابوالرضی‌بود (مخلوف‌، ص‌286؛ مرابط ‌ترغی‌، ص‌632). وی ‌در 910 (ابن‌قاضی‌، 1390، ج‌1، ص‌274) یا 912 (ازهری‌، ص‌113ـ114؛ تازی‌، ج‌2، ص‌512؛ ذهبی‌، ص‌ 374) در شهر فاس‌یا تطوان‌، هر دو از شهرهای‌كشور مغرب‌(مراكش‌كنونی‌)، به ‌دنیا آمد. پدرش‌ابتدا در شهر جنووا، بندر مهم ‌ایتالیا، كه ‌زمانی ‌مركز مبادلات‌تجاری‌ و دریایی‌با كشورهای‌گوناگون‌بود (رجوع کنید به عبدالعزیز بنعبداللّه‌، ذیل‌«جنوه‌»؛ قس‌زبیدی‌، ذیل‌«جنو»، كه‌ جَنَوه ‌را شهری‌در اندلس ‌معرفی‌كرده‌است‌)، زندگی‌می‌كرد و مسیحی‌بود، اما بر اثر حادثه‌ای ‌از مسیحیت ‌روی‌ گرداند و در حدود 890، پس ‌از مهاجرت‌ به ‌دیار مسلمانان‌، اسلام‌آورد. وی‌ در مسیر خود با زنی‌ یهودی‌، كه ‌بعد به ‌اسلام ‌گروید، ازدواج‌ كرد و سرانجام ‌در شهر فاس‌سكنا گزید (ازهری‌، ص‌114؛ عبدالكبیر كتانی‌، ج‌1، ص‌306ـ307).

فاس ‌در آن‌عصر، مهد دانش‌بود و دانشمندان‌بزرگی‌ در رشته‌های ‌گوناگون‌علوم‌اسلامی‌ در آن ‌به ‌آموزش‌ و تحقیق ‌و تألیف ‌مشغول‌ بودند (تازی‌، ج‌2، ص‌367). جنوی ‌در چنین ‌محیطی‌ حیات‌علمی‌ خود را آغاز كرد و از استادانی ‌چون‌ابوزید عبدالرحمان‌بن‌علی‌سُقَّین‌عاصمی‌، ابو محمد عبداللّه‌غَزْوانی‌( موسوعه ‌اعلام‌ المغرب‌، ج‌3، ص‌1117)، ابوعبداللّه‌بن ‌محمدبن‌ علی ‌خَرّوبی ‌طرابلسی‌، و ابوعبداللّه ‌محمدبن‌علی‌شَطیبی ‌زِروالی‌(محمد عبدالحی‌كتانی‌، ج‌1، ص 435) بهره‌برد (برای‌آگاهی‌بیشتر در باره‌استادان‌ جنوی‌ رجوع کنید به عبدالكبیر كتانی‌، ج‌1، ص‌307). در این ‌میان‌، تأثیر دو استاد نخست‌ بارزتر بود و جنوی ‌همواره‌آشنایی ‌با آن‌ دو را برای‌خود از بزرگ‌ترین‌مواهب‌الاهی‌می‌دانست‌(محمد عبدالحی‌كتانی‌، ج‌2، ص‌987). جنوی‌از ملازمان ‌و شاگردان‌ خصوصی‌ عاصمی‌ بود و پس ‌از وی‌، در جایگاه ‌روایت‌حدیث‌ و ریاست ‌علمی‌ شهر، جانشین ‌او شد (همان‌، ج‌1، ص‌435، ج‌2، ص‌764). جنوی‌ برای‌ ملاقات ‌و ملازمت‌ با غزوانی‌، كه‌ به ‌شهر مراكش‌ منتقل ‌شده‌ بود، به‌ این ‌شهر سفر كرد و پس ‌از گذشت‌ یك ‌سال‌ از مرگ‌استادش‌، به‌ فاس‌ بازگشت‌(عبدالكبیر كتانی‌، همانجا).

جنوی ‌شاگردان‌بسیاری‌تربیت‌كرد، از جمله‌: عبدالواحدبن‌احمدبن‌ابی‌الحسن‌شریف‌حسنی‌، ابوعبداللّه‌محمدبن‌قاسم‌قیسی‌معروف‌به‌قَصّار *، احمدبن‌موسی‌مُرابی‌اندلسی‌(متوفی‌1034) و ملك‌ منصور سعدی‌ از سلاطین ‌مغرب‌(ابن‌قاضی‌، 1973ـ1974، قسم‌2، ص‌454؛ محمد عبدالحی ‌كتانی‌، ج‌1، ص‌435، ج‌2، ص‌965؛ تازی‌، ج‌2، ص‌512).

جنوی ‌از صاحبان ‌طریقت ‌در عرفان‌ و تصوف‌ نیز به ‌شمار می‌رفت‌. به ‌نوشته‌ ذهبی‌ (همانجاا)، روش‌او حفظ ‌صفات‌ اخلاقی ‌تصوف‌ همراه‌ با پایبندی‌شدید به ‌شریعت‌بود. زهد، تواضع‌، حُسن‌خلق‌، ادب‌، پرهیزگاری‌شدید، احترام ‌گذاشتن‌ به‌ دانشوران‌، خط‌ زیبا، ذكر دائم‌، تلاوت ‌قرآن ‌و شیفتگی‌ فراوان ‌به ‌پیامبر اكرم ‌از جمله ‌اوصاف‌ او شمرده‌ شده‌ است‌(محمد عبدالحی ‌كتانی‌، ج‌1، ص‌436؛ عبدالكبیر كتانی‌، ج‌1، ص‌307ـ 308؛ ازهری‌، ص 113‌ـ 114). به ‌نوشته‌ برخی‌ مورخان‌، مردم ‌او را در علم ‌فقه ‌و حدیث ‌به ‌احمدبن‌ حنبل‌، پیشوای ‌حنبلیان‌، و در عرفان ‌و تصوف‌ به‌جُنید بغدادی‌تشبیه‌می‌كردند (برای‌نمونه‌ رجوع کنید به تازی‌، همانجا). در باره ‌زهد و ساده‌زیستی‌ او نوشته‌ شده‌است‌كه‌ پس‌از مرگ‌ تنها قطعه‌ حصیری‌ كه ‌بر آن ‌نماز می‌گزارد و تكه ‌نخی‌ كه‌ هنگام ‌وضو آستین‌ خود را با آن‌می‌بست‌، از وی‌برجا ماند ( موسوعه‌اعلام‌المغرب‌، ج‌3، ص‌1118). مخلوف‌(همانجا) جنوی‌ را در شمار طبقه ‌بیستم ‌علمای ‌مالكی‌ نام‌ برده‌است‌. شاگرد جنوی‌، احمدبن‌موسی‌مُرابی‌اندلسی‌، كتاب‌ تحفه ‌الاخوان ‌و مواهب‌ الامتنان ‌فی ‌مناقب ‌سیدی‌ رضوان‌ را در وصف‌ مناقب ‌و كرامات‌او نگاشته‌است‌(محمد عبدالحی‌كتانی‌، ج‌1، ص‌435؛ ازهری‌، ص‌114).

جنوی‌ در 14 ربیع‌الاول‌991 وفات‌كرد و در فاس‌، بیرون‌ باب‌الفتوح‌، دفن‌ شد (ابن‌قاضی‌، 1973ـ1974، قسم‌1، ص197‌؛ موسوعه ‌اعلام ‌المغرب‌، ج‌2، ص‌942، ج‌3، ص‌1117). به ‌گزارش‌ مورخان‌، تشییع ‌جنازه‌ او بسیار باشكوه‌ بود (برای‌نمونه رجوع کنید به ابن‌قاضی‌؛ مخلوف‌، همانجاها). كتابی ‌در فقه‌، مجموعه‌اشعار و نیز اجازه‌های‌ حدیثی‌ متعددی‌ از وی‌ بر جای ‌مانده ‌است‌(رجوع کنید به ازهری‌؛ مرابط ‌ترغی‌، همانجاها).

---

منابع‌:
(1) ابن‌قاضی‌، جذوه‌ الاقتباس ‌فی ‌ذكر مَن ‌حَلَّ من‌الاعلام‌ مدینه ‌فاس‌،رباط‌1973ـ1974؛
(2) همو، درّه ‌الحجال ‌فی ‌أسماءالرجال‌( ذیل‌وفیات‌الاعیان‌)، چاپ‌ محمد احمدی‌ابوالنور، ج‌1، قاهره 1390/ 1970؛
(3) محمد بشیر ظافر ازهری‌، طبقات‌المالكیه ‌و هو الكتاب ‌المسمی ‌الیواقیت ‌الثمینه ‌فی‌ اعیان‌ مذهب‌عالم‌المدینه‌، قاهره‌1420/ 2000؛
(4) عبدالهادی‌ تازی‌، جامع‌ القرویین‌، بیروت 1972ـ1973؛
(5) نفیسه ‌ذهبی‌، الزاویه‌ الفاسیه‌: التطور و الادوار حتی ‌نهایه ‌العهد العلوی‌ الاول‌، دارالبیضاء 1422/2001؛
(6) محمدبن ‌محمد زبیدی‌، تاج ‌العروس‌ من ‌جواهرالقاموس‌، چاپ ‌علی ‌شیری‌، بیروت 1414/ 1994؛
(7) عبدالعزیز بنعبداللّه‌، معلمه‌ المدن ‌و القبائل‌، در الموسوعه ‌المغربیه ‌للاعلام‌ البشریه‌ و الحضاریه‌، ملحق‌2،[رباط‌( : وزاره‌ الاوقاف ‌و الشؤون ‌الاسلامیه‌، 1397/1977؛
(8) عبدالكبیربن‌ هاشم‌ كتانی‌، زهرالا´س‌ فی‌ بیوتات ‌اهل ‌فاس‌، چاپ ‌علی‌بن‌ منتصر كتانی‌، دارالبیضاء 1422/ 2002؛
(9) محمد عبدالحی‌بن‌ عبدالكبیر كتانی‌، فهرس‌ الفهارس‌ و الاثبات‌، چاپ‌ احسان‌عباس‌، بیروت‌1402/1982؛
(10) محمدبن‌محمد مخلوف‌، شجره ‌النور الزكیه‌ فی ‌طبقات‌المالكیه‌، قاهره‌1349ـ1350، چاپ ‌افست ‌بیروت‌)بی‌تا.]؛
(11) عبداللّه ‌مرابط ‌ترغی‌، فهارس‌علماء المغرب‌منذالنشأه‌الی‌نهایه‌القرن‌الثانی‌عشرللهجره‌، تطوان‌1420/ 1999؛
(12) موسوعه ‌اعلام ‌المغرب‌، چاپ‌ محمد حجی‌، بیروت‌: دارالغرب‌الاسلامی‌، 1417/1996.

/ مریم‌حسینی‌آهق‌/