جلال‌آباد(2) ، جلال‌آباد(2) ، استان‌ و شهری‌ در جمهوری‌ قرقیزستان‌.

1) استان‌ جلال‌آباد. یكی‌ از شش‌ استان‌ جمهوری‌ قرقیزستان‌. مركز آن‌ شهر جلال‌آباد و مساحت‌ آن‌ حدود 5ر647 ، 33 كیلومترمربع‌ (8ر16% از كل‌ مساحت‌ جمهوری‌ قرقیزستان‌) است‌. این‌ استان‌ از شمال‌ به‌ استان‌ تالاس‌، از شمال‌شرقی‌ به‌ استان‌ چوی‌ ، از مشرق‌ به‌ استان‌ نارین‌، و از جنوب‌شرقی‌ به‌ استان‌ اوش‌ محدود می‌شود و از جنوب‌ و مغرب‌ با كشور ازبكستان‌ هم‌مرز است‌ (رجوع کنید به>[ نقشه‌ ] جمهوری‌ قرقیزستان‌ < ).

جلال‌آباد در منطقه‌ كوهستانی‌ واقع‌ است‌ و ارتفاع‌ آن‌ از سطح‌ دریا بین‌ 500 تا 500 ، 4 متر است‌. این‌ استان‌ گرم‌ترین‌ منطقه‌ جمهوری‌ قرقیزستان‌ به‌شمار می‌رود. رشته‌كوه‌ تین‌شان‌ در میان‌ آن‌ واقع‌ است‌. دامنه‌ رشته‌كوههای‌ چَتكَل‌ و فرغانه‌ از جنگلهای‌ گردو و درختان‌ میوه‌ پوشیده‌ است‌ (قرقیزستان‌ ، ص‌43). در دهه‌ 1330ش‌/1950، در دره‌ فرغانه‌ آثاری‌ از دوره‌ برنز و آهن‌ كشف‌ شد (فرامكین‌ ، ص‌42). رشته‌كوه‌ پَسْكَم‌ و قله‌ بِشْتُوز به‌ ارتفاع‌ 299 ، 4 متر، در شمال‌غربی‌ و در مرز جلال‌آباد با كشور ازبكستان‌ واقع‌اند. رود نارین‌، كه‌ از ارتفاعات‌ پامیر سرچشمه‌ می‌گیرد، با جهت‌ عمومی‌ شرقی‌ ـ غربی‌، پس‌ از گذشتن‌ از شهر نارین‌، از مشرق‌ وارد این‌ استان‌ می‌شود و پس‌ از آبیاری‌ زمینهای‌ شمال‌شرقی‌ استان‌، از طریق‌ آبراهه‌ نارین‌ به‌ دریاچه‌ مخزنی‌ توقتوغول‌ می‌ریزد. رودهای‌ چاندالش‌ در مغرب‌، چتكل‌ در مغرب‌ و جنوب‌غربی‌، قره‌سو در مركز، اوزون‌ ـ اكموت‌ و قره‌ ـ كولجه‌ در شمال‌ و قره‌ـ اویغور، بازار كُرگُن‌ و چند رود دیگر در جنوب‌، از مهم‌ترین‌ رودهای‌ این‌ استان‌اند.

این‌ استان‌ دارای‌ نُه‌ بخش‌ است‌: آق‌سی‌ (به‌ مركزیت‌ كِربِن‌)، آلابوكا (به‌ مركزیت‌ آلابوكا)، بازار كرگن‌ (به‌ مركزیت‌ بازار كرگن‌)، چتكل‌ (به‌ مركزیت‌ كانیش‌ كیا)، نوكِن‌ (به‌ مركزیت‌ ماسِسی‌)، سوزاك‌ (به‌ مركزیت‌ سوزاك‌)، تغوز ـ تورود (به‌ مركزیت‌ كازارمان‌)، تُغتاگُل‌ (به‌ مركزیت‌ تُغتاگُل‌ سوت‌)، و اوچ‌ تِرِك‌ (به‌ مركزیت‌ اوچ‌ تِرِك‌). شهرهای‌ آن‌ عبارت‌اند از: جلال‌آباد قره‌كول‌، كوك‌ـ یانگاكا مایلی‌ـ سو، و تاش‌ـ كومیر .

استان‌ جلال‌آباد مهم‌ترین‌ مركز تولید نیروی‌ برق‌ جمهوری‌ است‌. این‌ نیرو از رود نارین‌، كه‌ از میان‌ استان‌ می‌گذرد، به‌دست‌ می‌آید. صنایع‌ استخراج‌ زغال‌سنگ‌ و نفت‌، تولید مصالح‌ ساختمانی‌، صنایع‌ پنبه‌پاك‌كنی‌، تولیدات‌ صنایع‌ سبك‌ و موادغذایی‌ در اقتصاد این‌ استان‌ نقش‌ مهمی‌ دارند. معادن‌ واقع‌ در كوك‌ ـ یانگاكا و تاش‌ ـ كومیر و چاههای‌ نفت‌ در كوچكو ـ آتا و چانگیرتاشا، از بزرگ‌ترین‌ واحدهای‌ صنعتی‌ قرقیزستان‌ به‌شمار می‌روند. كارخانه‌ها و مؤسسات‌ بزرگ‌ صنایع‌ الكترونیك‌ در شهرهای‌ جلال‌آباد، مایلی‌سو و شامالدی‌سای‌ مستقرند (قرقیزستان‌ ، همانجا؛ > دایرة‌المعارف‌ قرقیزی‌ <، ج‌2، ص‌415). در 1380ش‌/2001، میدان‌ نفتی‌ عظیمی‌ در جلال‌آباد كشف‌ شد ( > گاهشمار سیاسی‌ آسیای‌ مركزی‌، جنوبی‌ و شرقی‌ <، ص‌212).

2) شهر جلال‌آباد ، مركز اداری‌، اقتصادی‌ و فرهنگی‌ استان‌ جلال‌آباد و سومین‌ شهر بزرگ‌ جمهوری‌ قرقیزستان‌ پس‌ از شهرهای‌ بیشكك‌ *(پایتخت‌ جمهوری‌) و اوش‌ *( > دایرة‌المعارف‌ قرقیزی‌ <، همانجا). این‌ شهر در حدود دویست‌ كیلومتری‌ جنوب‌ بیشكك‌، حدود شصت‌ كیلومتری‌ شمال‌ اوش‌ و حدود 33 كیلومتری‌ شمال‌شرقی‌ شهر اندیجان‌ و بر سر راه‌ اصلی‌ بیشكك‌ـ اوش‌ واقع‌ است‌ (رجوع کنید به > [نقشه‌ ] جمهوری‌ قرقیزستان‌ , ).

شهر جلال‌آباد در دره‌ رود كوقارت‌ و در ارتفاع‌ بین‌ 755 تا 800 متری‌ از سطح‌ دریا قرار دارد. آب‌ و هوای‌ آن‌ گرم‌ و خشك‌ است‌. میانگین‌ دمای‌ سالانه‌ آن‌ ْ6ر12 است‌. در سردترین‌ ماه‌ سال‌ دمای‌ هوا به‌ 1ر4- و در گرم‌ترین‌ ماه‌ سال‌ به‌ ْ6ر41 می‌رسد. میانگین‌ بارندگی‌ سالانه‌ آن‌ 468 میلیمتر است‌ ( > دایرة‌المعارف‌ قرقیزی‌ <، همانجا). این‌ شهر دارای‌ خیابانهای‌ باریك‌ و پیچ‌درپیچ‌ و نیز خانه‌هایی‌ است‌ كه‌ با دیوارهای‌ بلند گلی‌ محصور شده‌اند و فقط‌ مساجد تزئینات‌ رنگی‌ دارند ( > سرزمین‌ ناشناخته‌ قرقیزستان‌ <، ص‌34).

در محله‌ تاجیك‌نشین‌ جلال‌آباد، مسجدجامعی‌ هست‌ كه‌ حدود صد سال‌ قدمت‌ دارد. این‌ مسجد در دوره‌ استالین‌، پس‌ از كشته‌ شدن‌ امام‌ جماعت‌ آن‌، تعطیل‌ شد و در 1322ش‌/ 1943، بعد از برگزاری‌ كنفرانس‌ تهران‌، بازگشایی‌ گردید (محمدی‌ نیكو، ص‌120).

جلال‌آباد مركز خرید و فروش‌ دام‌ و محل‌ تعامل‌ بین‌ نواحی‌ كشاورزی‌ و كوچ‌نشین‌ است‌. این‌ شهر چشمه‌های‌ متعددی‌ دارد. با برقراری‌ حكومت‌ شوروی‌، در كنار حدود 150 چشمه‌، استراحتگاههایی‌ با امكانات‌ بهداشتی‌ بنا شده‌ است‌ كه‌ از خواص‌ درمانی‌ آبها و گِلهای‌ استخرهای‌ آن‌ استفاده‌ می‌شود. ( > سرزمین‌ ناشناخته‌ قرقیزستان‌ <، ص‌34ـ 35). شهر جلال‌آباد، دارای‌ كارخانه‌های‌ صنایع‌ سبك‌، غذایی‌، روغن‌، ساختمان‌سازی‌، الكترونیك‌ و فرآورده‌های‌ چوبی‌ است‌ (همان‌، ص‌34).

در دهه‌ 1287/1870، با ورود مهاجران‌ روسی‌، تركیب‌ جمعیت‌ بومی‌ جلال‌آباد دگرگون‌ شد (همانجا). براساس‌ آمار 1384ش‌/ 2005، جمعیت‌ این‌ شهر 929 ، 77 تن‌ است‌ ( > فرهنگ‌ جغرافیائی‌ جهان‌ <، ذیل‌ "Celalabad" ). این‌ شهر با راه‌ اصلی‌ با شهرهای‌ اطراف‌ مرتبط‌ می‌شود و محل‌ تلاقی‌ خطوط‌ راه‌آهن‌ است‌. در 1334/1916 راه‌آهن‌ اندیجان‌ ـ جلال‌آباد احداث‌ شد ( > سرزمین‌ ناشناخته‌ قرقیزستان‌ <، همانجا).

از جمله‌ مراكز دیدنی‌ و تاریخی‌ شهر است‌: دریاچه‌ مصنوعی‌ آیو ـ بولاك‌ كه‌ در 1293/1876 ساخته‌ شده‌ است‌؛ موزه‌ تاریخی‌ ـ فرهنگی‌، و چشمه‌ حضرت‌ یعقوب‌ پیغمبر (همان‌، ص‌34ـ35). در اوایل‌ قرن‌ سیزدهم‌/ نوزدهم‌، قلعه‌ كوچكی‌ متعلق‌ به‌ خانات‌ خوقند در كنار این‌ چشمه‌ ساخته‌ شد و روستای‌ كوچكی‌ در كنار آن‌ پدید آمد. مردم‌ آن‌ روستا به‌ زائران‌ چشمه‌ خدمت‌ می‌كنند.

---

منابع‌:
(1) محمدرضا محمدی‌نیكو، سفرنامه‌ آسیای‌ مركزی‌ ، تهران‌ 1380ش‌؛
(2) نقشه‌ راههای‌ كشورهای‌ آسیای‌ مركزی‌، ازبكستان‌، تاجیكستان‌، تركمنستان‌، قرقیزستان‌، قزاقستان‌ ، مقیاس‌ 000 ، 500 ، 1:3، تهران‌: گیتاشناسی‌، [ بی‌تا. ]؛


(3) Grإgoire Frumkin, Archaeology in Soviet Central Asia , Leiden 1970;
(4) Kirgiz Savet Entsiklopediyasi, Frunze: Kirgiz S.S.R. Akademiyasi, 1976-1980, s.v. "Djalal-abad";
(5) Kyrghyz Republic [ map (, scale 1:1 ، 000 ، 000, Bishkek: State Cartographical and Geodesical Service of Kyrghyz Republic, 1997;
(6) Kyrgyzstan , by K. Otorbaev, et al. , Bishkek: Glavnaya redaksiya Kirgizskoy Ensiklopedii, 1994;
(7) A Political chronology of Central, south and east Asia , ed. Ian Perston, London: Europa Publications,2001;
(8) Unknown land Kyrgyzstan )CD-ROM(, Bishkek )n.d.(;
World gazetteer , )Online(. Available: http://www. world- gazetteer. com/wg.php?x... )4 July 2005].

/ بهرام‌ امیراحمدیان‌ /