برخوردارِ

تُركمان‌ ، ميرزابرخورداربن‌ محمود تركمان‌ فراهي‌، نويسنده‌،

شاعر و منشي‌ دورة‌ صفوي. تاريخ‌ تولد و مرگ‌ او روشن‌ نيست‌، تنها اطلاعات‌ ما از

او برگرفته‌ از ديباچة‌ كتاب‌ محبوب‌القلوب‌ است‌كه‌ درآن‌ شرح‌حال‌ خود را

به‌دست‌ داده‌است‌.

او

در فراه‌ زاده‌ شد و در همانجا به‌ فراگيري‌ ادب‌ و دانش‌ پرداخت‌ و در جواني‌ به‌

نويسندگي‌ و شاعري‌ روي‌ آورد. سپس‌ به‌ مرو شاهجان‌ *

رفت‌ و دو سال‌ نزد اصلان‌ خان‌، حاكم‌ آنجا، به‌سر برد. چندي‌ بعد به‌

اصفهان‌ رفت‌ و منشي‌ حسن‌ قلي‌ خان‌ قورچي‌ باشي‌ شاملو شد. در اصفهان‌ به‌ محافل‌

ادبي‌ راه‌ يافت‌ و به‌ تدوين‌ مجموعة‌ داستانهاي‌ «رعنا و زيبا» پرداخت‌. بعدها

با تشويق‌ اهل‌ ادب‌، داستانهاي‌ جديدي‌ به‌ اين‌ مجموعه‌ افزود و آنها را تقسيم‌بندي‌

محتوايي‌ كرد و محفل‌ آرا ناميد (فراهي‌، ص‌ 7ـ11؛ صفا، ج‌ 5، بخش‌ 3، ص‌ 1802).

برخوردار

چندي‌ بعد به‌ فراه‌ بازگشت‌ و مدتي‌ به‌ منشيگري‌ پرداخت‌، آنگاه‌ به‌ هرات‌ و

مشهد و سرانجام‌ به‌ اُلكاي‌ «دُرون‌» ـ از توابع‌ در گز ـ رفت‌ (فراهي‌، ص‌ 11ـ12). و ملازم‌

منوچهرخان‌ قَرَچغاي‌ شد كه‌ در 1035 ـ سي‌ و نهمين‌ سال‌ سلطنت‌ شاه‌ عباس‌ ـ به‌ حكومت‌ خراسان‌ رسيده‌ بود (اسكندر منشي‌، ج‌ 3، ص‌ 1040). بنابراين‌ گفتة‌

برخي‌ كه‌ او را از منشيان‌ سدة‌ دوازدهم‌ دانسته‌اند، صحيح‌ نيست‌ ( رجوع

كنيد به صفا، همانجا).

در

يورش‌ كردهاي‌ چَمِشْكَزَك‌ به‌ قلعة‌ درون‌، كتاب‌ محفل‌ آراي‌ برخوردار

تركمان‌ غارت‌ شد (فراهي‌، ص‌ 18ـ19). او پس‌ از چندي‌ در خبوشان‌ (قوچان‌كنوني‌)

آن‌را بازنگاري‌ كرد و محبوب‌ القلوب‌ ناميد (همان‌، ص‌ 20). اين‌ كتاب‌ در يك‌

مقدمه‌، پنج‌ باب‌ و خاتمه‌ تنظيم‌ شده‌ (همان‌، ص‌ 21) و به‌ مناسبت‌

حكايات‌ «شمسه‌ و قهقهه‌»، در باب‌ دوم‌، به‌ شمسه‌ و قهقهه‌ نيز شهرت‌ يافته‌ است‌.

نثر كتاب‌ محبوب‌ القلوب‌ مصنوع‌ و دشوار است‌، اما در روايت‌ داستانها سخن‌

نويسنده‌ شيريني‌ ديگري‌ مي‌يابد و روانتر مي‌شود ( رجوع كنيد

به صفا، ج‌ 5، بخش‌ 3، ص‌ 1803). اين‌ كتاب‌ بارها

در بمبئي‌ و تهران‌ چاپ‌ شده‌ و آخرين‌ بار در 1337 ش‌ در تهران‌ منتشر شده‌ است‌

(مشار، ج‌ 2، ستون‌ 2943).

افزون‌

بر محبوب‌ القلوب‌ ، كتاب‌ تاريخي‌ احسن‌ السير ، منسوب‌ به‌ اوست‌

كه‌ در فاصلة‌ سالهاي‌ 930 يا 937 نگاشته‌ شده‌ است‌ ( ايرانيكا ، ذيل‌

«برخوردار تركمان‌»). به‌ گفتة‌ استوري‌ (ج‌ 1، بخش‌ 1، ص‌ 535) به‌ نقل‌ از

ويليامز اين‌ اثر ظاهراً در چهار جلد تأليف‌ شده‌ بوده‌ كه‌ تنها جلد چهارم‌ آن‌

در دست‌ است‌ و رويدادهاي‌ سلطنت‌ شاه‌ اسماعيل‌ و بابر پادشاه‌ را دربر مي‌گيرد و

نويسنده‌ آن‌ را به‌ شاه‌ اسماعيل‌ صفوي‌ تقديم‌ كرده‌ است‌.

زمان‌

تأليف‌ احسن‌السير (930ـ937) و تحرير مجدد محبوب‌ القلوب‌ پس‌ از

1035 (فراهي‌، ص‌ 20ـ21) نشان‌ مي‌دهد كه‌ فاصلة‌ نگارش‌ اين‌ دو كتاب‌

حدود يكصد سال‌ است‌؛ ازينرو در صحت‌ ادعاي‌ استوري‌ بايد ترديد كرد؛ بويژه‌ آنكه‌

برخوردار تركمان‌، خود از آن‌ ياد نكرده‌ است‌.

ميرزا

برخوردار شعر نيز مي‌سروده‌ و از او اشعاري‌، با تخلّص‌ «ممتاز»، به‌ صورت‌

پراكنده‌ در ميان‌ داستانهاي‌ محبوب‌القلوب‌ آمده‌ است‌.

---

منابع‌:
اسكندرمنشي‌، تاريخ‌

عالم‌ آراي‌ عباسي‌ ، تهران‌ 1350 ش‌؛
ذبيح‌الله‌

صفا، تاريخ‌ ادبيات‌ در ايران‌ ، ج‌ 5،

تهران‌ 1370 ش‌؛
برخورداربن‌ محمود فراهي‌، محبوب‌

القلوب‌ ، تهران‌ ( 1337 ش‌ ) ؛
خانبابامشار، فهرست‌ كتابهاي‌ چاپي‌ فارسي‌ ،

تهران‌ 1350ـ1355 ش‌؛

Encyclopaedia Iranica, s.v. "Bark § ¢ orda¦ r Torkma ¦ n", (by R. D.Mc Chesney);
Charles Ambrose Storey, Persian literature: a biobibliographical survey, vol. I, Londo n 1970.

/ مهين‌ فهيمي‌ /