responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 445

 

بایسنغری ، جعفر بن علی تبریزی ، از نخستین استادان خط نستعلیق در قرن نهم و خطاط شاهنامه بایسنغری . تاریخ ولادت و وفاتش بدرستی معلوم نیست ، ولی از آثار و خطوط برجا مانده از او پیداست که بین سالهای 816ـ856 در قید حیات بوده است (بیانی ، ج 1، ص 118). اصلاً از مردم تبریز بود، لیکن به دلیل اقامت طولانی در هرات ، به هروی معروف شده است (همان ، ج 1، ص 115). از هرات به ماوراءالنهر سفر کرد و سه سال در بلخ ماند، سپس به خوارزم رفت و یک سال در سمرقند اقامت گزید و در بخارا درگذشت (همان ، ج 1، ص 114). میرزاجعفر از توجه و حمایت شاهزاده بایسنغر * میرزا برخوردار بود و به او انتساب داشت (همان ، ج 1، ص 115). لقب دیگرش عین الاعیان بود و سلطانعلی قاینی ، در خطی که در 914 نوشته ، او را « قبلة الکتّاب » و «کمال الدین » نامیده است (فضایلی ، ص 456).

میرزاجعفر در رواج خط نستعلیق کوشش بسیار نمود و در اندک مدتی آن را مقبول عام و خاص کرد (منشی قمی ، ص شانزده ). او این خط را از استاد بلاواسطه خود میرعبداللّه فرزند میرعلی تبریزی (هروی ) آموخت و در آن از بانی نستعلیق ، یعنی میرعلی ، نیز برتر شد (فضایلی ، ص 456). او را شاگرد مولانا شمس الدین دانسته اند (منشی قمی ، ص 25) و در «خط اصول » شاگرد شمس الدین قطابی مشرقی (متوفی 812) بود (فضایلی ، ص 324، 457؛ بیانی ، ج 1، ص 116). با آنکه شهرت عمده اش در خط نستعلیق است خطوط دیگر را استادانه تر می نوشت (فضایلی ، ص 324؛ بیانی ، ج 1، ص 118).

میرزاجعفر پیش از پیوستن به دربار بایسنغرمیرزا، در تبریز در دربار میرانشاه * بن تیمور به سر می برد (بیانی ، ج 1، ص 115) لیکن در حقیقت تربیت یافته دربار شاهرخ * تیموری (فضایلی ، ص 323) و طرف توجه و علاقه خاص پسر او بایسنغرمیرزا بود، زیرا سمت استادی دبستان او را به عهده داشت (عالی افندی ، ص 59).

میرزاجعفر در یکی از حجره های کاخ چهلستونِ بایسنغرمیرزا کتابت می کرد (منشی قمی ، ص سی وهفت )، و سرآمد چهل کاتب و خوشنویس کتابخانة او بود (عالی افندی ، ص 5؛ دولتشاه سمرقندی ، ص 390). یکی از عوامل تجدید رونق خطوط متداول در ایران قرن نهم وجود میرزاجعفر بود. او با تربیت شاگردانی در انواع خطوط ، به توسعه و پیشرفت خطاطی در ایران کمک کرد. شاگردان معروف او عبارت اند از: اظهر تبریزی در خط نستعلیق ؛ شیخ محمود زرین قلم در خفی نویسی ؛ عبدالحی منشی استرآبادی در خط تعلیق ؛ و مشهورترین شاگرد او، که در ضمن داماد او نیز بود، عبداللّه طبّاخ هروی که در خط اصول سرآمد بود (فضایلی ، ص 325ـ326). میرزا جعفر، علاوه بر خطاطی ، شعر نیز می گفت ؛ ترکیب بندی که در رثای بایسنغرمیرزا برای تسلیت به شاهرخ گفته ، هم هنر شاعری او را می نمایاند و هم معرف مقام شاعر نزد شاهرخ است (فضایلی ، ص 457).

آثار به جامانده از او، برخی در ایران ، و بسیاری نیز در کتابخانه های جهان پراکنده است . مهمترین آنها عبارت اند از: شاهنامه بایسنغری که به خط نستعلیق و در 833 به فرمان بایسنغرمیرزا کتابت شده و هم اکنون در کتابخانة سلطنتی سابق در موزة کاخ گلستان (ش 4752) موجود است . دیوان اشعار حسن دهلوی که در 825 به دارالسلطنه هرات تقدیم شده و در کتابخانه مجلس (ش 4017) موجود است (بیانی ، ج 1، ص 119)؛ نسخه ای از کلیات همام تبریزی به خط نستعلیق که در 816 کتابت شده و در کتابخانة ملی پاریس نگهداری می شود. در این نسخه او به نام میرزا جعفر تبریزی خوانده شده است ، زیرا هنوز به دربار بایسنغرمیرزا راه نیافته بود (همان ، ج 1، ص 122)؛ نسخه ای از دیوان حافظ به خط نستعلیق در موزة آثار اسلامی و ترک در استانبول ؛ و نسخه ای از گلستان سعدی (ش 119؛ همان ، ج 1، ص 120).


منابع :
(1) مهدی بیانی ، احوال و آثار خوشنویسان ، تهران 1363 ش ؛
دولتشاه سمرقندی ، تذکرة الشعراء دولتشاه سمرقندی ، چاپ

(2) محمد عباسی ، تهران 1337 ش ؛
(3) مصطفی بن احمد عالی افندی ، مناقب هنروران ، ترجمه و تحشیة توفیق ه . سبحانی ، تهران 1369 ش ؛


(4) حبیب اللّه فضایلی ، اطلس خط ، اصفهان 1350 ش ؛
(5) احمدبن حسین منشی قمی ، گلستان هنر ، چاپ احمد سهیلی خوانساری ، تهران 1359 ش .

/ منیژه ربیعی رودسری ـ گروه تاریخ /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 445
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست