responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4482

 

جبل سَیْس ، کوهی با منشأ آتشفشانی در سوریه ، واقع

در 105 کیلومتری جنوب شرقی دمشق با آثار تاریخی

متعدد. درة کوچکی در اطراف دامنه های غربی و جنوبی

این کوه ، در جهت جنوب شرقی به حفرة آتشفشانی بزرگی

راه دارد. این حفره ، در سالهایی که بارندگی سالانه طبیعی

است ، حدود هشت ماه پر از آب است . وجود ذخیرة آبی در نزدیکی مرکز این حفره ، جبل سیس را به یکی از چشمه سارهای دائمیِ این ناحیه تبدیل کرده است به طوری که گاهی در

پاییز، بیش از یکصد خانوادة ایلیاتی در این محل چادر

می زنند. در دهانة دره در شیب جنوب شرقی جبل سیس و حاشیة شیب مقابل آن ، آثاری از چند بنا باقی مانده است .

در 1279/1862، ابتدا ووگوئه ، از این محل دیدن کرد و بریش از 1341 تا 1343 ش /1962ـ1964 در آنجا به حفاری پرداخت . ویرانه ها شامل تعداد فراوانی خانه ، یک مسجد، یک کلیسا، یک حمام ، چند انبار آذوقه ، چند خان یا سربازخانه

و یک قصر است .

این قصر در شیب جنوبی دره واقع شده و بارویی چهارگوش ، حدوداً به ابعاد 67 * 67 متر، دارد که هشت

برج در آن (چهار تا در هر گوشه و یکی در وسط هر دیواره ) طراحی شده است . ورود به قصر از طریق دری واقع در

برج مرکزیِ ضلع شمالی صورت می گیرد. دهلیز مسقفِ

تونل مانندی پشت این در قرار دارد که درگاهِ واقع در پسِ

آن به تالار ورودی بزرگی راه می یابد و تالار هم به حیاطی حدوداً 31*31 متر منتهی می شود. یک ردیف اتاق (به جز

54 اتاق کوچکِ برجهای میان تهی و سالن ورودی ) که

بیشترِ آنها به شکل هشت مجموعة (بیوت ) پنج یا شش

اتاقی طراحی شده اند، این حیاط را در میان گرفته است .

علاوه بر این ، سه اتاق دوتایی و چهار اتاق جداگانه نیز دارد

که از دوتای آنها احتمالاً به عنوان راه پله استفاده می کرده اند.

در مقابل اتاقها، رواقی سرپوشیده دور تا دور حیاط سنگفرش

را احاطه کرده است و یک آب انبار در وسط حیاط قرار

دارد. قسمتهای پایین دیوارها از قطعات بازالت است . سطوح داخلی و خارجیِ دیوارها با کلوخه های بازالت و ساروج

تکمیل شده است که در برخی نقاط ارتفاع آنها به حدود دو متر می رسد. به جز برج ورودی که بخشهای بالایی دیواره هایش

نیز از جنس بازالت است ، قسمتهای بالایی دیوارها از خشت ساخته شده است . بیشتر مقاطعِ بازالتی و برخی از بخشهای خشتی دیوارها سالم مانده اند. اثری از سقف یافت نشده است . ووگوئه زمانی که از جبل سیس دیدن کرده ، طاقهایی از آجر

مشاهده کرده است . این بنا در اصل دو طبقه داشته است و از

نظر سبک به دو قصر دیگر، مِنیَه ( رجوع کنید بهذیل خِربَة المِنیَه * ) و خَرّانه * شباهت دارد.

حمام در حدود صد و پنجاه متری شرق قصر واقع شده و ابعاد آن تقریباً 16*17 متر است . شامل یک اتاق شرقی

بزرگ در حدود 10*5ر4 متر، با ایوانی نیم دایره ای در جهت شمال است . ضلع جنوبی حمام به دو اتاق با عمقی در

حدود 5ر3 متر منتهی می شود. دری در جهت شرق ، ورود

به اتاق شرقی را امکان پذیر می کند. در ضلع غربی حمام

چهار اتاق کوچک تر قرار دارند که از سه اتاق آن به عنوان رختکن ، خزینة آب نیمه گرم و آب گرم استفاده می شده است . قسمتهای پایینی دیوارها به دیوارهای قصر شباهت دارند و بخشهای بالایی آنها از آجر است . ظاهراً همة اتاقها به جز اتاق غربی ، که احتمالاً اصلاً مسقف نبوده است ، با طاقها یا گنبدهایی از خشت پخته پوشیده شده اند. این بنا کاملاً شبیه حمام الصرَخ * در اردن است .

مسجد در حدود هفتاد متری غرب قصر قرار گرفته و بنایی مربع شکل در ابعاد حدوداً 5ر9*5ر9 متر است که بخشهای پایینی باقی ماندة دیوارهایش از بازالت ساخته شده است . این بنا دو درِ شمالی و شرقی دارد. دو طاق پیوستة شرقی ـ غربی که داخل مسجد را به دو قسمت مساوی تقسیم می کنند، روی ستونی در مرکز ساختمان و ستونهای دیوارها قرار گرفته اند. در اینجا هم مثل قصر ظاهراً بخشهای بالایی دیوارها از خشت ساخته شده اند، زیرا فقط در این صورت دیوارها قادر به تحمل سقف چوبی بوده اند.

احتمالاً جالب توجه ترین ویژگی جبل سیس ، علاوه بر بناهای ذکر شده ، بناهای کوچک متعدد است . در جنوب دره ، در فاصلة سیصدمتری غربِ حمام (شرقی ترین ساختمان )، آثار بیش از پانزده بنای دیگر مشاهده می شود. بیشتر آنها تقریباً مربع شکل و متشکل از ردیف اتاقهایی در سه یا چهار طرف حیاطی مرکزی هستند و معماریِ خوب قصر و حمام و مسجد را ندارند. برخی از این بناها بدون شک هم زمان با قصر ساخته شده و به عنوان انبار و سربازخانه یا خان از آنها استفاده می شده است ، در حالی که معلوم است بعضی از آنها قدیم ترند. به نظر می رسد این بناهای اخیر هم زمان با چند بنای کوچک تر ساخته شده اند که نقشه های آنها به خانه های سادة رعیتی (یک ردیف اتاق با حیاطی در مقابل آن ) شباهت دارد. در جهت مقابل دره ، در دامنة جنوب شرقی جبل سیس ، در سطحی که حدود چهارصد متر از جنوب غربی به شمال شرقی و حدود صد متر از جنوب شرقی



به شمال غربی امتداد یافته ، سی ساختمان دیگر کشف شده است که تقریباً همة آنها حیاط دارند و اتاقهایی در یک ، دو، سه یا چهار طرف حیاطها واقع است . چشمگیرترین ساختمانها در این میان عبارت اند از: بنایی با برجهایی در گوشه هایش که همچون قصری کوچک به نظر می آید، ساختمان مجاور آن که طبق نظر بریش ، مسجد بوده و یک کلیسای تک شبستانی شبیه اتاق بزرگ حمام .

به نوشتة بکری (ذیل «أُسیس ») و یاقوت حموی (ذیل «أُسیس ») خلیفة اموی ولید (حک : 86 ـ96) در اسیس ، چشمه سار ی در مشرق دمشق ، اقامتگاهی داشت که کاملاً شبیه محل مورد بحث ماست . کتیبه های کشف شده در محل این امر را تأیید می کنند. در یکی از کتیبه ها از اسیس نام برده شده و در بقیه نام پسران ولید آمده است . قصر و حمام و مسجد ــ که بریش معتقد است از قصر قدیم ترند ــ و برخی ساختمانهای نزدیک به قصر، به ولید منسوب اند. برخی دیگر از بناها قطعاً از قصر قدیم ترند زیرا مواد ساختمانیِ قصر در بنای آنها استفاده شده است ، ولی با قاطعیت نمی توان گفت که دو دورة

ساختمان سازی یا بیشتر در آنجا انجام گرفته است . اطراف دیوارة جنوبی کلیسا مجموعه ای از خانه های بسیار کوچک با نقشه های نسبتاً نامنظم کنارهم قرار گرفته اند. نقشة این ساختمانها با بیشتر بناهای جبل سیس متفاوت و حاکی از دورة سوم ساختمان سازی ، قبل یا بعد از دو دورة جداگانة پیشین ، است . با توجه به کلیسا (همچنین کلیسایی که در اقامتگاه امویانِ عنجر ( رجوع کنید به عین الجَرّ * ) در لبنان کشف شده است ) و کتیبه ای به تاریخ 528 که با نام حاکم غسانی ، حارث بن جَبَلَه ، در جبل سیس یافت شده و نیز سکه ای رومی ، این بناها را متعلق به پیش از اسلام دانسته اند.


منابع :
(1) ( عبداللّه بن عبدالعزیز بکری ، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع ، چاپ مصطفی سقا، بیروت 1403/1983 ) ؛


(2) یاقوت حموی ؛


(3) K. Brisch, Das omayyadische Schloss in Usais. I. in Mitteilungen de Deutschen Archجologischen Institutes , Abteilung Kairo, IX (1963), 141-187;
(4) II . in ibid ., XX (1965), 138-177;
(5) K. A. C. Creswell, Early Muslim architecture , Oxford 1969, 472-477;
(6) J. Sauvaget, "Les ruines omeyyades du Djebel Seis", Syria , XX (1939), 239-256;
(7) M. de Vogدإ, Syrie centrale , Paris 1865-1877, 71, figs. 26-8, pl. 25.

/ ه . گوبه ( د. اسلام ) /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4482
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست