responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4330

 

جازِمیه (حازِمیه / خازِمیه ) ، فرقه ای از خوارج و احتمالاً شاخه ای از عَجارِده * . چون منابع مختلف ، ذیلِ فرقة خوارج ، فقط به ذکر یکی از فرقه های جازمیه ، حازمیه و خازمیه پرداخته اند و با توجه به وحدت آرای این سه فرقه ، می توان دریافت که سه فرقة مذکور در واقع یک فرقه اند و تحریف در عبارت ، موجب تصحیف در نام این فرقه شده است . در برخی منابع (برای نمونه رجوع کنید به اسود، ج 2، ص 237) نیز به یکی بودن دو فرقة خازمیه و حازمیه تصریح شده است . نام مؤسس این سه فرقه را به اختلاف ، ثبت کرده اند، از جمله اینکه مؤسس خازمیه را شعیب بن خازم (ابوالمعالی ، ص 82)، مؤسس حازمیه را شعیب بن حازم یا حازم بن علی (خوارزمی ، ص 46؛
مامَقانی ، ج 2، ص 388؛
اسود، همانجا) و مؤسس جازمیه را جازم بن عاصم (جرجانی ، ص 76؛
مُناوی ، ص 228) دانسته اند. در بیشتر منابع این فرقه ، شاخه ای از عجارده معرفی شده است (برای نمونه رجوع کنید به اشعری ، ج 1، ص 166؛
بغدادی ، ص 94؛
نَشْوان بن سعید حِمْیَری ، ص 171؛
اسود، همانجا) ولی

به گزارش ابوالمعالی (ص 56) فرقه ای جدا و مستقل از

عجارده است .

آرای جازمیه در باب قدَر و مشیت و استطاعت ، نظیر رأی اهل سنّت است . به عقیدة ایشان ، فاعل افعالِ انسانها خداست و هیچ چیز بدون آنکه مشیت الاهی بر وجود آن تعلق گیرد، موجود نخواهد شد. همچنین از نظر آنان ، استطاعت همراه فعل

است . جازمیه ، به سبب داشتن این عقاید، دو فرقة دیگر از عجارده ، یعنی میمونیه و حمزیه ، را که در باب قدر و استطاعت مخالف ایشان و هم عقیده با معتزله بودند، تکفیر کردند ( رجوع کنید بهبغدادی ، ص 95ـ96، 98). به اعتقاد جازمیه ، ایمان امری مبهم و

غیرقابل شناسایی است ، و ازاین رو هر کس بر هر دین و آیینی که باشد، معذور است (ابن جوزی ، ص 32؛
هفتاد و سه ملت ، ص 49). در برخی گزارشها، مراد از ابهام ایمان ، جهل به وجوب یا عدم وجوب آن تفسیر شده است ( رجوع کنید به هفتاد و سه ملت ، ص 78، پانویس 11؛
کیخسرو اسفندیار، ج 2، تعلیقات رضازاده ملک ، ص 89). جازمیه ، برخلاف بیشتر خوارج ، معتقدند ولایت و عداوت از اوصاف حق تعالی است و خداوند

همواره دوستدار اولیای خود و دشمن دشمنان خود است . به نظر ایشان ، ملاک ایمان و کفر بندگان لحظات پایانی عمر است و اگر فردی در تمام عمر کافر باشد ولی در لحظات پایانی عمر ایمان آورد، مؤمن به شمار می آید و برعکس ، اگر فردی در تمام عمر مؤمن باشد و در آخر عمر کافر شود، کافر محسوب می شود ( رجوع کنید به اشعری ، همانجا؛
شهرستانی ، قسم 1، ص 118؛
فخر رازی ، ص 60، پانویس 4). این رأی نزدیک به نظر اهل سنّت در خصوص «موافات » در ایمان و کفر است (نجار، ص 61). بر اساس قول به موافات ، اگر فردی فقط در دوره ای از حیات خود به خدا ایمان داشته باشد، هنگام مرگ باایمان از دنیا خواهد رفت و برعکس ، اگر کسی به حالت کفر بمیرد معلوم می شود که در هیچ دوره ای از زندگیش مؤمن نبوده است (مفید، ص 83). به عقیدة اهل سنّت لازمة پذیرش موافات ، آن است که بر خلاف نظر خوارج ، علی علیه السلام ، طلحه و زبیر و عثمان را اهل بهشت بدانیم ، زیرا آنان در بیعت رضوان شرکت کردند و خداوند از شرکت کنندگان در بیعت رضوان اظهار رضایت کرده است (فتح : 18). این رضایت حاکی از آن است که خداوند علم دارد به اینکه آنان بر ایمان خواهند مُرد (بغدادی ، ص 94ـ95؛
اسفراینی ، ص 53؛
اسود، ج 2، ص 237ـ 238). به این ترتیب ، اهل سنّت ، جازمیه را به سبب پذیرش موافات ، ملزم به پذیرش ایمان علی علیه السلام و طلحه و زبیر و عثمان دانسته اند، اما جازمیه در بارة حضرت علی علیه السلام اظهارنظر نکرده و صریحاً از ایشان برائت نجسته اند، ولی از طلحه و زبیر و عثمان ، به صراحت برائت جسته اند ( رجوع کنید به سَمْعانی ، ج 2، ص 306ـ307).

برخی منابع ( رجوع کنید به اشعری ، همانجا؛
بغدادی ، ص 97؛
اسفراینی ، ص 54)، دو فرقة معلومیه و مجهولیه را ذیل فرقة جازمیه آورده اند (برای آرای این دو فرقه رجوع کنید به اشعری ، همانجا؛
بغدادی ، ص 97؛
اسفراینی ، ص 54؛
شهرستانی ، قسم 1، ص 120؛
سمعانی ، ج 5، ص 206؛
نشوان بن سعید حمیری ، ص 171؛
فخررازی ، ص 63، پانویس 6؛
عجارده * ).


منابع :
(1) ابن جوزی ، تلبیس ابلیس ، بیروت : دارالجیل ، ( بی تا. ) ؛
(2) محمدبن عبیداللّه ابوالمعالی ، بیان الادیان ، چاپ محمدتقی دانش پژوه ، تهران 1376 ش ؛
(3) شهفوربن طاهر اسفراینی ، التبصیرفی الدین و تمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین ، چاپ محمدزاهد کوثری ، ( قاهره ) 1955؛
(4) عبدالرزاق محمد اسود، المدخل الی دراسة الادیان و المذاهب ، بیروت 1401/1981؛
(5) علی بن اسماعیل اشعری ، مقالات الاسلامیّین و اختلاف المصلّین ، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره 1369ـ1373/ 1950ـ1954؛
(6) عبدالقاهربن طاهر بغدادی ، الفرق بین الفرق ، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره : مکتبة محمدعلی صبیح و اولاده ، ( بی تا. ) ؛
(7) علی بن محمد جرجانی ، کتاب التعریفات ، چاپ ابراهیم ابیاری ، بیروت 1405/1985؛
محمدبن احمد خوارزمی ،

(8) مفاتیح العلوم ، چاپ ابراهیم ابیاری ، بیروت 1404/1984؛
(9) سمعانی ؛
(10) محمدبن عبدالکریم شهرستانی ، کتاب الملل و النحل ، چاپ محمدبن فتح اللّه بدران ، قاهره ?( 1375/1956 ) ، چاپ افست قم 1367 ش ؛
محمدبن عمر فخررازی ، اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین ،

(11) چاپ عبدالرؤوف سعد و مصطفی هواری ، قاهره 1398/1978؛
(12) کیخسرو اسفندیار، دبستان مذاهب ، چاپ رحیم رضازاده ملک ، تهران 1362 ش ؛
(13) عبداللّه مامقانی ، مقباس الهدایة فی علم الدرایة ، چاپ محمدرضا مامقانی ، قم 1411ـ1413؛
(14) محمدبن محمد مفید، اوائل المقالات ، چاپ ابراهیم انصاری زنجانی خوئینی ، بیروت 1414/1993؛
محمد عبدالرؤوف بن تاج العارفین مناوی ، التوقیف علی مهمات التعاریف ،

(15) چاپ محمد رضوان دایه ، دمشق 1410/1990؛
(16) عامر نجار، الخوارج : عقیدة و فکراً و فلسفةً ، بیروت 1406/1986؛
نشوان بن سعید

(17) حمیری ، الحورالعین ، چاپ کمال مصطفی ، ( قاهره ) 1965؛
هفتادو

سه ملت ، یا، اعتقادات مذاهب : رساله ای در فرق اسلام از

آغاز قرن هشتم هجری ، چاپ محمدجواد مشکور، تهران : عطائی ،

(18) ?( 1341 ش ) .

/ عبداللّه صلواتی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4330
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست