جعفرآباد ، شهری‌ در شهرستان‌ بیله ‌سوار * در استان‌ اردبیل‌. این‌ شهر، مركز دهستان‌ قشلاق‌ شرقی‌ و مركز بخش‌ قشلاق‌ دشت‌ است‌ و در حدود 26 كیلومتری‌ شمال‌غربی‌ شهر بیله‌سوار (مركز شهرستان‌)، در دشت‌ مغان‌، در ارتفاع‌ حدود 220 متری‌ قرار دارد.

جعفرآباد زمستانهای‌ معتدل‌ و تابستانهای‌ گرم‌ و خشك‌ دارد. میانگین‌ حداكثر دمای‌ سالانه آن‌ ْ6ر20، میانگین‌ حداقل‌ دمای‌ آن‌ ْ6ر8، میانگین‌ بارش‌ سالانه آن‌ 360 میلیمتر، و حداكثر بارش‌ آن‌ در فصل‌ بهار است‌ (مؤسسه عمران‌ اردبیل‌، ص‌ 69، 71، 128). بادهای‌ محلی‌، از جمله‌ خزر/خَزَریلی‌ از مشرق‌ و باد آق‌یل‌ (یا باد سفید، معروف‌ به‌ باد گَرْمیج‌) از مغرب‌ به‌ آنجا می‌وزد (همان‌، ص‌ 76ـ77؛ نیز رجوع کنید به قاسمی‌، ج‌ 1، ص‌ 14ـ15). آب‌ آشامیدنی‌ شهر از آبراهه دشت‌ مغان‌ و چاهها تأمین‌ می‌شود.

شهر جعفرآباد از راه‌ اصلی‌ با شهرهای‌ گِرْمی‌ (مركز شهرستان‌ گرمی‌) در جنوب‌ به‌ طول‌ حدود هشتاد كیلومتر و پارس‌آباد (مركز شهرستان‌ پارس‌آباد) در شمال‌ به‌ طول‌ حدود 35 كیلومتر مرتبط‌ است‌. از راه‌ فرعی‌ نیز با آبادیهای‌ بخش‌، از جمله‌ شورگُل‌ (مركز دهستان‌ قشلاق‌ جنوبی‌) در جنوب‌ غربی‌ به‌ طول‌ حدود چهل‌ كیلومتر و آبادی‌ بابك‌ (در حدود بیست‌ كیلومتری‌ شمال‌ غربی‌ شهر بیله‌سوار)، ارتباط‌ دارد ( رجوع کنید به قاسمی‌، ج‌ 1، ص‌ 299). گسترش‌ محدوده شهری‌ جعفرآباد نیز در جهت‌ شمال‌ غربی‌ ـ جنوب‌ شرقی‌، و به‌ صورت‌ طولی‌ است‌ و راه‌ اصلی‌ بیله‌سوار ـ پارس‌آباد از وسط‌ آن‌ می‌گذرد (مؤسسه عمران‌ اردبیل‌، ص‌ 62ـ64).

اقتصاد شهر عمدتاً متكی‌ به‌ كشاورزی‌ (به‌ ویژه‌ كشت‌ گندم‌ و جو) و دامپروری‌ در دشتهای‌ پیرامونِ شهر است‌. طبق‌ سرشماری‌ 1375 ش‌، حدود 45% ساكنان‌ شهر در بخش‌ كشاورزی‌، حدود 20% در بخش‌ صنعت‌ و بقیه‌ در بخش‌ خدمات‌ فعالیت‌ داشته‌اند (قاسمی‌، ج‌ 1، ص‌ 189). برخی‌ اهالی‌ آن‌ در كشت‌ و صنعت‌ پارس‌ (به‌ مساحت‌ هجده‌ هزار هكتار در دشت‌ شمال‌ و شمال‌غربی‌ شهر) اشتغال‌ دارند. در كنار شهر جعفرآباد، دو سیلو (انبار غله‌، یكی‌ با ظرفیت‌ هفت‌ هزار تُن‌ و دیگری‌ با ظرفیت‌ یكصد هزار تُن‌) و واحد صنعتی‌ دامپروری‌، با مساحتی‌ در حدود 320 هكتار، در شمال‌غربی‌ شهر (احداث‌ در 1344 ش‌)، فعال‌ است‌ (مؤسسه عمران‌ اردبیل‌، ص‌ 62، 86-92). همچنین‌ این‌ شهر دارای‌ یك‌ مركز تحقیقات‌ و آزمایش‌ كشاورزی‌ و دامپروری‌ (قاسمی‌، ج‌ 1، ص‌ 187) و دو بوستان‌ به‌ نامهای‌ پارك‌ جنگلی‌ (به‌ مساحت‌ هشتادهزار متر مربع‌، احداث‌ در 1374 ش‌) و فدك‌ (به‌ مساحت‌ هفت‌ هزار متر مربع‌، احداث‌ در 1375 ش‌) است‌ (سازمان‌ برنامه‌ و بودجه‌ استان‌ اردبیل‌، ص‌ 440).

محل‌ شهر جعفرآباد و دشتهای‌ پیرامون‌ آن‌، در گذشته‌ قشلاق‌ عشایر شاهْسَوَن‌ * به‌ شمار می‌رفت‌. ظاهراً به‌ سبب‌ موقعیت‌ مناسب‌ جغرافیایی‌، اولین‌ فعالیتهای‌ عمرانی‌ منطقه‌ در آنجا آغاز شد (قاسمی‌، ج‌ 1، ص‌ 187). با شروع‌ فعالیتهای‌ عمرانی شركتِ شیار آذربایجان‌ در حدود 1318 ش‌، هسته اولیه آبادی‌ شكل‌ گرفت‌ (همانجا؛ مؤسسه عمران‌ اردبیل‌، ص‌ 136) و با اجرای‌ طرحِ هادی‌ روستایی‌ (از طرحهای‌ عمرانی‌ روستایی‌ كه‌ بنیاد مسكن‌ انقلاب‌ اسلامی‌ تهیه‌ و اجرا می‌كند) بافت‌ مسكونی‌ آن‌ منظم‌تر شد. شهر كنونی‌ دارای‌ سه‌ بافت‌ شهری‌ است‌: هسته اولیه‌ در كنار انبارهای‌ شركت‌ شیار آذربایجان‌ (با مساكن‌ كوچك‌)، بافت‌ توسعه‌ یافته‌ در امتداد راه‌ ارتباطی‌ جعفرآباد ـ آبادی‌ چالْمِه‌ كَنْدی‌ (در فاصله حدود سه‌ كیلومتری‌ جنوب‌ شهر جعفرآباد)، و بافت‌ قسمتهای‌ مهاجرنشین‌ (مؤسسه عمران‌ اردبیل‌، ص‌ 52، 104، 136ـ137).

نام‌ آبادی‌ جعفرآباد در گذشته‌ یوشان‌ آباد (یوشان‌، نام‌ گیاهی‌ در منطقه‌) بود. پس‌ از انجام‌ شدن‌ فعالیتهای‌ عمرانی‌ در آنجا، شاه‌آباد نامیده‌ شد (همان‌، ص‌ 52؛ قاسمی‌، ج‌ 1، ص‌187؛ نیز رجوع کنید به فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیها ، ج‌ 4، ص‌ 22). در سرشماری‌ 1335 ش‌، نام‌ این‌ آبادی‌ شاه‌آباد (با 563 تن‌ جمعیت‌) در شهرستان‌ مشكین‌ شهر ذكر شد (ایران‌. وزارت‌ كشور. اداره كل‌ آمار عمومی‌، ج‌ 1، ص‌ 521). در دهه 1350 ش‌، از اسكان‌ طایفه میكائیلو (از ایل‌ شاهسَوَن‌) در این‌ آبادی‌ یاد شده‌ ( رجوع کنید به بیگدلی‌، ص‌ 242) و غلامحسین‌ ساعدی‌ (ص‌ 65ـ66) به‌ آبادی‌ بزرگ‌ شاه‌آباد (با536 ، 2 تن‌ جمعیت‌) در دهستانِ مغانِ بخش‌ بیله‌ سوار (در شهرستان‌ مشكین‌شهر) اشاره‌ كرده‌ است‌. آبادی‌ شاه‌آباد پس‌ از پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ (1357 ش‌) جعفرآباد نامیده‌ شد (مؤسسه عمران‌ اردبیل‌، همانجا). در 1365 ش‌، نام‌ آن‌ در دهستانِ مغان‌ شرقی‌ بخش‌ بیله‌سوار (در شهرستان‌ مغان‌) ذكر شد ( رجوع کنید به مركز آمار ایران‌، 1367 ش‌، ص‌ 17). آبادی‌ جعفرآباد به‌ موجب‌ تصویبنامه هیئت‌وزیران‌ (ش‌ 53/5/1/11737) در 18 مرداد 1366 مركز دهستان‌ قشلاق‌ شرقی‌ (در شهرستان‌ مغان‌) شد (ایران‌. قوانین‌ و احكام‌، 1370 ش‌، ص‌ 737ـ 738). با تبدیل‌ بخش‌ بیله‌سوار به‌ شهرستان‌ و تشكیل‌ بخش‌ قشلاق‌ دشت‌ در 17 تیر 1370، آبادی‌ جعفرآباد مركز بخش‌ شد ( رجوع کنید به ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌، 1371 ش‌، ص‌ 15؛ همو، 1382 ش‌، ص‌ 14). این‌ آبادی‌ در 16 بهمن‌ 1373 به‌ موجب‌ تصویبنامه هیئت‌وزیران‌ (ش‌ 1750 ت‌ 14199 ك‌)، به‌ شهر تبدیل‌ شد (ایران‌. قوانین‌ و احكام‌، 1375 ش‌، ص‌ 64). جمعیت‌ شهر جعفرآباد در سرشماری‌ 1375 ش‌، 863 ، 5 تن‌ بود (مركز آمار ایران‌، 1376 ش‌، ص‌ هفتادوسه‌).

این‌ شهر سه‌ مسجد دارد كه‌ یكی‌ از آنها مسجدجامع‌ است‌ (مؤسسه عمران‌ اردبیل‌، ص‌ 109). اهالی‌ آن‌ شیعه دوازده‌ امامی‌اند و به‌ فارسی‌ و تركی‌ آذری‌ سخن‌ می‌گویند ( فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیها ، ج‌ 4، ص‌ 22).

---

منابع‌:
(1) ایران‌. قوانین‌ و احكام‌، مجموعه قوانین‌ سال‌ 1374، تهران‌: روزنامه رسمی‌ كشور، 1375 ش‌؛
(2) همو، مجموعه قوانین‌ و مقررات‌ مربوط‌ به‌ وزارت‌ كشور: از آغاز پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ تا پایان‌ 1369، تهران‌ 1370 ش‌؛
(3) ایران‌. وزارت‌ كشور. اداره كل‌ آمار عمومی‌، گزارش‌ خلاصه سرشماری‌ عمومی‌ كشور در سال‌ 1335، ج‌ 1: تعداد و توزیع‌ ساكنین‌ كشور، تهران‌ 1339 ش‌؛
(4) ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌. دفتر تقسیمات‌ كشوری‌، سازمان‌ تقسیمات‌ كشوری‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ ، تهران‌ 1371 ش‌؛
(5) همو، نشریه تاریخ‌ تأسیس‌ عناصر تقسیماتی‌ به‌ همراه‌ شماره مصوبات‌ آن‌ ، تهران‌ 1382 ش‌؛
(6) محمدرضا بیگدلی‌، ایلسون‌ ( شاهسون‌ ) های‌ ایران، تهران‌ 1374 ش‌؛
(7) سازمان‌ برنامه‌ و بودجه‌ استان‌ اردبیل‌. معاونت‌ آمار و اطلاعات‌، آمارنامه استان‌ اردبیل‌ 1376، [ تهران‌ ( 1378 ش‌؛
(8) غلامحسین‌ ساعدی‌، خیاو، یا، مشكین‌شهر، تهران‌ 1354 ش‌؛
(9) فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیهای‌ كشور جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ ، ج‌ 4: سالیان‌ ـ بیله‌سوار، تهران‌: سازمان‌ جغرافیائی‌ نیروهای‌ مسلح‌، 1371 ش‌؛
(10) احد قاسمی‌، مغان‌: نگین‌ آذربایجان، ج‌ 1: جغرافیای‌ شهرستانهای‌ پارس‌آباد، بیله‌سوار و گرمی‌ ، تهران‌ 1377 ش‌؛
(11) مركز آمار ایران‌، سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ مهرماه‌ 1365: نتایج‌ تفصیلی‌ شهرستان‌ مغان‌ ، تهران‌ 1367 ش‌؛
(12) همو، سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ 1375: نتایج‌ تفصیلی‌ كل‌ كشور ، تهران‌ 1376 ش‌؛
(13) مؤسسه عمران‌ اردبیل‌، طرح‌ هادی‌ شهری‌ جعفرآباد ، ) اردبیل‌ 1375 ش‌ ( (منتشر نشده‌)؛
(14) نقشه راهنمای‌ استانهای‌ آذربایجان‌ شرقی‌ ـ غربی‌ و اردبیل‌ ، مقیاس‌ 000 ، 600: 1، تهران‌: گیتاشناسی‌، ) بی‌تا. ].

/ وحید ریاحی‌ /