جَعفریه ، نام‌ مشترك‌ چند فرقه اسلامی‌. مهم‌ترین‌ كاربرد این‌ واژه‌، اطلاق‌ آن‌ بر پیروانی‌ از امام‌ جعفرصادق‌ علیه‌السلام‌ است‌ كه‌ پس‌ از حضرت‌، به‌ فرزندش‌، امام‌ موسی‌كاظم‌، تا امام‌ دوازدهم‌، حضرت‌ مهدی‌، علیهم‌السلام‌ گرویدند. این‌ معنای‌ جعفریه‌ بر مذهب‌ امامیه اثناعشریه‌ منطبق‌ است‌. چون‌ بسیاری‌ از احادیث‌ فقهی‌ شیعه‌ از آن‌ حضرت‌ روایت‌ شده‌ و مستندات‌ فقه‌ شیعه‌ از ایشان‌ بیش‌ از سایر امامان‌ نقل‌ شده‌ است‌، فقه‌ شیعه‌ را فقه‌ جعفری‌ و مذهب‌ امامیه‌ را مذهب‌جعفری‌ نامیده‌اند (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به دلائل‌الامامة، ص‌247؛ ابن‌عَطیه‌، ص‌ 63؛ مجلسی‌، ج‌47، ص‌ 9؛ كاشف‌الغطاء، ص‌100ـ104؛ د.ا.د.ترك‌ ، ذیل‌ مادّه‌؛ > دایرة المعارف‌ دین‌ <، ج‌ 13، ص‌ 262). این‌ عنوان‌ در دوران‌ حیات‌ امام‌ جعفرصادق‌ علیه‌السلام‌ نیز به‌كار می‌رفته‌ است‌، چنان‌ كه‌ فردی‌ به‌ امام‌ خبر داد كه‌ شیعیان‌ را جعفریه‌ می‌نامند و حضرت‌ یادآوری‌ كردند كه‌ تنها معدودی‌ از پیروان‌ من‌ استحقاق‌ این‌ انتساب‌ را دارند (كلینی‌، ج‌ 2، ص‌ 77؛ كشی‌، ص‌255؛ مجلسی‌، ج‌65، ص‌166؛ نیز رجوع کنید به كلینی‌، ج‌ 2، ص‌ 636؛ ابن‌بابویه‌، 1401، ج‌1،ص‌251؛ حرّعاملی‌، ج‌8،ص‌430؛ مجلسی‌،ج‌47،ص‌393).

بر این‌ اساس‌، بسیاری‌ از كتابهای‌ فقهی‌ یا اصولی‌ یا كلامی‌، كه‌ در معرفی‌ یا اثبات‌ عقاید این‌ مذهب‌ نوشته‌ شده‌ است‌، نام‌ جعفریه‌ را در عنوان‌ خود دارد (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به آقابزرگ‌ طهرانی‌، ج‌1، ص‌119، 276، ج‌ 2، ص‌ 179ـ180، 186، 244؛ اسماعیل‌ بغدادی‌، ج‌ 1، ص‌ 256؛ محمدهادی‌ امینی‌، ص‌ 163، 284، 305، 314).

گروهی‌ از غالیان‌، به‌ پیروی‌ از عبدالرحمان‌بن‌ محمد، از متكلمان‌شیعه‌، معتقدبه‌غیبت‌ و رجعت‌امام‌صادق‌علیه‌السلام‌ شده‌ و شهادت‌آن‌ حضرت‌ را انكار كرده‌اند. این‌ گروه‌ در تاریخ‌به‌ جعفریه واقِفه‌ معروف‌اند ( رجوع کنید به ابوحاتِم‌ رازی‌، قسم‌ 3، ص‌289ـ 290؛ ابن‌ندیم‌، ص‌247؛ شهرستانی‌، ج‌1، ص‌271ـ273). عبدالحسین‌ امینی‌، صاحب‌ الغدیر، غالیانی‌ چون‌ مُغیرهبن‌ سعید و بَیان‌بن‌ سَمعان‌ را نیز جعفریه‌ نامیده‌است‌ ( رجوع کنید به ج‌2، ص‌211 و پانویس‌1).

عنوان‌ جعفریه‌ بر پیروان‌ جعفربن‌ حَرْب‌ همدانی‌ (متوفی‌ 236) و جعفربن‌ مُبَشِّر ثَقَفی‌ (متوفی‌ 234) نیز اطلاق‌ شده‌ است‌ (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به عبدالقاهربن‌طاهر بغدادی‌، ص‌167؛ عضدالدین‌ ایجی‌، ص‌416؛ برای‌ آگاهی‌ از آرای‌ آن‌ دو رجوع کنید به جعفربن‌ حرب‌ * ؛ جعفربن‌ مبشّر * ).

برخی‌ ملل‌ و نِحَل‌نویسان‌ (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به اشعری‌، ص‌ 101؛ فخررازی‌، ص‌ 68 و اقبال‌ آشتیانی‌، ص‌ 163)، معتقدان‌ به‌ امامت‌ جعفر كذّاب‌ (متوفی‌ 271)، برادر امام‌ حسن‌ عسكری‌ علیه‌السلام‌، را جعفریه‌ نامیده‌اند (نیز رجوع کنید به ابن‌بابویه‌، 1363 ش‌، ص‌ 55؛ ابن‌قِبه‌ رازی‌، ص‌ 198؛ فخررازی‌، ص‌ 68 و پانویس‌ 2؛ مدرسی‌ طباطبائی‌، ص‌ 115 و پانویس‌ 163؛ برای‌ آرا و فرقه‌های‌ ذیل‌ آن‌ رجوع کنید به جعفربن‌ علی‌ * ).

همچنین‌ شاخه‌ای‌ از بُهرۀ داوودیه‌، از اسماعیلیان‌ كه‌ به‌ مذهب‌ اهل‌ سنّت‌ روی‌ آوردند، جعفریه‌ نامیده‌شده‌اند. این‌ شاخه‌ منسوب‌ است‌ به‌ فردی‌ به‌ نام‌ جعفر از مردم‌ شیراز كه‌ در قرن‌ نهم‌ می‌زیست‌ (دفتری‌، ص‌342ـ343، 349؛ > دایرة المعارف‌ دین‌ <، ج‌ 13، ص‌259).

عنوان‌ جعفری‌ بر فرزندان‌ و نوادگان‌ جعفر طیار (متوفی‌ سال‌ هشتم‌ هجرت‌) نیز اطلاق‌ شده‌ است‌ (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به سمعانی‌، ج‌ 2، ص‌ 66ـ67؛ مجلسی‌، ج‌ 50، ص‌ 232).

---

منابع‌:
(1) آقابزرگ‌ طهرانی‌؛
(2) ابن‌بابویه‌، كتاب‌ من‌ لایحضره‌ الفقیه، چاپ‌ حسن‌ موسوی‌ خرسان‌، بیروت‌ 1401/1981؛
(3) همو، كمال‌الدین‌ و تمام‌النعمة، چاپ‌ علی‌اكبر غفاری‌، قم‌ 1363 ش‌؛
(4) ابن‌عطیه‌، المناظرات‌ بین‌ فقهاء السنة و فقهاء الشیعة، چاپ‌ صالح‌ وردانی‌، بیروت‌ 1419/1999؛
(5) ابن‌قبه‌ رازی‌، النقض‌ علی‌ أبی‌ الحسن‌ علی‌ بن‌ احمدبن‌ بشار فی‌الغیبة، در حسین‌ مدرسی‌ طباطبائی‌، مكتب‌ در فرآیند تكامل‌: نظری‌ بر تطور مبانی‌ فكری‌ تشیع‌ در سه‌ قرن‌ نخستین‌، ترجمه هاشم‌ ایزدپناه‌، نیوجرسی‌ 1375 ش‌؛
(6) ابن‌ندیم‌؛
(7) ابوحاتم‌ رازی‌، كتاب‌ الزینة فی‌ الكلمات‌ الاسلامیة العربیة، قسم‌ 3، چاپ‌ عبداللّه‌ سلوم‌ سامرائی‌، در عبداللّه‌ سلوم‌ سامرائی‌، الغلو و الفرق‌ الغالیة فی‌ الحضارة الاسلامیة، بغداد 1392/1972؛
(8) سعدبن‌ عبداللّه‌ اشعری‌، كتاب‌ المقالات‌ و الفرق‌ ، چاپ‌ محمدجواد مشكور، تهران‌ 1361 ش‌؛
(9) عباس‌ اقبال‌ آشتیانی‌، خاندان‌ نوبختی، تهران‌ 1357 ش‌؛
(10) عبدالحسین‌ امینی‌، الغدیر فی‌ الكتاب‌ و السنة والادب، ج‌ 2، بیروت‌ 1397/1977؛
(11) محمدهادی‌ امینی‌، معجم‌ المطبوعات‌ النجفیة: منذ دخول‌ الطباعة الی‌ نجف‌ حتی‌ الان‌ ، نجف‌ 1385/1966؛
(12) اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیة العارفین‌ ، ج‌ 1، در حاجی‌ خلیفه‌، ج‌ 5؛
(13) عبدالقاهربن‌ طاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، چاپ‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، قاهره‌: مكتبة محمدعلی‌ صبیح‌ و اولاده‌، [ بی‌تا. (؛
(14) حرّ عاملی‌؛
(15) دلائل‌ الامامة، منسوب‌ به‌ محمدبن‌ جریرطبری‌ آملی‌، قم‌: مؤسسه‌ البعثه‌، 1413؛
(16) سمعانی‌؛
(17) محمدبن‌ عبدالكریم‌ شهرستانی‌، الملل‌ و النحل، چاپ‌ احمد فهمی‌ محمد، قاهره‌ 1367ـ 1368/ 1948ـ1949، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ ) بی‌تا. (؛
(18) عبدالرحمان‌بن‌ احمد عضدالدین‌ ایجی‌، المواقف‌ فی‌ علم‌ الكلام، بیروت‌: عالم‌الكتب‌، ) بی‌تا. (؛
(19) محمدبن‌ عمر فخررازی‌، اعتقادات‌ فرق‌ المسلمین‌ و المشركین، چاپ‌ محمد معتصم‌باللّه‌ بغدادی‌، بیروت‌ 1407/1986؛
(20) علی‌ كاشف‌ الغطاء، كتاب‌ أدوار علم‌ الفقه‌ و أطواره‌ ، بیروت‌ 1399/1979؛
(21) محمدبن‌ عمر كشی‌، اختیار معرفه الرجال، ) تلخیص‌ ] محمدبن‌ حسن‌ طوسی‌، چاپ‌ حسن‌ مصطفوی‌، مشهد 1348 ش‌؛
(22) كلینی‌؛
(23) مجلسی‌؛
(24) حسین‌ مدرسی‌ طباطبائی‌، مكتب‌ در فرآیند تكامل‌: نظری‌ بر تطور مبانی‌ فكری‌ تشیع‌ در سه‌ قرن‌ نخستین‌ ، ترجمه هاشم‌ ایزدپناه‌، نیوجرسی‌ 1375 ش‌؛


(25) Farhad Daftary, The Ismailis: their history and doctrines , Cambridge 1995;
(26) The Encyclopedia of religion , ed. Mircea Eliade, New York 1987, s.vv. "Ithna ـ Ashariyah" (by Seyyed Hossein Nasr),"Isma iliyah" (by Wilferd Madelung) ;
(27) TDVIA , S.V. "Ca`feriyye" (by Hayreddin Karaman).

/ مریم‌ كیانی‌فرید /