responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4488

 

جَبَلَه (2) ، کوهی منفرد در نَجد عربستان سعودی که به سبب وقوع نبردی در کنار آن ، شهرت یافته است . این کوه با ارتفاع 302 ، 1 متر در شمال غربی امارت ریاض واقع است و وادی الرِشاء در مشرق آن قرار دارد ( اطلس المملکة العربیة السعودیة ، ص 14، 188؛ عظیمی ، ص 2ـ3). این کوه سرخ ، بین الشُّرَیف (آبگاه بنی نُمَیْر) و اَلشّرَفْ (آبگاه بنی کلاب ) قرار گرفته است (بکری ، ج 2، ص 365؛ یاقوت حموی ، ج 2، ص 24). سه وادی عمده ای که در امتداد دامنه های کوه جبله هست ، به وادی الرشاء می رسند ( د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ). به نوشتة

یاقوت حموی در قرن هفتم ، جبله کوه درازی است و شکافهای بزرگی دارد که نزدیک به هم قرار گرفته اند و از ابوزیاد کِلابی نقل می کند که درازی آن یک روز راه و عرض آن نصف روز راه است . دو راه دارد: یکی در مشرق به نام سَلعه ، که در پایین وادی است و طایفة عُرَیْنه از آب آن استفاده می کردند؛ دیگری در مغرب که آن را الخَلیف می نامند (ج 2، ص 24).

پیش از اسلام در یکی از وادیهای جبله بین تعداد زیادی از قبایل ( رجوع کنید به ادامة مقاله ) نبردی در گرفت که به یوم جبله ، یوم تَعطیش النُوق ، جنگ جبله یا جنگ شعب جبله معروف گردید (یاقوت حموی ، همانجا؛ ابن اثیر، ج 1، ص 583؛ قس ابن حائک ، ص 259). این جنگ در شِعبِ (درة ) جبله (ابن اثیر، همانجا)، به روایتی هفده سال قبل از تولد پیامبر اکرم اتفاق افتاد (یاقوت حموی ، ج 2، ص 25). طبری زمان وقوع آن را سال تولد پیامبر ذکر کرده است (ج 2، ص 154). در این روز لَقِیط بن زُراره به خون خواهی برادرش ، مَعْبَدبن زُراره ، تصمیم به جنگ گرفت . دَخْتَنُوُس ، دختر و در عین حال همسر لقیط (لقیط برکیش زردشتی بود)، نیز در این جنگ همراه او بود ( رجوع کنید به یاقوت حموی ، ج 2، ص 24). وی با بسیاری از قبایل مخالف بنی عامربن صَعصَعه متحد شد و عامربن صعصعه نیز با بنی عَبس هم پیمان گردید (ابن اثیر، ج 1، ص 583؛ نیز رجوع کنید بهابن دُرَید، ج 2، ص 280ـ281). لقیط با اطمینان به پیروزی خود بر عامر و متحدانش ، به سوی شعب روانه گشت . در راه به کَرِب بن صَفوان بن حُباب سعدی بر خورد و از او دعوت به همکاری کرد (ابن درید، ج 1، ص 257؛ ابن اثیر، ج 1، ص 584). او نپذیرفت و لقیط از وی قول گرفت که مخالفان را آگاه نسازد. کرب سوگند یاد کرد، اما به آنان اطلاعات رساند. آنان تصمیم گرفتند شترانشان را به شعب جبله ببرند، آنها را تشنه نگاه دارند تا روز جنگ به طرف دشمن رها کنند و با حملة شترهای تشنه به دشمن ، کمی نیروهای خود را جبران کنند. در این نبرد، تمیمیان و غطفانیان شکست خوردند، عمروبن جون کشته شد و حاجب بن زراره اسیر گردید که او را با پانصد شتر و عمروبن عمرو را با دویست شتر باز خریدند (ابن اثیر، ج 1، ص 585). به روایتی انگیزة جنگ جبله ، دست یابی به چراگاه بود ( رجوع کنید به همان ، ج 1، ص 586). این روز مانند بسیاری از حوادث دیگرِ عصر جاهلی مبدأ تاریخ شد (مسعودی ، ص 204).

واقعة دیگری که با جبله مرتبط است ، به اوایل قرن چهاردهم بازمی گردد. در 1308ش /1929 بین شعب قبیلة عُتَیْبه بر سر دست یافتن به آبهای جبله نبرد سنگینی درگرفت . پس از آنکه ملک عبدالعزیز آل سعود، در سَبَلَه گروهی از «اِخوان » را که شورش کرده بودند شکست داد، افراد شعبة بَرقا از قبیلة عتیبه به



فرماندهی سلطان بن بجاد آل حُمید (شیخ عتیبه و یکی از سه رهبر شورش ) گریختند. وی و اتباعش سرانجام گرفتار شدند و دوباره از عُمَربن رُبیعان ، فرمانده عناصر وفادار شعبة رَوْقه از قبیلة عتیبه ، در جبله شکست خوردند ( د. اسلام ، همانجا).


منابع :
(1) ابن اثیر؛
(2) ابن حائک ، صفة جزیرة العرب ، چاپ محمدبن علی أکوع ، صنعاء 1403/1983؛
(3) ابن درید، کتاب الاشتقاق ، چاپ عبدالسلام محمد هارون ، بغداد 1399/1979؛
(4) اطلس المملکة العربیة السعودیة ، ریاض : وزارة التعلیم العالی ، 1420/2000؛
(5) عبداللّه بن عبدالعزیز بکری ، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع ، چاپ مصطفی سقّا، قاهره 1364ـ1371/ 1945ـ1951؛
(6) طبری ، تاریخ (بیروت )؛
(7) رقیه السادات عظیمی ، عربستان سعودی ، تهران : وزارت امورخارجه ، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ، 1374 ش ؛
(8) مسعودی ، تنبیه ؛
(9) یاقوت حموی ؛


(10) EI 2 , s.v. "Djabala" (by F. Buhl-[R. L. Headley]).

/ معصومه رضازاده شفارودی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4488
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست