جاهدی احمد افندی ، صوفی و شاعر اوایل قرن یازدهم ، بنیانگذار شاخة جاهدیه از طریقت خلوتی ـ عشاقی . وی در اَدِرنه به دنیا آمد. از زندگی اش آگاهی چندانی در دست نیست . نام او احمد و تخلصش جاهدی بود. وی پس از یونس اَمْرِه (شاعر و عارف تُرک قرن نهم ) دومین شاعر مردمی ترکیه به شمار می آید. از کتاب النّصیحة او چنین بر می آید که از خاندانی اهل روم ایلی بوده و پدرش محمد نام داشته است . گزارش منابع در بارة او، پس از انتسابش به طریقت ، متناقض است . م . صادق وجدانی ، به اشتباه او را مرید جمال الدین اَدِرنَوی ، شیخ زاویة «صَوّاقان » ( = سقّایان ) اَگرْیقاپی و بنیانگذار شعبة جمالیة طریقت عشاقیه معرفی کرده که این نادرست است ، زیرا جاهدی در 1070 و جمال الدین در 1164 درگذشته است . این اشتباه در منابع بعدی نیز تکرار شده است ( رجوع کنید بهبایری ، ص 874؛ > دایرة المعارف زبان و ادبیات ترک < ، ج 2، ص 6). حسین وصّاف و سعدالدین نزهت ارغون با استناد به ترجمة مشایخ ، اثر ایوانسرایی ، که امروزه موجود نیست ، از انتساب جاهدی به شیخ حسن قائمی بوسنَوی (متوفی 1091) و دریافت سِمَت خلافت از او سخن گفته اند. قائمی که بیست سال بعد از جاهدی درگذشته ، مرید مصلح الدین اوزیچه لی / اوزیچه ای (متوفی 1052)، و اوزیچه ای نیز مرید بالی افندی صوفیایی * بوده است . چون در منابع به عشاقی بودن قائمی اشاره نشده است ، در این که او شیخِ جاهدی بوده باشد تردید وجود دارد.
جاهدی ، احتمالاً پس از دریافت سمت خلافت از یکی از مشایخ طریقة خلوتی ـ عشاقی در ادرنه ، به چَناق قلعه رفته و با ایجاد خانقاهی در ( قصبة ) کلیدبحر، به ارشادِ طالبان پرداخته است . مادّه تاریخ درگذشت او، «استراحت »، برابر 1070 است . مقبرة او که در بین عوام ، به اشتباه به «جاهده سلطان » شهرت یافته است ، از زیارتگاههای مهم چناق قلعه به شمار می آید و در قسمت مقدّم مسجدی به همین نام جای دارد.
پس از درگذشت جاهدی ، فرزندش عبداللطیف به مقام شیخی طریقت جاهدیه رسید. ظاهراً این طریقت در قرن دوازدهم در حوالی چناق قلعه ، بورسه و ادرنه پیروان فراوانی یافته اما به شهر استانبول نرسیده است . یکی از خلفای جاهدی ، مصلح الدین قره مانی ، بنیانگذار شعبة مُصلحیة طریقت عشاقیه (حریری زاده ، ج 2، گ 292 پ ) و خلیفة دیگرش شیخ محیی الدین بروسه ای (متوفی 1091)، مرید شیخ علی افندی ، بوده است که خانقاه اوچ قوزلر را در بورسه ایجاد کرد و خود نمایندة طریقت جاهدیه در آنجا بود (شیخی ، ج 1، ص 576). این خانقاه تا دوره های اخیر دایر و فعال بوده است .
بر اساس اطلاعاتی که حسین وصّاف از سید پاشا، خدمتگزار با سابقة تشکیلات «قلاع مستحکمه » در چناق قلعه ،
در بارة این طریقت نقل کرده است ، پیروان جاهدیه از اوایل قرن سیزدهم از مشی جاهدی ، که سنّی بوده ، فاصله گرفته و به بکتاشیه * روی آورده اند و در نتیجه از شمارشان کاسته شده است . ظاهراً طریقت جاهدیه در اوایل قرن چهاردهم کاملاً از بین رفته است (وصّاف ، ج 4، ص 253).
دیوان جاهدی مشتمل است بر حدود یکصد شعر در قالب غزل و سرودهای «الاهی » ( = مذهبی ـ عرفانی ) که اغلب وزن هجایی دارند. بر اساس اشعار این دیوان ، آهنگ ساخته شده است . نسخة خطی این دیوان در کتابخانة سلیمانیه ، در استانبول (مجموعة حسن حُسنی پاشا، ش 796) نگهداری می شود. به گفتة خالدبایْری ( نویسندة ترک ) دستنوشتة دیگری از این دیوان ، در اختیار او (بایری ) است .
کتاب النّصیحة ، اثر دیگر جاهدی ، شامل اطلاعات عمومی در بارة تصوف ، آداب و ارکان سلوک و کلمات قصار جاهدی است که دو نسخه از آن در کتابخانة سلیمانیه (مجموعة ابراهیم افندی ، ش 350، بخش کتابهای خطی اهدایی ، ش 2141) وجود دارد.
منابع : (1) محمدطاهر بروسه لی ، عثمانلی مؤلفلری ، استانبول 1333ـ1342، ج 1، ص 53ـ54، 148؛ (2) کمال الدین حریری زاده ، تبیان وسائل الحقائق فی بیان سلاسل الطرائق ، نسخة خطی کتابخانة سلیمانیة استانبول ، مجموعة فاتح ، ش 430ـ432؛ (3) محمد شمس الدین ، یادگار شمسی ، بورسه 1332، ص 100؛ (4) محمد افندی شیخی ، وقایع الفضلاء ، چاپ عبدالقادر اوزجان ، استانبول 1989، ج 1، ص 146؛ (5) احمد ضیاءالدین ، گلزار صلحا، وفیات عرفا ، نسخة خطی کتابخانة آثار قدیمة خطی و چاپی بورسه ، مجموعة اورخان ، ش 2/1018، گ 97 پ ؛ (6) نائل تومان ، تحفة نائلی ، کتابخانة مرکز تحقیقات شرقیات دانشگاه استانبول ، ذیل «جاهدی »؛ (7) م . صادق وجدانی ، طومار طرق عالیه دن خلوتیه سلسله نامه سی ، استانبول 1338ـ1341، ص 108، 110ـ111؛ (8) حسین وصاف ، سفینة الاولیا ، ج 4، ص 252ـ253؛
(9) Hدseyin Ayvansara y , Mecmu a-i teva r h , ed. Fahri ´. Derin-Vahid ´abuk, Istanbul 1985; (10) M. Halid Bayr , "Cahid ", TFA , no. 58 (1954), 874-875; (11) Sadeddin Nدzhet Ergun, Tدrk airleri , Istanbul 1936-1945, II , 894; (12) Tدrk dili ve edebiyat ansiklopedisi , Istanbul 1976- .