جناب‌ دماوندی‌ ، خواننده ردیف‌ مجلسی‌ و از منبری‌خوانان‌ عصر ناصری‌ ـ مظفری‌ تا اوایل‌ دوره پهلوی‌ دوم‌. نامش‌ محمد فلاحی‌ بود و در 1285 (1246 ش‌) در روستای‌ احمدآبادِ دماوند به‌ دنیا آمد. پدرش‌، ملاعلی‌ معروف‌ به‌ میرزای‌ معلم‌، آموزگار خصوصی‌ سلطان‌ مراد میرزا حسام‌السلطنه‌، فرزند عباس‌ میرزای‌ ولیعهد، بود. ملاعلی‌ فرزندش‌ را برای‌ تحصیل‌ به‌ مدرسه صدرِ تهران‌ برد. محمد هم‌زمان‌ با تحصیل‌، ردیف‌ آوازی‌ و فن‌ خوانندگی‌ را نزد آقا جعفر لاهیجی‌ آموخت‌. از سی‌ سال‌ اول‌ زندگی‌ او كه‌ در دوره ناصرالدین‌شاه‌ گذشت‌، اطلاع‌ چندانی‌ در دست‌ نیست‌. همین‌ حد معلوم‌ است‌ كه‌ در آن‌ دوران‌ ملقب‌ به‌ «جناب‌» شده‌ است‌. دوران‌ زندگی‌ او، عصر تجدید رونق‌ موسیقی‌ ایرانی‌ و رواج‌ ردیف‌ دستگاهی‌ به‌ همت‌ بزرگ‌ترین‌ استادان‌ در تهران‌ بود. جناب‌ دماوندی‌ با خاندان‌ فراهانی‌ (میرزا حسینقلی‌، میرزا عبداللّه‌ و حاج‌علی‌ اكبرخان‌ شهنازی‌ فرزند میرزا حسینقلی‌)، و نیز با درویش‌خان‌، باقرخان‌، طاهرزاده‌ و اقبال‌ آذر و بسیاری‌ دیگر معاشر شد و از هر یك‌ چیزی‌ آموخت‌ («یادواره استاد آواز ایران‌: جناب‌ دماوندی‌»، ص‌ 67). از اولین‌ دوره ضبط‌ صفحات‌ ایرانی‌ (1324ـ1333/ 1906ـ 1915) ــ كه‌ بخشی‌ در تهران‌ و بخش‌ دیگر در تفلیس‌، لندن‌ و پاریس‌ ضبط‌ شده‌ است‌ از صدای‌ جناب‌ دماوندی‌ صفحاتی‌ باقی‌مانده‌ است‌، از جمله‌ شور، همراه‌ تار میرزا اسداللّه‌خان‌؛ افشاری‌، همراه‌ تار چالور و میرزا حسینقلی‌؛ مخالف‌، با كمانچه حسین‌خان‌؛ شور دشتی‌ و بیات‌ اصفهان‌ همراه‌ تار میرزا حسینقلی‌ (سپنتا، ص‌ 171)؛ و صفحه اذان‌ و مناجات‌ (به‌ شماره كاتالوگ‌ G.14 .12596-95 ) كه‌ شهرت‌ بسیاری‌ دارد و جناب‌ دماوندی‌ با آن‌ صفحه‌ شناخته‌ می‌شود. وی‌ همراه‌ تار علی‌اكبر شهنازی‌ نیز چند صفحه‌ ضبط‌ كرده‌ است‌. در اولین‌ صفحه‌ كه‌ در 1330 ضبط‌ شده‌ است‌ علی‌اكبرخان‌ چهارده‌ ساله‌ به‌ امر پدرش‌، قطعه‌ای‌ در افشاری‌ و بیات‌ ترك‌ نواخته‌ و جناب‌ دماوندی‌ بعد از آوازخوانی‌، از هنر و مهارت‌ او تقدیر كرده‌ است‌ (همان‌، ص‌ 143، پانویس‌ 3).

مشحون‌ (ج‌ 2، ص‌ 658)، شیوه خوانندگی‌ او را خراسانی‌ دانسته‌ و نام‌ او را در ردیف‌ افرادی‌ چون‌ سیدباقر جندقی‌، شیخ‌ طاهر ضیاء رثایی‌، حاجی‌ تاج‌ نیشابوری‌ و علیخان‌ نایب‌السلطنه‌ قرار داده‌ ولی‌ جناب‌ دماوندی‌، خود در مصاحبه رادیویی‌ جمعه‌ 14 دی‌ 1350، تصریح‌ كرده‌ است‌ كه‌ اذان‌گویی‌ را از سید جعفر لاهیجی‌ در تهران‌، و ردیف‌ آوازی‌ را از سید عبدالرحیم‌ اصفهانی‌ در اصفهان‌ آموخته‌ است‌ (همان‌، ج‌ 2، ص‌ 417). هر چند رسیدن‌ به‌ نتیجه‌ای‌ روشن‌ و مطمئن‌ در باره سبك‌ آوازی‌ جناب‌ دماوندی‌ با تكیه‌ بر صفحاتی‌ كه‌ از او باقی‌ مانده‌ دشوار است‌، آواز او به‌ شیوه خراسانی‌ نزدیك‌تر است‌ تا شیوه اصفهانی‌.

جناب‌ دماوندی‌ در 1352 ش‌ درگذشت‌ و در احمدآباد دماوند به‌ خاك‌ سپرده‌ شد. سجایای‌ انسانی‌ او مورد توجه‌ مردم‌ زادگاهش‌ بود. وی‌ مدرسه‌ای‌ در احمدآباد ساخت‌ كه‌ اكنون‌ «خانه معلم‌» نامیده‌ می‌شود. آثار وی‌ تجدید انتشار نشده‌اند. به‌ مناسبت‌ سی‌امین‌ سالگرد درگذشت‌ او، در 4 دی‌ 1382 در فرهنگسرای‌ كوثر دماوند یادواره‌ای‌ برگزار شد («یادواره استاد آواز ایران‌: جناب‌ دماوندی‌»، ص‌ 66 67).

---

منابع‌:
(1) ساسان‌ سپنتا، تاریخ‌ تحول‌ ضبط‌ موسیقی‌ در ایران‌، اصفهان‌ 1366 ش‌؛
(2) حسن‌ مشحون‌، تاریخ‌ موسیقی‌ ایران، تهران‌ 1373 ش‌؛
(3) «یادواره استاد آواز ایران‌: جناب‌ دماوندی‌»، مقام‌ ، سال‌ 7، ش‌ 11 (اردیبهشت‌ 1383).

/ سیدعلیرضا میرعلی‌نقی‌ /