جَلودی ، ابواحمد عبدالعزیزبن یحییبن احمد بصری ، از بزرگان شیعه در قرن سوم و اوایل قرن چهارم. وی از نوادگان عیسی جلودی، از اصحاب امام باقر علیهالسلام، بود. درباره نسبت جلودی، اختلافنظر وجود دارد، از جمله گفتهاند جلود، بر وزن جعفر یا قبول، منطقهای است در شام یا اندلس یا افریقا یا در منطقهای بهنام بحر و یا نام شاخهای است از قبیله اَزْد (رجوع کنید به نجاشی، ص240؛ یاقوت حموی، ذیل «جلود»؛ علامه حلّی، ص116). تاریخ ولادت وی معلوم نیست. ظاهراً تمام عمر در بصره بوده (رجوع کنید به طوسی، ص78) و در آنجا نزد ابوعبداللّه محمدبن زكریا جوهری غَلاّبی (متوفی 280) تلمذ كرده است. باتوجه به كثرت اخبار منقول از وی، شاید بتوان غلاّبی را مهمترین استاد جلودی دانست (رجوع کنید به ابنبابویه، 1404، ص229، 256؛ همو، 1386، ج1، ص9، 170، 181، 229؛ خَزّاز رازی، ص134، 160). از دیگر كسانی كه جلودی از آنها حدیث نقل كرده است، ابوالخیر احمدبن محمدبن جعفر طائی ( دلائل الامامة، ص539)، ابوالقاسم عبدالواحدبن عبداللّهبن یونس موصلی (نوری، ج3، ص284) و ابوعبداللّه احمدبن عماربن خالد (ابنطاووس، 1400، ج2، ص417) بودهاند.
درباره شاگردان وی اطلاع چندانی در دست نیست، فقط میدانیم كه احمدبن ابراهیمبن معلّی' بصری، علاوه بر روایت آثار جلودی، مستملی وی در بصره بوده است (طوسی، ص76) و ابوعلی احمدبن محمد صولی، شاگرد جلودی، نیز در 352 یا 353 به بغداد رفته و در مسجد بَراثا * ، مسجد معروف شیعیان، روایاتی از جلودی نقل كرده است (همان، ص78؛ نیز رجوع کنید به مفید، ص165).
منزلت جلودی در جامعه امامیه بصره بدان حد بود كه وی را شیخ امامیه در بصره خواندهاند (رجوع کنید به نجاشی، همانجا؛ ابنداوود حلّی، ص129). در هیچیك از كتب رجال، در درستی عقاید و روایات جلودی تشكیك نشده و او را در علوم گوناگون (همچون تاریخ، حدیث، نجوم، فقه و كلام) صاحبنظر دانستهاند.
آثار بسیاری درباره اخبار و سِیر و روایات و مباحث فقهی برای وی برشمردهاند. نجاشی (ص240ـ244) حدود دویست اثر از وی نام برده و گفته كه بعضی از آنها را دیده، از جمله آنهاست: كتاب التفسیر عن علی؛ مجموع قرائة امیرالمؤمنین علیبن ابیطالب علیهالسلام؛ كتاب الجَمَل؛ كتاب صِفّین؛ كتاب الحَكَمَین؛ كتاب مسند امیرالمؤمنین علیهالسلام؛ و كتاب التجارات عن علی (نیز رجوع کنید به ابنندیم، ص128). امروزه از بیشتر این آثار فقط نامی باقی مانده است.
در 317 در بصره، ابوالعباس محمدبن ابراهیمبن اسحاق طالقانی برخی آثار جلودی را از وی سماع كرده است (رجوع کنید به ابنبابویه، 1404، ص630). این فرد مهمترین راوی آثار جلودی برای شیخصدوق (متوفی 381) بوده و صدوق در اغلب آثار خود، آنچه را كه به روایت از جلودی آورده، از طریق طالقانی نقل كرده است (رجوع کنید به همان، ص229، 256، 271، 472؛ همو، 1386، ج1، ص9، 136، 153، 169ـ170، 181، 229). هارونبن موسی تلعكبری * (متوفی 385؛ رجوع کنید به ابنطاووس، 1377ش، ص144)، ابوسعید حسنبن عبداللّه عسكری * (متوفی 382؛ ابنبابویه، 1404، ص229) و ابوعبداللّه محمدبن احمد صفوانی * (زنده در 352؛ دلائلالامامة، ص110، 128، 146، 153) نیز از مهمترین راویان جلودی بودهاند.
نجاشی (ص242)، یكی از تألیفات جلودی در باب ابنعباس، را تفسیره عنالصحابة (یعنی تفسیر ابنعباس به روایت از صحابه) ذكر كرده است. ظاهراً این اثر، مأخذ منقولات حاكم حسكانی در شواهد التنزیل از جلودی بوده است. حسكانی این مطالب را به نقل از ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه شیرازی (متوفی 428) و ابوبكرمحمدبن احمدبن محمد جرجرائی (جرجانی) نقل كرده است (برای نمونهرجوع کنید به حسكانی، ج1، ص66، 169، 178، 198، 401، 572، ج2، ص167). ابنطاووس از برخی آثار جلودی كه در اختیارش بوده، مطالبی نقل كرده است (رجوع کنید به كولبرگ ، ص236). ابراهیمبن علی كفعمی (متوفی 905؛ ص301ـ302) از كتاب صِفّین جلودی عبارتی نقل كرده است.
تاریخ وفات جلودی را ابنطاووس (1419، ص52) سال 302، و ابنندیم (همانجا) پس از 330 ذكر كرده است (نیز رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج1، ص315؛ قس همو، ج1، ص312). باتوجه به روایت محمدبن ابراهیم طالقانی (رجوع کنید به ابنبابویه، 1404، ص630) و ابوبكر جرجرائی (رجوع کنید به حسكانی، ج1، ص66) از جلودی در 317، تاریخ 302 نادرست است. به نوشته خزّاز رازی (ص326)، جلودی در 17 ذیحجه 332 وفات یافت و در روز غدیر دفن شد؛ به نظر میرسد كه این تاریخ، صحیح باشد.